Klonlama Teknolojisinin Gelisimi
Gen veya gen parçalarinin bir fertten alinip bir baska ferdin DNA’sina tranferi seklinde düsünülebilir. Bu teknolojide gen veya genler döllenmis yumurtaya aktarilir. Mesela kanser olusturan insan genleri fare embriyolarina aktarilarak ilaç sanayiinde tedavilerin testinde kullanilabilmektedir.
Bu teknolojinin gelisim asamalarini söyle özetleyebiliriz;
1.Transgenik Teknolojisi
Bu teknoloji ile insandan koyuna, domuza, sigira ve keçiye gen aktarimi yapilmakta, sütlerinde insan proteini üretilmesi yanisira organ, doku ve kan üretme imkani da bulunmaktadir. Bu protein ile emphysema ve cystic fibrosis gibi hastaliklar tedavi edilebilmektedir.
2.Çekirdek Transfer Teknolojisi
Bu teknoloji bir hücredeki bütün genomu yani somatik kromozomlarin bir hücreden digerine naklini ifade eder. Çekirdek, döllenmis yumurta hücresinden alinmakta ve çekirdegi alinmis fakat döllenmemis yumurta hücresine yerlestirilmektedir. Bu sistemle uygulanan böyle bir teknik klonlama olarak degerlendirilmemektedir. Zira bir duplikasyon islemi bulunmamaktadir. Ancak burada sitoplazmada bulunan mitokondri DNA’lari farklidir.
3.Çekirdek Teknolojisini Kullanarak Yapilan Klonlama
Iki sekilde yapilmaktadir;
a)embriyo Klonlama: Alinan örnek, döllenmis bir embriyodan alinip yine ayni annenin yumurtasinda çekirdek transferi yapilirsa bu durumda mitokondri DNA’lari ayni olacaktir. Bu teknoloji benzer ikizlerin olusturulmasinda kullanilmakta ve embriyo klonlama olarak bilinmektedir. Sigir, kurbaga ve farede de basarili sekilde denenmistir. Insanlarda da bu tip klonlama yapilmis ancak bu ikizler yasatilamamistir. Bununla beraber basinda klonlama olarak isimlendirilmesine ragmen bu uygulamada farkli çekirdekler kullanildigi için bunlar gerçek klonlar degillerdir.
b)Normal Canli Klonlama (Somatik Nüklear Transfer): Dolly doguncaya kadar, normal bir canliyi klonlamak mümkün degildi. Organizma döllenmis bir yumurtadan meydana gelmekte ve her bir hücre döllenme sonucunda olusan tüm bir genomu içermektedir. Her bir hücre birbirinin tamamen aynisidir. Ancak, büyüme ve gelisme olaylari hücrelerde farklilasma meydana getirmekte ve beyin dokusu, kalp dokusu, deri, kemik vs olusmaktadir. Bazi genler somatik hücrelerde bu sekilde özel görevlere ayrildigi zaman çalismasini durdurmakta ve sadece ilgili deri, kemik gibi genleri çalismaktadir. Embriyonik klonlamada farklilasmaya baslamamis döllenmis yumurta hücresinin çekirdegi (genom) kullanilmaktadir. Dolly’nin olusumunda ise somatik bir dokudan alinan hücreyle bu islem basarilmistir. Bu transfer sonunda, somatik dokudaki çalismayan genler tekrar çalismaya baslamis ve genlerin çalismasi organlarin olusmasiyla durmustur. Genlerin gerektigi zamanda çalismasi veya çalismasini durdurmasi klonlamanin esasini olusturmaktadir. Bu uygulamada döllenmemis yumurtanin çekirdegi çikarilarak, somatik hücre çekirdegi bu yumurtanin içine yerlestirilmistir. Olusan zigot, herhangi bir koyuna nakledilerek gelismeye birakilmistir. Bu uygulamanin embriyonik klonlamadan farki, mitokondriyal DNA’nin farkli olmasindan kaynaklanmaktadir. Burada ilginç olan diger nokta, Dolly bir babaya sahip degildir, fakat 3 anneye sahip olabilir. Mesela, annesi;
-Genomu kullanilan bir disi olabilir
-Yumurta hücresini veren disi olabilir
-Gameti tasiyan bir disi olabilir
4.Genetik Ikizlik
Ikizlik kavrami iki veya daha fazla benzer kardeslerin olusmasi anlamindadir. Ikizlik, seksüel bir üretim sonucudur. Hücredeki bütün DNA iki farkli ferdin DNA’larinin yarisini tasimaktadir. Döllenmis yumurta iki ya da daha fazla parçaya tekrar bölünecek ve ayni cinsiyette fertler meydana getirecektir. Bu olayin çekirdek transferi ile ilgisi yoktur. Klonlama ise aseksüel bir üretimle ilgilidir. Klonlamada mitokondri DNA’lari farkli olabilir ancak ikizlikte hepsi ayni olmak zorundadir.
5.Klonlamayla IVF (In Vitro Fertilizasyon) Arasindaki Farki
IVF, yumurta hücresinin (sansi artirmak için birkaç tanesi) sperm tarafindan tüpte döllendirilmesi ve daha sonra rahime implante edilmesi olayidir. Klonlamada ise yumurta hücresinin çekirdegi tüpte çikariliyor ve klonlanacak canlinin çekirdegi bu hücreye veriliyor. Dolayisiyla, yumurta hücresi artik büyüyecegini saglayan çekirdege sahip oluyor. Bundan sonra bu yeni hücre rahime implante ediliyor ve normal embriyolar gibi büyümeye devam ediyor. klon embriyolar, normal ve IVF (in vitro fertilizasyon) embriyolari birbirlerine çok fazla benzemezler. Roslin Enstitüsü’ndeki arastirmacilar, klon embriyolarinin normal embriyolardan daha büyük oldugunu ve hamileliklerin basarisizliginin ve fetüs ölümüyle sonuçlanmasinin daha çok rastlandigini veya sezeryan ameliyatlara ihtiyaç duyuldugunu saptamislar.
DoçDr.Eyyüp Rencüzogullari
Kaynaklar
Basaran, N. 1996, Tibbi Genetik, 6.baski, Bilim Teknik Yayinevi, Istanbul.
Klug, W., Cummings M.R. 2002. Genetik Kavramlar, 6.baski, Çeviri Ed. Öner, C., Palme Yayincilik, Ankara.
Temizkan, G. 1999, Genetik II.Moleküler Genetik, I.Ü.Fen Fakültesi Basimevi, Istanbul,
encarta.msn.com/text
www.personal.psu.edu/users
www.omu.edu.tr
www.turkiye.net
gslc.genetics.utah.edu/units/cloning/whatiscloning/
www.tubitak.gov.tr
Genetik
-
İnsanlarda Kaç Kromozom Vardır?
-
Sık görülen mikrodelesyon sendromları nelerdir?
-
Bilim insanları kromozomları nasıl inceler?
-
Arkea'da Kromozomlar ve DNA Replikasyonu
-
DNA Onarım Mekanizmaları Nelerdir?
-
DNA hasarına neden olan etkenler nelerdir?
-
XYY Süper Erkek Sendromu - JACOB’S, Sendromu
-
Bitki doku kültürü çalışmaları ile haploid bitkiler elde edilebilir
-
Gram pozitif bakterilerden genomik DNA izolasyon protokolü
-
E. coli bakterisinden genomik DNA izolasyon protokolü
-
DNA’nın Keşfi
-
İnsan Genom Projesi Nedir ? Amaçları Nelerdir ?
-
Genomik mikrodizilimlerle ikilenme teşhisi yöntemi
-
Gen duplikasyonu ve amplifikasyonu nedir?
-
DNA ile RNA Arasndaki Farklar ve Benzerlikler Nelerdir