Mantar Hastaliklarinda Epidemiyoloji
Giris; Mantar infeksiyonlarinin çikis, yayilis ve bunlari etkileyen faktörlerinin saptanmasi, özellikle, bulasma ve yayilma yönünden, kisa bir süre içinde önlemlerin alinmasi bakimlarindan deger tasimaktadir. Hastaligin kaynagini bulmak, etkeni izole ve identifiye etmek sagaltima erken baslamak ve infeksiyonu, etrafa yayilmadan söndürmek yönünden çok büyük yararlar da saglar. Mantar hastaliklari, insanlar ve hayvanlar arasinda, yeryüzünde çok yaygin olarak bulunurlar. Ancak, mantar infeksiyonlarinin sporadik karakterde ve belli yörelerde lokalize olmalari ve yavas gelismeleri gibi nedenler, bunlarin epidemik hale gelmesini engellemektedir. Buna, mantarlarin bulasma tarzlarinin da katkisi fazladir. Ayrica, sistemik infeksiyonlara neden olan mantarlardan bazilari bir sahistan digerine bulasma yetenegine sahip degildir. Bu durum da, yayilma ve bulasmada yer alan önemli faktörü ortadan kaldirmakta, ve bulasma zincirini kirmaktadir.
Mantarlarin bazilari, hastalik olusturmayan bir karaktere sahiptirler. Bunlar dogada toprakta insan ve hayvanlarin solunum ve sindirim sistemlerinde, deri ve mukozalarinda, gübreler de (memeliler kanatli ve yarasa), barinaklarinda çürümüs yapraklar, odunlar, ot, saman, yem, gidalarda ayrica mantar sporlari havada oldukça fazla bulunurlar. Bu nedenle toprak, mantarlar için çok iyi bir rezervuar alistirmakta ve kusagindaki insan ve hayvanlara, özellikle, solunum sisteminden bulasmaktadirlar.
Mantar sporlari, laboratuvarlara, toprak, toz ve gönderilen muayene materyalleri ile tasinir.
Mantarlarin çogu, uygun kosullar olustugunda insan ve hayvanlara bulastigindan ve hastalik yaptigindan bir kontaminant özelligi tasimaktadir.
Mantarlar, insan ve hayvanlarda baslica iki kategoriye ayrilmaktadir. Bunlardan birincisi, mantarlarin bizzat kendilerinin vücutta üreyerek infeksiyon (mikozes) olusturmalari ve digeri de, üzerinde üredikleri maddelerde (substratlarda) sentezledikleri toksinlerin (mikotoksinler) sindirim sisteminden alinmasi sonu gelisen mitotoksikozislerdir.
Mikotik infeksiyonlar yerlestikleri yere göre 3 gruba ayrilirlar. Bunlarda, Kutan mikozesler, subkutan mikozesler ve sistemik mikozesler olarak adlandirilirlar.
02. Kutan Mikozeslerin Epidemiyolojisi
Kutan mikozeslere (Dormatomikozis, dermatofitozis) yol açan mantarlar 3 cins içinde bulunmaktadir. Bunlarda,
1) Trikofiton cinsi,
2) Mikrosporum cinsi ve
3) Epidermofiton cisimleridir.
Bu mantar ve sporlari deri, saç, tüy, kil, deri ve tirnaklarda lokalize olurlar. Bir kisma mantar hastaliklari hayvandan hayvana ve insana veya insandan insana bulasabilirler. Bu grup içindeki mantarlar, kutanöz bir yerlesim gösterdiginden solunum sisteminden bulasmazlar.
Hastaligin olusmasinda çevreye ve konakçiya ait bazi predispoze edici faktörlerini de önemli rolleri bulunmaktadir.
Insan ve hayvanlarda dermatomikozeslere neden olan mantarlar (dermatofitler) origin ve ekolojilerine göre 3 grupta incelenmektedirler.
1- Geofilik dermatofitler : Bazi dermatofitler, topraga adapte olmuslardir, burada yasar, gelisir ve çogalirlar. Bunlar, genellikle, saprofitik bir yasantiya sahiptirler. Böyle mantarlarin rezervuari topraktir. Çok nadiren, insan ve hayvanlardaki mantar lezyonlarindan izole edilmislerdir. Geofilik dermatofitler arasinda, Trichophyton terrestre tam bir geofilik olmasina karsin, Keratinomyces ajelloi, Microsporum cookei, M. gypseum, M. nanum gibi bazi dermatofitler de insan veya hayvanlardan izole edilmislerdir.
2- Zoofilik dermatofitler : Bu gruba ait dermotofitler genellikle hayvanlarda hastalik olusturur ve arasira da insanlara bulasabilirler. Böyle dermatofitler arasinda, Microsporum canis, M. distortum, Trichcophyton gallinae, T. simii, M. erinacei, vs. vardir. Bazi zoofilik mantarlarin yasam çemberleri asagida gösterilmistir.
M. canis ve T. verrucosum ’un yasam çemberi yandaki sekilde gösterilmektedir.
3- Antropofilik dermatofitler : Bu tür dermatofitler genellikle insanlarda hastalik olustururlar ve kaynaklari da insanlardir. Ancak, ara sira hayvanlarda da infeksiyonlar meydana getirebilirler. Antropofilik dermatofitler arasinda T. audouinii, T. concentricum, T. ferrugineum, T. gourvilii, E. floccosum, T. megninii, T. rubrum, T. schoenleinii, T. tonsurans, T. violaceum, T. yaoundei bulunmaktadir.
Dermatofitler, insan veya hayvan vücutlarinda bulunduklari zaman (parazitlik dönem) artrospor olusturmalarina karsin, saprofitik yasantida (toprakta, kültürlerde) ise artrospor, klamido spor, makrokonidia, mikrokonidia ve askopor meydana getirmektedirler. Parazitik dönemde tesekkül eden artrosporlar bir konakçidan digerini ve bazen de topragi kontamine edebilirler. Toprakta saprofitik perfekt ve/veya imperfekt döneme geçerler.
Toprak, genellikle, birçok mantarin ve sporlarin bulundugu yer rezervuar olmasi bakimindan önemlidir.
Bazi önemli dermatofitlerin ekolojilerine göre siralanmasi asagida gösterilmistir.
I- Antropofilik dermatofitler
Epidermophyton floccosum
Microsporum audouinii
Microsporum distortum
Microsporum ferrugineum
Trichophyton concentricum
Trichophyton gourvilli
Trichophyton megninii
Trichophyton mentagrophytes (Zooantropofilik)
Trichophyton rubrum
Trichophyton schoenleinii
Trichophyton soudanese
Trichophyton tonsurans
Trichophyton violaceum
Trichophyton yaoundei
II- Zoofilik dermatofitler
Microsporum canis
Microsporum nanum
Microsporum vanbreuseghemii
Microsporum simii
Trichophyton equinum
Trichophyton gallinae
Trichophyton mentagrophytes
III-Zooantropofilik dermatofitler
M. canis
T. mentagrophytes
T. verrucosum
IV- Geofilik dermatofitler
Keratinomyces ajelloi
Microsporum cookei
Microsporum gypseum
Trichophyton terrestre
03. Subkutan Mikozeslerin Epidemiyolojisi
Subkutan infeksiyonlara yol açan Rhinosporidium seeberi 'in kültürü yapilamadigi için deneysel infeksiyonlar da olusturulamadigindan insan ve hayvanlara bulasma tarzlari tam açikliga kavusturulamamistir. Ancak, lezyonlarin burunda yerlesmesi, infeksiyonun solunum yolu ile bulasabilecegi süphesini uyandirmaktadir.
Sporotrikozise neden olan Sporotrichum schenckii, dogada toprak, su, gübre, çürümüs bitkilerde, odunlarda saglikli ratlarin agzinda ve gastrointestinal sistemleri de bulunur. Vücuda derideki porantrelerden olmaktadir. Bir hayvandan digerine bulasmaz.
04. Sistemik Mikozeslerin EpidemiyolojisiHata! Yer isareti tanimlanmamis.
Bu mantarlarda da Toprak, çürümüs yapraklar, odunlar, gübreler, barinaklar, yarasa gübreleri, yiyecekler dane yemler, vs. esas rezervuari olusturur. Buralarda üreyen mantarlarin sporlari soluk havani ile kolayca ulasabilir. Sistemik infeksiyonlar arasinda, Aspergillozis, Blastomikozis, Histoplasmozis, Kandidiazis (moniliazis), Koksidioidomikozis, Kriptokokkozis, Nokardiozis bulunmaktadir.
Bunlar içinde tehlikeli olan infeksiyonlar (Koksidioidomikozis, kriptokokkozis, vs) bulunmaktadir.
Prof. Dr. Mustafa Arda
HASTALIKLAR
-
Cushing sendromu
-
Glossopalatine ankylosis Sendromu
-
Rett Sendromu
-
Bardet-Biedl Sendromu
-
Koolen-de Vries sendromu
-
Delesyon Sendromu - del(16p11.2)
-
Phelan-McDermid Sendromu - del(22q13.3)
-
Kleefstra sendromu del(9q34)
-
Subtelomerik mikrodelesyon sendromları
-
Langer-Giedion Sendromu - Trikorinofalangeal sendrom
-
WAGR sendromu
-
Angelman sendromu - del(15q11)
-
Prader Willi sendromu - del(15q11q13)
-
Lowe sendromu
-
Greig sefalopolisindaktili Sendromu