Böcek koleksiyonu nasıl hazırlanır ?
Birçok yaşama alanlarında rahatlıkla karşılaşabileceğiniz ve bulabileceğiniz böcekler, çalışma alanlarından veya araziden çeşitli yöntemlerle toplanabilir.
İnsanoğlu, çok eski çağlarda merakları sonucu topladıkları birçok canlı ve cansız örnekler ile büyük koleksiyonlar oluşturmaktadır. Bu koleksiyonlar bugünkü bilimsel büyük müzelerin ilk temellerini oluşturmuştur. Böcek koleksiyonları entomologlar için sadece çalışma değil aynı zamanda, eğlence kaynağıdır. Birçok kimse amatör olarak bilimsel amacı olmadan çok güzel koleksiyonlar oluştururlar (Sıkı ve Tosunoğlu, 2002).
Böceklerin koleksiyona alınması oldukça uzun ve zahmetli uğraşları gerektirmektedir. Böceklerin yakalanması, öldürülmesi, temizlenmesi, iğnelenmesi veya yapıştırılması ve de saklanması işlemleri titizlikle yapılması gereken aşamalardır.
İşlem basamaklarını başlıklar halinde sayacak olursak;
1. Toplama ve Öldürme
2. İğneleme ve Etiketleme
3. Koruma ve Depolama
4. Preparasyon
5. Örneklerin Kolleksiyon Kutularına Yerleştirilmesi
Böceklerin Toplanması
Kolleksiyonerler ve öğrenciler için az sayıda örnek yoplanılması yeterlidir. Ancak faunistik çalışma yapan bir bilim adamının her örnekten 20 adet toplaması gerekebilir. Böceğe ait ergin ve genç bireyler mevcut ise her ikisindende toplanılması uygundur.
Ormanlık ve çayırlık alanlardan el, atrap, feromon tuzakları ve Japon şemsiyesi kullanılarak yakalanan böcekler içerisinde potasyum siyanür bulunan öldürme kavanozlarında öldürüldükten sonra laboratuar ortamına taşınır.
Birçok yaşama alanlarında rahatlıkla karşılaşabileceğiniz ve bulabileceğiniz böcekler, çalışma alanlarından veya araziden çeşitli yöntemlerle toplanabilir. Bu toplama işlemi tamamlandıktan sonra örneklerinizin bilimsel olarak ileriki dönemlerde değerlendirilmesini istiyorsanız, bir takım bazı işlemler yapmamız gerekmektedir.
Böceklerin günün değişik zamanlarındaki aktivitelerinin farklı olması sebebiyle toplama için farklı metotlar uygulanır. Ancak toplama metotları iki ayrı gurupta ele alınır:
1. Toplayıcının atrap, aspirator, böcek gurubuna uygun benzeri toplama ekipmanları kullanarak aktif toplama yapması,
2. Toplayıcının genellikle belirli periyotlar ile kurup kontrol ettigi tuzaklar (tuzak çukurları, gübre tuzakları, ışık tuzakları vb.) yardımıyıa pasif toplama yapması.
Bu metotlar ayrı ayrı uygulanabilecegi gibi aynı anda da uygulanabilir. Ayrıca farklı tip çalışma metotları ile toplama yapabilmek için gerekli alet ve edevatlar da farklı olacaktır.
Öncelikle toplanılan herbir böcek için etiketler oluşturmalıyız.
Bu etiketlerde:
Böceğin toplandığı bölgenin, yerin adı (Koordinat Bilgisi)
Tarih (gün, ay, yıl)
Yükseklik (rakım):
Toplama numarası:
Tüm bu bilgileri de bir etikete yazıp böceğin kutusuna koymanız gerekmektedir.
Habitati; Biliniyorsa üzerinde yaşadığı bitki, bilinmiyorsa ileride teşhisi yapılmak üzere bitkiden bir örnek
- Habitat (toprak yapısı, nem, iklim, sıcaklık, ağaçlık veya otsu alanlardan, gölgeli veya güneşli alanlardan vs…)
- Arazi yapısı (taşlık, kayalık, akarsu kenarı, göl kenarı vs…)
- Toplama metodu
- Meteorolojik notlar
- Araştırıcı tarafından önemli ve ilgili olduğu düşünülen notlar. Bilgiler arazi defterine not edilir
Araziye çıkarken alınması gereken ekipmanlar:
- Arazi defteri, harita, kalem, silgi vs…
- Atrap, aspiratör, öldürme kavanozları vs…
- Alkol kavanozları, boş kavanozlar,
- Pens, iğne, böcek zarfları
- Gps veya nemölçer, yükseklik ölçer gibi aletler
- Araziye uyumlu bir çanta
- Bitki örnekleri için pres malzemeleri yada gazete kağıtları
- Nadir türleri toplayabilmek için fırça
Karasal Böcekleri Toplamada Kullanılan Başlıca Ekipmanlar
- Atrap
- Aspiratör ve Emme tüpü
- Elekler
- Tarama ve Daldırma Ağı
- Işık Tuzakları
- Malaıse Tuzağı
- Pıtfall Tuzak
- Dısh Tuzak
- Işıklı perdeler
- Yapışkan tuzaklar veya diğer cezbedici tuzaklar
- Pens, cımbız
- Tuzak Hayvanları
Sucul böceklerin toplanmasında kullanılan başlıca ekipmanlar
- Tarama ağı
- Daldırma ağı
- Biriktirme tuzağı
Böceklerin Geçici Olarak Saklanması
Örnekler toplandıktan sonra daimi anlamda depolanma ya da preparasyon işlemlerini yapabilecek müsait zaman bulunmayabilir. Bu yüzden, örneklerin uygun metotlara göre prepare edilmesine kadar, geçici olarak iyi şartlarda depolanması gerekir. (Depolanması)
Örneklerin Taşıma Kutularında Kuru Olarak Saklanması
Örneklerin cam kapaklı koleksiyon kutuları içine iğnelenerek yerleştirilmesi en yaygın metotlardan biridir. Bu depolama kutularının birçok tipi vardır. Koleksiyonların yer aldığı tasnif kutuları genellikle koleksiyon dolapları içerisine yerleştirilirler. Günümüzde sıklıkla ağaç malzemeden yapılmış koleksiyon kutuları kullanılmaktadır. Bu kutularda bir naftalin topağı (küpü) veya paradiklorabenzen topağı ince delikli bir tül altında bir köşeye sıkıştırılarak koleksiyon zararlılarına karşı tedbir de mutlaka alınmış olmalıdır. Kurutularak korunan örnekler, daima kuru olarak prepare edilir. Bu, hazırlanan örneğin kuru ortamda muhafazası ve depolanması demektir. Bu metotla korumada sadece dış iskeleti oluşturan kutikula muhafaza edilmiş olup, iç organlar çürümeye veya dış iskelet içinde tanınamaz bir biçimde büzülmeye terk edilir. Bu yüzden kuru olarak korunan örneklerin iç organlarının büyük bir çoğunluğu ileriki çalışmalar için uygun değildir. Halbuki sıvı çözeltilerde korunan örnekler tamamıyla korunurlar; bunların yumuşak dokuları, korunma sıvısıyla çürümekten korunur. Eğer kurumuş böcek örnekleri doğal güneş ışığı ve UV ışığına maruz kalırlarsa renkleri bozulur. Bu nedenle ideal olarak örnekler karanlıkta muhafaza edilmeli ve inceleneceği zaman ışığa çıkarılmalıdır (Sıkı ve Tosunoğlu, 2002).
Kuru örnekleri depolamak için her tür kap, kutu ya da tüp kullanılabilir. Büyük örneklerin stoklanmasında en genel metot, iyi kapanan bir kutuda, ince pamuk tabakası üzerine onları yerleştirmektir.
Ancak kapalı bir ortamda biraz neme maruz kalabilecek örneklerde, küf mantarlarının üreyebileceği unutulmamalıdır! *Fungus oluşumunun engellenmesi için; - Paradiklorobenzen veya tymol kristalleri kutuya az miktarda yerleştirilebilir. - Metal kap kullanımı mantar oluşumunu azaltır.
Zarflar ve Zarflayarak Depolama
Lepidoptera, Odanata ve Neuroptera türlerinin depolanmasında zarflar sıklıkla kullanılmaktadır. Toplanan böceklerin kanatları, dorsumları üzerine katlandıktan sonra zarfa yerleştirilir.
Böceklerin Alkolde Saklanması
Böcekleri depolamanın en basit ve genel metodu alkole koymaktır.
Etil alkolün (etanol veya isopropanol) % 70-80'lik çözeltisi öldürme ve depolamada kullanılır. Böcekleri alkolde depolamak çok basit olmakla beraber her bir böcek gurubuna uygulanacak alkol oranı değiştiğinden; bu, dikkat isteyen bir iştir. Alkoldeki örnekler, özellikle ışığa da maruz kalmışlarsa çok kısa sürede solarlar. Alkol numunelerin uzun sürede örneklerin renklerinin bozulmasına neden olmaktadır. Bu yüzden bu kavanozlar kabinler içerisinde depolanmalıdırlar. Ayrıca titreşim de hem örneklerin zarar görmesine sebep olur hem de kapakların gevşemesine yol açar. Bundan dolayı kabinler titreşimin en az olduğu yerlere yerleştirilmelidirler. Eğer örnekler daimi veya çok uzun sureli olarak alkolde depolanıyorlar ise, kavanozlardaki alkol seviyesi belirli periyotlar ile kontrol edilmeli, alkol seviyesi düşmüş ise tamamlanmalıdır. Alkol dışında Etilen Glikol, Smart'ın Embol Sıvıs, Oudeman Sıvısı ve Formalin de kullanılabilir (Steyskal vd., 1986).
- Chironomidae
- Cecidomyiidae
- Psychodidae
- Sciaridae
Bu familyalara ait türler toplandığı yerde hemen alkol içerisine yerleştirilmelidir.
Böcekleri alkolde depolamak çok basit olmakla beraber, her bir böcek grubuna uygulanacak alkol oranı değişiklik göstermektedir. Ayrıca bazı gruplar etanolde iyi bir şekilde saklanırken, izopropilde bozulmaya eğilimlidir. Genel olarak, % lik etanol depolama için kullanılabilir.
Böcek koleksiyonlarını tehdit eden faktörler
Böcek koleksiyonlarını tehdit eden faktörlerin en önemlilerinden biri nemdir. Böceklerin baş ve bacaklarıyla kanat kaslarını süratle çürütmek suretiyle bu organların vücuttan düşmelerine sebep olur. Nem doğrudan doğruya olan tahrip edici tesirinden başka hayvansal parazitler tarafından böcek koleksiyonlarının istilaya uğramasına sebep olmak suretiyle dolaylı zarar yapan bir
faktördür (Hatch, 1926; Acatay, 1956; Knutson, 1964; Borror vd., 1964).
Keneler ve böcekler kurumuş koleksiyonların en büyük düşmanıdır. Tropik ülkelerde böcek koleksiyonu için yukarıda açıklanan zararlılardan çok daha önemli olan termitlerdir. Bu hayvanlar yalnız böcekleri değil aynı zamanda koleksiyon kutularını bile tahrip edebilmektedir (Gül, 1967).
Kuru ve Sıvı Ortamda Muhafaza Edilen Örneklere Uygulanacak İşlemler
Böcek koleksiyonlarının düzgün bir şekilde yapılabilmesi için bunların düzenlenerek prepare edilmesi gerekir. Kurutularak saklanan örneklerin hepsine, Alkole konularak korunan örneklerin ise bazılarına, Uygun yumuşatılma işlemi uyguladıktan sonra, preparasyona geçilir.
Kuru Örneklere Uygulanacak Yumuşatma İşlemleri
Tercihen cam veya plastik olan yumuşatma kabının dibine 3 cm seviyede temiz ırmak kumu eklenir. Kum, su ve birkaç damla karbolik asitle (fungusların üremesini engeller) doyurulur. Yumuşatılmak istenen örnekler plastik sineklik telinin üzerine yerleştirilir ve sineklik kumun üzerine konulur. Yumuşatma süresi genellikle bir ya da birkaç gündür.
Sıvı Ortamda Saklanan Örneklere Uygulanacak İşlemler
Alkolde depolanan böcekler bir süre sonra sertleşebilirler. Bu da istenilen şekil ve pozisyonda preparasyona izin vermeyebilir. Bu durumda örnekleri daha kolay prepare etmek için ya suya bir miktar deterjan ilave edilir ya da % 2 lik karboksilik asit solüsyonu ile ıslatılarak yumuşatılan örnekler daha kolay prepare edilebilirler.
- Böcekler yakalandıktan sonra, genellikle dibine KCN (potasyum siyanür) konulmuş, üzerine 0,5 – 1 cm alçı dökülmüş, ağzı geniş bir şişenin içinde öldürülür. KCN dışında, pamuğa emdirilmiş etil asetat da konulabilir. Renkleri aynen korunmak istenen böceklerse dorudan saf asetona atılarak, vücutlarındaki su aniden çekilir. Öylede aniden kurutulmuş da olur. Ancak, çok kırılgan bir hal alırlar. Taşınırken dikkat edilmesi gerekir.
- Zehir şişesindeki böcekler öldükten sonra, hemen şişeden çıkartılıp havalandırılır. Karnı şişkin olan varsa, bunların karnı ince bir makasla açılarak içi boşaltılır. Bu boşluğa bir parça pamuk yerleştirilir ve karın kapatılır. Tüm bunlar böcekler yakalandıktan hemen sonra yapılırsa daha iyi olur. Ancak, örnek kurumuşsa yumuşatılabilir. Bunun için önce zehirli gazlarla 800C’lik etüvlerde ısıtılarak müze parazitlerinden arındırılır. Sonra böcekler, altında kum, bunun üzerinde filtre kağıtları olan bir kavanoz içine konur. Kuma bir miktar su verilir ve böceğin yumuşaması sağlanır. Yumuşayan örnekler, böcek iğnesi denen ve değişik kalınlıkta olan iğnelerle, göğsün ortasından ya da sağ kanadın dip kısmından geçirilerek tutturulur.
- Böcek örneklerinin renklerinin kaybolmaması için karanlık ya da doğrudan güneş almayan bir yerde saklanması gerekir. Parazitlerden koruyabilmek için kapalı kutularda saklanmalı ve yılda bir defa zehirli gazlarla ilaçlama yapılmalı. Ayrıca kutuların içine glo gibi anti-güve ilaçları ya da naftalin konulmalı. Böylece çürümeler, bozulmalar ve kokuşmalar önlenmiş olur.
Öldürme işlemi: Daha önceden hazırlanmış olan böcek öldürme şişelerinde örnekler öldürülmeli. Bunun için daha sonraki çalışmalarda dikkate alınarak uygun öldürme ajanları (KCN, NaCN, etil asetat, kloroform, eter, vs) kullanılır. Çalışılan grubun morfolojik yapısına uygun olarak alkol içinde de öldürme yapılabilir
BÖCEKLERİ ÖLDÜRME YÖNTEMLERİ VE KULLANILAN KİMYASALLAR
Öldürme araçlarının en tanınmış olanı Öldürme Şişesi veya diğer adı ile Siyanür Şişesidir. (Genişçe, ağzı iyi kapana bilen bir şişenin dibine KCN (Potasyum Siyanür) konularak üzerine 0.5-1 cm alçı dökülür ve ağzı açık olarak açık havada 24 saat tutulur, fazla nemi önlemek için içerisine kurutma kağıdı parçaları konur). Yalnız siyanür gazının insan sağlığı açısından zehirli olduğunu unutmayıp çok dikkatli kullanılması gerekir.Ufak bir şişenin mantarı altına tutturulmuş pamuk parçasına damlatılan Etil Asetat ile de öldürülmesi (siyanüre oranla daha yavaş çalışmasına karşın) mümkündür, ayrıca Etil asetatın insan için zehirli etkisi yoktur. Gündüz kelebeklerinin birçoğu thoraxın yanlarından parmakla basmak suretiyle öldürülür. Renkleri aynen korunmak istenen Odonata (kızböcekleri) gibi bazı gruplara ait örnekler, saf asetona atılmak suretiyle, suları vücuttan tamamen çekilir ve böylece aniden kurutulmak suretiyle renklerinin canlılığı korunur.
1. Katı ve granül kimyasal ajanlar ile öldürme
• Potasyum siyanür ve sodyum siyanür
• Kalsiyum siyanid (siyanür)
2. Sıvı kimyasal ajanlar ile öldürme
• Etil asetat
• Benzol
• Karbontetraklorid
• Eter ve Kloroform
• Amonyak solüsyonu ve amonyum karbonat
• Etanol (etil alkol)
3. Enjeksiyon yolu ile öldürme
4. Nikotin ile öldürme
5. Ateş veya Kaynayan suda öldürme
1-Katı ve granül kimyasal ajanlar ile öldürme
- Bunlar alçı içine gömülerek kullanılır. Direk havayla temas içinde değildirler.
-Yada pamuk içine alınıp kenarları alçıyla tutturulur.zehirli bir buhar bırakırlar.
Potasyum Siyanür ve Sodyum Siyanür
-En iyi öldürme ajanıdır. Bu madde kimyasal madde satıcılarından sağlanabilir. Küçük parçalar halinde veya granüler halde satılırlar. Küçük ve amorf şekilli parçalar halinde olanları kullanmak daha uygundur.
- Sodyum siyanür (KCN) de potasyum siyanür (NaCN) ile aynı derece etkilidir.
Kalsiyum Siyanid (Siyanür)
-Entomologlar tarafından genellikle tercih edilen kalsiyum siyanid (siyanür=[Ca(CN)2]), nemli ortamda (nem oranı arttıkça) dışarıya fazla miktarda toksik gaz (zehirli buhar) verir. Bu buhar, çok nüfuzlu olduğu kadar aynı oranda da tehlikelidir.
2. Sıvı kimyasal ajanlar ile öldürme
- Bu maddeler ya alçının içine dökülürler ya da kavanoz içindeki kağıtlara bu sıvılardan emdirilir. Böcekler üzerinde relaksasyon (gevşemeuyuşma) sağlarlar. Kolayca preparasyonu yapılabilir.
Etil Asetat (CH3C02. C2H5)
- Böceklerin öldürülmesi için kullanılan çok etkili bir ajandır. Pek çok böcek grubunun öldürülmesinde Böcekleri çabucak sersemletip yavaş öldürdüğü için ölmeye yeni başlayanları hemen kavanozdan çıkararak hayata döndürmek mümkün olmaktadır.
Bu, aslında çok hareketli böcekleri habitatlarında biraz sersemletilerek fotoğraflarının çekilmesi açısından tercih edilebilir.
- Ayrıca bu metot ile öldürmede, örnekler yıpranmaları daha az oranda olur. Diğer yandan bu şekilde öldürüleni örneklerin preprasyonu da daha
kolay yapılabilir.
- Etil asetat buharının bazı böcek gurupları için mahzurları da vardım Mesela etil asetat ile öldürülen Orthoptera takımı örneklerinde renkdeğişiklikleri olur veya örneklerin üzerinde lekeler oluşur. eğer kimyasalın diğer avantajları sebebiyle kullanılması arzu ediliyor ise o zaman canlı örnek rengini toplama esnasında kaydedilmesinde teşhis aşaması için yarar vardır.
- Etil asetat buharı insanlar için aşırı tehlikeli değildir. Ancak tekrarlanan etil asetat buharı soluması kişide uyku hali, mide bulantısı ve hatta bazen bilinç kaybı oluşturabilir.
Benzol (C6H6)
- Böcek öldürmede kullanılan bir diğer ajandır. Benzol buharı da böcekleri öldürmek için kullanılır. Özellikle Orthoptera takımına ait örneklertoplanırken tavsiye edilmektedir. Ancak bazı Acrididae örnekleri benzol buharı ile öldürüldüklerinde vücut renklerinin kırmızımsı pembeye dönme eğiliminde olduğu gözlenmiştir.
Karbontetraklorid (CCI4)
- Yaygın olarak böcek öldürmede kullanılan bir başka madde Karbontetraklorid (CCI4 ) dir. Bu kimyasal madde, etil asetat gibi kullanılır. Bu maddenin buharı diğer öldürme ajanları kadar etkili ve zehirli olmasa da numuneleri çok iyi relaksasyondan (kendini bırakma, rahatlama) sonra öldürmektedir. Bu da preparasyonda kolaylık sağladığından bazı entomologlar tarafından tercih edilir.
Eter (Dietil Eter) ve Kloroform
- Kelebekleri ve Güveleri (Lepidoptera) öldürmek için kullanılan mükemmel maddelerdir. Bu maddeler, çok hızlı buharlaşabilir nitelikte olan uçucu maddeler olup öldürme kavanozlarındaki servis ömürleri çok kısadır.
- Örnekleri çok çabuk hareketsiz hale getirirler. Böylece örnek, ölümü esnasında çırpınmadan ve hemen öldüğünden zarar görmez ve kanatları açık halde kalır. Kloroformun mahzuru numuneleri öyle sertleştirir ki onları yeniden Prepare etmek ve müze materyali haline getirmek zorlaşır.
- Bu maddeler ile çalışırken asla ateşe yakın olmamalıdır.
- Özellikle preparasyon esnasında çözülmeyen problemlerle karşılaşmamak için, mesela Lepidoptera örneklerinin relaksasyonuna dikkat edilmelidir. Çünkü bunlar hem daha narin ve kırılgan yapıdadırlar hem de çok çabuk kururlar.
- Kloroform, özellikle güvelerin toplannaasında kullanılabilecek bir ajandır. Özellikle bazı büyük güve türlerine ait örnekler ulaşılması güç olan ağaç gövdeleri, bina duvarları gibi yüksek yerlerde istirahat ederler. Bu tür örnekleri toplamada kullanılan kloroform çok çabuk ve ani bir şekilde örnekleri uyuşturduğundan tercih edilir. Uzun bir çubuğun ucuna içinde kloroform bulunan Öldürme kabı bağlanıp kapağı açık tutularak güve ve benzeri örnekler kolayca toplanabilirler.
Amonyak Solüsyonu ve Amonyum Karbonat
- Sıvı amonyak (NH4OH solüsyonu), hem insanı son derece rahatsız eden bir sıvıdır hem de bir çok böcek için etkili bir öldürücü değildir. Buna rağmen siyah ışık kaynağına sahip tuzaklar ile yakalanan Microlepidoptera gibi küçük ve hassas böcekleri öldürmede tavsiye edilen ve kullanılan bir öldürme ajanıdır. Bu kimyasal madde de1 diğer maddeler gibi kullanılır.
- Ancak, eğer bu kimyasal, öldürme ajanı olarak kullanılacak ise, örnek!erin sıvı amonyakla temas etmemesine dikkat edilmelidir. Böcekleri öldürmek için amonyağın buharından Haydalanılır. Bu madde özellikle siyanüre göre daha iyi relaksasyon sağlayarak böcekleri öldürdüğü için araştırıcıya preparasyon avantajı sağlar.
Kavanozun tabanına bir kurutma kağıdı yakılarak alcı tabana emdirilmiş olan amonyağın hemen uçması engellenmelidir. Relaksasyon genellikle hemen iğnelenen ve kanatları farklı pozisyonlarda gerilen mierolepidopterler ve benzeri böcek örnekleri için preparasyon avantajı sağladığı için tercih edilmektedir.
Katı bir madde olmakla beraber amonyum karbonat buharı da öldürme amaçlı olarak kullanılan ve benzer etkilere sahip bir maddedir.
- Buharlaşan bütün bu kimyasal maddeler insan sağlığı açısından tehdit oluşturan oldukça tehlikeli maddelerdir. Bu yüzden toplayıcıların kesinlikle bu maddelere deri ile temas etmemesi hatta buharını dahi solumaması sağlıkları açısından önemlidir.
Etanol (Etil Alkol)
- En genel öldürme ve saklama ajanıdır. Etanol'un öldürme ajanı olarak arazide toplanan böceklerin öldürülmesinde kullanılması basit bir tekniktir.
Öldürme kabı içerisine % 70-80’lik alkol veya etanol konularak örnekler bunun içine atılırlarsa amaç gerçekleşmiş olur. Bazı böcek türleri için daha düşük ya da yüksek alkol konsantrasyonları daha uygun sonuçlar verebilir.
- Saf etanolun elde edilmesindeki güçlükler nedeniyle çoğu toplayıcı daha tatmin edici sonuçlar için izopropanol (isopropil alkol)'u tercih ederler. İzopropanol, örnekleri etanoTKaifâr sertleştirmez ve acil durumlar için daha kullanılışlıdır.
- Alkol, küçük şişe veya kavanozlarda taşınabilir. Bu kapların uygun mantar tıpa veya kapaklarla kapatılması gereklidir. Mantar yerine küçük plastik tıkaçlarda kullanılabilir. Ancak bunlar yeni olmalıdır.
3. Enjeksiyon yolu ile öldürme
- Ölü numunelerin bulundugu bir öldürme kavanozuna bir kınkanatlı alınırsa kınkanatlı kolay ölmeyeceği için diğer numunelere de zarar verir.bunu engellemek için kınkanatlılara Etil asetat, Karbontetraklorid, Kloroform veya Amonyak enjekte edilir ve daha çabuk ölmesi sağlanır.
- Eğer ölü numunelerin bulunduğu öldürme kabına kın kanatlılardan iri bir örnek konursa, bunun ölmesi uzun zaman alabilir. Bu esnada kabın içindeki örneklere büyük zarar verebilir. Büyük güveler de bu kap içine alındığında çırpınmadan dolayı kanatları deforme olur.
- Bu yüzden bazı iri yapılı böcekler etil asetat, karbon tetraklorid. Kloroform ya da amonyak enjeksiyonu yoluyla öldürülebilirler. Bu metot, büyük böcekleri çok hızlı bir şekilde hareketsiz hale getirmesi yüzünden tercih edilmektedir.
- Bir böceğin enjeksiyon için en uygun yeri göğüs bölgesidir. Eğer göğüs bölgesinin ekzoiskeleti (integümenti) enjeksiyona engel olursa (integüment sert ve kalın ise) enjeksiyonda kullanılacak sıvının dozu artırılarak abdomenden enjeksiyon yapılır.
- Bunun için en uygun metot böceğin beyaz bir zemin üzerinde tutularak işlemin uygulanmasıdır. Büyük güvelerde olduğu gibi örnek dikkatlice başparmakla orta parmak arasına thoraksından kıstırılır. Biraz denemeyle örneğin ne kadar kıstırılması gerektiği öğrenilirse, ona hasar verilmemiş olur. Eğer enjektör aynı anda diğer elde tutuluyorsa, yakalama ve enjeksiyon örneğe zarar vermeden aynı anda peş peşe yapılabilir.
- Enjekte edilecek kimyasalın fazla miktarda enjeksiyonu, örneğin ıslanmasına neden olabilir, buda bu örneğin yanında depolanacak diğer örneklerin zarar görmesine sebep olabilir.
- Büyük lepidopter örneklerinin yanında büyük coleopterler de öldürme kavanozlarında daha hassas örneklere zarar vermemeleri için enjeksiyon yoluyla öldürülebilirler.
- Ancak bunlar kelebek ve güveler kadar çabuk ölmezler. Fakat en azından hareketsiz hale gelirler. Bu durum özellikle sıcak bölgelerde yaşayan çok büyük Coleoptera örnekleri için önemlidir.
- Eğer kimyasal madde belirtilen miktardan daha fazla verilerek enjeksiyon yapılırsa büyük güve ve kelebekler genellikle hemen ölürler.
4. Nikotin ile öldürme
- Çok az miktarda nikotin bile kelebek ve güveleri öldürebilir.bu teknikte nikotin ile sıvanmış böcek iğneleri kullanılır. Bu iğneler böceğin vücuduna saplanır.
- Çok az miktarda nikotin bile kelebekler ve güveleri öldürülebilir. Bu teknikte öldürmeyâpabilmek için nikotin ile sıvanmış böcek iğnelerjjoıjjanılır. Kullanılacak öldürme iğnelerinin hazırlanışını ve kullanılma şekli aşağıda tanımlanmıştır.
- Bir miktar tütün suyun içine batırılarak ıslatılır. Bir müddet bekledikten sonra sıvı, tütünden süzülür ve suyu biraz uçurularak şurup kıvamına getirilir. Böcek iğneleri bu şurubun içine batırıldıktan sonra çıkarılarak kurumaya bırakılır. Lepidoptera örneklerinin toraksına bu iğneler batırılarak ölmeleri sağlanır. Bu metotda böcek iğnesi kullanılması sonucu böcek hem öldürülmüş hem de iğnelenmiş olur
5. Ateş veya Kaynayan suda öldürme
- Kumaşa sarılmış olan böcekler bir tüpün içine konur. Bu tüp de içinde kaynamaya yakın su içeren bir kap içine yerleştirilir. Coleopterler ve çayır Orthopterleri için uygulanır.
- Kumaş veya kurutma kâğıdından yapılmış bir tıpa tüpün dibine doğru itilir. Kuru test tüpü içine böcekler kumaş veya kurutnıa kâğıdı) böcek kumaş şeklinde ardışık olarak yerleştirilir. Tüpün dibinde boş bir alan bırakılmalıdır. Bu şekilde hazırlanmış olan tüp, içinde kaynamaya yakın su içeren bir kap içine yerleştirilir. Tüp içindeki böcekler yaklaşık olarak 20 saniye içinde ölürler. Bu metot preparasyon veya depolama (muhafaza) amaçları için kullanılabilir. Laboratuvar şartları için kullanılışlı bir metottur.
- Aynı şekilde coleopterler ve çayır orthopterleri gibi iri türler de, bu şekilde hazırlanmış tüplerin kaynayan su içine birkaç saniye süre ile yavaşça bırakılması yoluyla öldürülebilir.
- Çoğu böceğin larvası proteinlerinin tespit edilmesi ve siyah renge dönüşmemeleri için kaynayan suda öldürülmelidir. Larva örneğinin büyüklüğüne göre 1–5 dakika süre ile larvalar kaynar su içerisine atıldıktan sonra % 70-80'lik alkol içerisine aktarılarak burada depolanırlar. Ancak karışık guruplardan toplanmış böcekleri bu şekilde öldürmek uygun değildir.
ÖLDÜRME VE MUHAFAZA AMAÇLI KULLANILAN SOLÜSYONLAR
- Yukarıdaki genel amaçlı öldürme maddelerinin yanında çeşitli böcek takımlarına ait örneklerin öldürülmesi amacıyla kullanılan çeşitli solüsyonlar vardır. Bunlar çeşitli araştırıcılar tarafından geliştirilmiş olup, ilgili taksonlara ait örneklerin bilimsel materyal olarak toplanıp saklanması isteniyorsa, kullanılmaları tavsiye edilmektedir. Çünkü toplamadan kastedilen genellikle bu örneklerin müze materyali halinde daimi (uzun süreli) ve teşhisli örnek olarak saklanmasıdır. Bu nedenle uygun öldürme ya da muhafaza solüsyonlarıyla işlem görmemiş örneklerde; çürüme, deformasyon, rengini kaybetme veya renk değişikliği gibi arzu edilmeyen problemler ortaya çıkmaktadır. Bu ise hem örneklerin teşhisini
imkânsızlaştırmakta hem de bilimsel değerini düşürmektedir. Hatta yanlış metot ve öldürme solüsyonu ile öldürülmüş ya da korunması düşünülmüş örneklerde doku çürümelerinin olması toplama için ayrılan zaman, mali bütçe ve zahmetleri boşa çıkarmaktadır. Hiç bir araştırıcı bu kadar lükse sahip değildir.
Alkol
- Endüstriyel amaçlı üretilmiş sıvı metilen veya metil alkol böcekleri öldürmek için çokkullanılışlıdır
- Eldeki saf veya % 99'luk alkol, su ile seyreltilerek elde edilen % 70-80'lik alkol, toplanan böcekleri hem öldürmek hem de preparasyona başlayana kadar depolamak için kullanılabilir.
Lakto Alkol (LA)
- Bazı homopter'ler (aphidler ve coccoidler ve bunlardan özellikle koşniller, diaspidler margarodidler) için öldürme ve muhafaza (depo) solüsyonu kullanılır.
Çarnoy'un Sıvısı (AKA solüsyonu)
- Farklı takımlara ait larvaların (örneğin; Neuroptera, Mecoptera, Lepidoptera Hymenoptera ye Coleoptera)öldürülmesinde ve depolanmasında genellikle bu solüsyon kullanılır
Oudeman Sıvısı (AGA solüsyonu)
- Thrips'ler ve bir çok güveler alkol-gliserin-asetik asit içerisinde depolanabilirler.
- Odonat nimflerinj öldürmek için bu solüsyon kullanılır ve nimfler yine bu sıvıda depolanabilirler.
Peterson'un KAA Solüsyonu
- KAA bir çok larva ve özellikle Diptera larvaları için çok iyi bir öldürücü ve aynı zamanda depolama sıyısıdır.
Huffaker'in XA Karışımı
- Bu karışım Lepidoptexa larvalarının öldürülmesinde kullanılabilecek iyi bir ajandır.
- XA karışımı örneklerin büzüşmesini engelleyici bir karışımdır. Örnekler öldükten sonra % 95'lik alkol içerisinde muhafaza edilip depolanmalıdırlar.
DornistropheVıin Sıvısı (SAAB)
- Bu sıvının orijinali absolu alkol veya saf alkoldür.
- Karıncalar, bu öldürücü sıvıya konulduklarında hemen ölürler. Bu sıvı içerisinde yumuşak ve gevşemiş bir durumda (relaks) kalırlar.
Kahle'nin Sıvısı (AGF)
- İçerisindeki alkolden dolayı bu karışım kolaylıkla vücuda nüfuz eder eder. Ancak formalin örneğim dokuları sertleştirerek katılaştırabilir.
Pampl'ın Sıvısı (ASFA)
- Özellikle Trichoptera larvalarını öldürmek için kullanılır.
Van Emden Sıvısı (ASFA)
- Bu sıvı Pampl sıvısından modifiye edilerek hazırlanmıştır.
- Coleoptera larvalarını Öldürmek ve tespit etmek için kullanılır.
Bles Sıvısı (AFA)
- Coleoptera larvalarının öldürülmesi ve tespit edilmesinde kullanılır.
Böceklerin İğnelenmesi için kullanılan malzemeler
- Germe Tahtası
- Cımbız
- Zamk
- Makas
- İğne
Böcek İğneleri ile İğneleme
Böcek örnekleri ya vücutlarının uygun bir yerinden (skutellum, thoraks, sağ elitra vb.) ya da bir yapıştırıcı ile küçük kartlar üzerine monte edilerek, kartlarla birlikte koleksiyon kutularına iğnelenir.
Entomolojik çalışmalarda çok farklı kalınlıklarda ve kalitede böcek iğneleri kullanılmaktadır.
Ticari olarak böcek iğneleri 000, 00,0,1,2,3,4,5,6 ve 7 numara olarak ifade edilen yüzlük paketler halinde satılırlar. Bu iğnelerin boyları 45 mm'dir.
Entomolojik çalışmalarda Kullanılan iğne boyutları na bazı örnekler:
Insect Pins – Black No 00 length 38 mm, Ø 0,30 mm, 100 pcs.
Insect Pins – Black No 0 length 38 mm, Ø 0,35 mm, 100 pcs.IPB 001
Insect Pins – Black No 1 length 38 mm, Ø 0,40 mm, 100 pcs.
Insect Pins – Black No 2 length 38 mm, Ø 0,45 mm, 100 pcs.
Insect Pins – Black No 3 length 38 mm, Ø 0,50 mm, 100 pcs.
Insect Pins – Black No 4 length 38 mm, Ø 0,55 mm, 100 pcs.
Insect Pins – Black No 5 length 38 mm, Ø 0,60 mm, 100 pcs.
Insect Pins – Black No 6 length 38 mm, Ø 0,65 mm, 100 pcs.
Insect Pins – Black No 7 length 52 mm, Ø 0,70 mm, 100 pcs.
Stainless Steel No 000 length 38 mm, Ø 0,25 mm, 100 pcs.
Stainless Steel No 00 length 38 mm, Ø 0,30 mm, 100 pcs.
Stainless Steel No 0 length 38 mm, Ø 0,35 mm, 100 pcs.
Stainless Steel No 1 length 38 mm, Ø 0,40 mm, 100 pcs.
Stainless Steel No 2 length 38 mm, Ø 0,45 mm, 100 pcs.
Stainless Steel No 3 length 38 mm, Ø 0,50 mm, 100 pcs.
Stainless Steel No 4 length 38 mm, Ø 0,55 mm, 100 pcs.
Stainless Steel No 5 length 38 mm, Ø 0,60 mm, 100 pcs.
Stainless Steel No 6 length 38 mm, Ø 0,65 mm, 100 pcs.
Stainless Steel No 7s length 45 mm, Ø 0,70 mm, 100 pcs.
Stainless Steel No 7 length 52 mm, Ø 0,70 mm, 100 pcs.
Böcek iğneleme
Hemiptera scutellumun sağ ön kısmından,
Lepidoptera takımı mesotoraksın ortasından,
Homoptera, Diptera ve Hymenoptera takımına giren böcekler mesotoraksın sağından,
Coleoptera takımına girenler sağ elitranın 1/3 ön kısmından,
Orthoptera takımına girenler pronotumun sağ kısmından iğnelenirler.
Preparasyon: Araziden getirildikten sonra kurumuş bir durumda olan örnekler, altına kum konmuş üzerine filtre kâğıdı serilmiş, ağzı sıkıca kapalı bir kavanozda, kuma verilmiş suyun nemi ile 6 saatten 2 güne kadar değişe bilen sürede yumuşatılır. Ayrıca mantarlaşmayı engellemek için kavanozun içine karbonik asit veya glo konur. Yumuşayan örnekler 000-7 numara arasında değişen böcek iğnelerinden birine geçirilmek suretiyle gerilir. İğneleme 1/3'ü üste gelecek şekilde Lepidoptera, Hymenoptera, Diptera'larda ön kanatlar arasından thoraxtan, Hemiptera'larda scutellumun sağ yukurı kısmından, Coleoptera'larda sağ elytronun yukarısından ve Orthoptera'larda ise pronotumun sağ arka kısmından yapılır. Çok küçük örnekler, üçgen etiketlere abdomenlerinden yapıştırılarak, iğneye geçirilir.
Kolleksiyona alınmaları: Tüm bu işlemlerden sonra arazi bilgilerini içeren küçük bir etiket iğneye geçirilir ve etiketin üzerinde, alt kısmına leg diye toplayanın, det diye teşhis edenin ismi yazılarak kolleksiyon dolabına yerleştirilir. Farklı tipte küçük etiketler vardır. Böceğin toplandığı yer ile ilgili bilgileri içeren etiketler en üstte yer alırken, amaca göre bunun altına sırasıyla böceğin takımı, familyası gibi sistematik
kategoriler içindeki konumunu belirten etiketler de konabilir. En altta ise tür ismini içeren etiket bulur. Örnek bu şekli ile artık uzun süre saklanmaya hazırdır. Örnekler her zaman renkleri bozulmasın diye karanlık yerde saklanmalı, bu ölü materyal üzerinden beslenen diğer küçük böceklerden korumak için ilaçlar ile kapalı kutularda tutulmalıdır.
Tür Teşhisi:
Tür teşhisi akademik bilgi gerektiren yılların vermiş olduğu tecrübelere dayanan bir işlemdir.
Teşhis Etiketinde Bulunması Gereken Bilgiler
1. Türün adı
2. Tanımlayan kişinin adı
3. Teşhisi yapan kişinin adı
4. Teşhisin yapıldığı yıl
Küçük Böceklerin Mikroskobik İnceleme İçin Hazırlanması
- Örnekleme ve renk açılması için sodium hydroxide ( NaOH) solüsyonu, lactic asit veya Lactophenol içinde bir süre tutulu, kaynatılır. Bu maddeler son derece yakıcı olup; kullanırken göz deri v.d organlarımıza temas ettirilmemelidir.
- Yıkama yoluyla materyal kiyasal maddelerden temizlenir.
- Boyama: afitler ve coccoidler için acid fudcin kullanılır; tripsler boyanmaz.
- Kurutma: örnekler 10 -20 dk süresince alkolde tutulur.
- Preparasyon:
- Geçici preparatlar: Laktik asit kullanılarak lam- lamel arasında preparat yapılır.
- Daimi Preparatlar: kanada balsamı, Hoyer ortamı, Polyvinyl alkol ( PVA) gibi ortamlar kullanılarak örnekler lam - lamel arasında prepare edilir.
- Halkalama:Lamelin etrafı ortamla çevrelenir.
- Kurutma Mikroskobik inceleme öncesinde preparat 45 C sıcaklıkta 1-2 hafta kurutulur.
- Etiketleme yapılır.
NOT:
DOĞADAN BÖCEK VEYA HAYVAN ÖRNEKLERİ TOPLAMA İŞLEMİ ÖZEL İZİN GEREKTİREN, AKADEMİK PERSONELLERİN YAPABİLECEĞİ İŞLEMLERDİR. GELİŞİ GÜZEL BİR ŞEKİLDE BÖCEK TOPLANILAMAZ YURT DIŞINA ÇIKARILAMAZ.
Kaynaklar:
- Gül, S., 1967., Böcek koleksiyonlarının hazırlanması ve muhafazası. Tarım Bakanlığı Zirai Mücadele ve Zirai Karantina Genel Müdürlüğü Yayınları. Mesleki Kitaplar serisi, Ankara, 67s
- Sıkı, M. & Tosunoğlu, M., 2002. Biyomüzeoloji. Ege Üniversitesi Fen Fakültesi Kitaplar Serisi No: 173, 1-3 p, İzmir
- Steyskal, George C., W. L. Murphy, and E. M. Hoover, eds. 1986. Insects and mites: techniques for collection and preservation. U.S. Department of Agriculture, Misc.Pub. No. 1443, 103 pp. Online at
- Hatch, M. 1926. Concerning the insect collection. Entomological News 37: 329-332. Lehker, G. E. And H. O. Deay. 1969. How to collect, preserve, and identify insects.Extension
- III. Ulusal Karadeniz Ormancılık Kongresi 20-22 Mayıs 2010 Cilt: IV Sayfa: 1397-1402 Temel GÖKTÜRK1, Yaşar AKSU2
- http://yunus.hacettepe.edu.tr/~mahmut/Dersler_files/Ento_Lab.pdf
Zooloji Haberleri
-
CT taramalarında ortaya çıkan tuhaf yılan benzeri solucanların sırları
-
Dev kaplumbağalar yok edildikten 600 yıl sonra Madagaskar'a geri döndü
-
Hindistan kaplanları iklim ve insan baskısı arttıkça yükseklere tırmanıyor
-
Kitlesel Yok Oluşlardan Kurtulan Memeliler, ‘Genel Yiyici’ Değildi
-
Avrupa’da Bilinen Son Timsah 4,5 Milyon Yıl Önce Yaşamıştı
-
Ağaç kesimi ve iklim değişikliği dağ kuşlarını tehdit ediyor
-
Biyologlar, istilacı, etobur kurbağaların artık Georgia'da ürediğini söylüyor
-
Myanmar'da yeni bir çukur engereği türü keşfedildi.
-
Çin'de yeni bir iguana türü keşfedildi
-
Dev Dinozor Leşleri, Yırtıcılar İçin Önemli Bir Besin Kaynağıydı
-
Yarasalar 50 Milyon Yıl Önce de Ekolokasyon Kullanıyordu
-
Anadolu parsı aylar sonra yeniden görüntülendi
-
Endonezya'da doğan ve nesli tehlike altında olan Sumatra gergedanı ile tanışın
-
Avrupa'da gizemli yeni güve türü keşfedildi
-
Antalya ilimizde keşfedilen 8 yeni örümcek türü