Parazit yaşayan bir hücreliler
I. Şube : Sarcomastigophora
I. Alt şube : Sarcodina (Amipler = Kök bacaklar)
1) Entamoeba histolytica (Amipli dizanteri) : İnsanda amipli dizanteriye sebep olur. Kistleri insana geçtikten sonra ince bağırsakta açılan kistten meydana gelen trofozoitler, kalın bağırsağa geçerler. Kalın barsak mukozada epitel hücreleri arasına girmek ya da sitolotik enzimler çıkararak mukozada derin ülserlerin oluşmasına neden olur ve kanlı ishalle kendini gösterir.
*Trofozoit : Bir hücrelilerin beslenen, büyüyen, çoğalan ve hareket edebilen normal haldeki bireylerine verilen addır.
2) Entamoeba coli, E. moshkovskii : E. hartmani gibi amip türleri insan bağırsağında hastalık yapmadan yaşar. E. gingivalis insan ağız boşluğunda hastalık yapmadan yaşar.
3) Naegleria fowleri : Sulu ortamda 2 kamçılı şekiller oluşturur. İnsanda beyin iltihaplarına neden olur. Öldürücüdür.
II. Alt şube : Mastigophora (Flagellata = Kamçılılar)
1) Giardia intestinalis : 12 parmak bağırsağında açılan kistler, trofozoit halinde bu bölgede ve ince bağırsakta hücrelere yapışarak yaşar. Yağların ve A vitamini gibi yağda eriyen vitaminlerin emilmesine engel olur.
2) Trichomonas tenax : Ağız temizliğine dikkat etmeyen kimselerde ağızda hastalık yapmadan yaşar.
3) Leishmania donovani (Kala-azar) : Karahumma hastalığına neden olur. Tatarcık sinekleri (Phlebotomus) ile insana bulaştırılır. L. donovani insan ve diğer memelilerde hücre içinde oval ve yuvarlak şekilde kamçısız ve hareketsizdir. Tatarcık sineklerinde ise silindir veya iğ şekilde kamçılı ve hareketlidir. Bu haline "Leptomani" Bu hali insanda mekrofajlar tarafından alınarak yuvarlak hali ile çoğalmaya başlar. Bu hücrelerin parçalanmasıyla kan yoluyla tüm vücuda yayılır. Çeşitli organların retikulo - endotelyal hücrelerini istila ederek çoğalmaya devam ederler. L. donovani tatarcık sineği tarafından karahumma geçiren insan ve bilhassa köpeklerin derilerindeki yumru ve yaralardan alınır. Bağırsaklarında kamçılı hal alır. Sonra tatarcığın yutak ve ağız boşluğuna geçer. Tekrar sineğin ısırmasıyla diğer konukçuya bulaştırılır. Dalak ve karaciğerde büyüme, dalakta şişmeler meydana gelir. Kansızlık artar. Ateş, terleme, karın ağrısı, bulantı, kusma görülür. Tedavi edilmezse ölümle sonuçlanır.
4) Leishmania tropica : Tatarcık sinekleri ile insanlara bulaştırılır. Üremesi L. donovani'ye benzer. Yalnız iç organlar yerine deriye yerleşir. Şarkı çıbanı ya da Halep çıbanı denen yaralara neden olur.
5) Trypanosom gambiense : Bu cinse ait türler hayat dönemlerini omurgalılar ve eklembacaklılarda geçirir. İnsan kanı içindeki haline "Trypanosom" denir. Bu iğ veya şerit şeklindedir. Kavisli yapı gösterir. Vücut boyunca uzanan bir dalgalı zara sahiptir. Arka ucunda kamçı bulunur. Eklembacaklı konukçunun vücudu içindeki haline ise "Kritidia" denir. Çeçe sinekleri (Glossina palpalis ve Glossina morsitans) tarafından insana bulaştırılır. Gambiya uyku hastalığına neden olur. Parazitin insan vücuduna girdiği bölgede 1 - 2 hafta iltihabî reaksiyonlar olur. Daha sonra vücudun çeşitli yerlerinde ağrılar olur. Hastalığın son döneminde sinir sisteminde iltihaplanmalar meydana gelir. Refleksler bozulur, devamlı uyku hali ve ölümle sonuçlanır.
II. Şube : Sporozoa (Apicomplexa = Sporlular)
1) Isospora belli ve Isospora hominis : İnsanda ishal, kusma, kilo kaybına neden olur.
2) Sarcocystis lindemani : İnsanda kaslarda Mischer tüplerinin oluşumuna sebep olur.
3) Toxoplasma gandii : Tüm memelilerde hücre içinde parazit olarak yaşar. İnsanda iltihabî reaksiyonlara neden olur. Ya kedilerin dışkısıyla ya da gebelik sırasında çocuğa geçebilir. Bu paraziti taşıyan gebe kadınlarda düşükler ve ölü doğumlar meydana gelebildiği gibi bebeğin özürlü doğması da mümkündür.
Cins : Plasmodium
Sürüngen, kuş ve memelilerde parazit olarak yaşayan türleri vardır. İnsanlarda sıtmaya neden olan türleri için ara konak insan, ana konak ve taşıyıcı ise Anofel cinsine ait sivrisineklerdir. Plasmodium türlerinin eşeysiz çoğalması (şizogoni) insanda, eşeyli çoğalması (sporogoni) ise sivrisinekte olur. İnsanda sıtmaya neden olan Plasmodium türleri P. vivax, P. falciparum ve P. ovale'dir.
İnsan ve Sivrisinek Hayat Dönemleri
Sivrisineğin ısırmasıyla sporozoitler insana geçer ve karaciğerde parankima hücresinegider. Trofozoit şekline dönüşür ve ekso - eritrositer şizogoni başlar. Trofozoit çekirdek binlerce kromatin tanesine bölünerek genç şizontlar, sitoplazmanın da bölünmesiyle olgun şizontlar oluşur. Parankima hücresinin parçalanmasıyla merozoitler serbest kalır, dağılır. Bir kısmı tekrar parankima hücrelerine girer, bir kısmı alyuvarlarda eritrositer şizogoniyi başlatır. Eritrositlere geçen merozoitler gelişerek trofozoit haline dönüşür. Kromatin bölünmesiyle genç şizontlar, sitoplazmanın da kromatin tanecikleri sayısı kadar bölünmesiyle olgun şizontlar oluşur. Eritrositlerin parçalanmasıyla olgun şizontlar (merozoitler) kan sıvısı içine dökülür (Sıtma nöbeti başlama anı). Bazı trofozoitler olgunlaşmamış makro ve mikro gametositleri oluşturur. Makro ve mikro gametleri içeren kan Anofel cinsi sinek tarafından emildiğinde burada olgun gametlere dönüşürler. Sonra mikrogamet, makrogameti döller, sporogoni başlar. Zigot gelişip "Ookinet" halini alır. Ookinet sivrisineğin mide çeperini delerek epitelyum ile kas tabakaları arasında "Ookist" halini alır. Ookistte çekirdek çok sayıda bölünmeler yapar. Sitoplazma sporozoitleri oluşturur. Ookist parçalanır, sporozoitler sivrisineğin vücut boşluğuna dağılır. Bir kısmı tükrük bezlerine gider. Sinek insanı soktuğunda tekrar insana bulaşır. Nöbeti üşüyerek titreme, ateş yükselmesi ve terlemedir. Eşeyli üremenin eşeysiz üremeyi takip etmesi olayına "Metagenezis (Döl Almaşı)" denir.
4) Plasmodium malaria : Nöbetler 3 günde 1 gelir. 6 saat veya daha fazla sürer. Bu sıtmaya "Malaria Quartana" denir.
5) Plasmodium vivax : Nöbetler 2 günde 1 gelir. 6 - 12 saat sürer. Bu sıtmaya "Malaria Testiana" denir.
6) Plasmodium falciparum : Nöbetler 2 günde 1 gelir. İlk dönemlerde bile ölümcül olabilir. Bu nedenle "Malign Malaria Testiana / Persiyöz Sıtma" (kötü huylu, öldürücü sıtma) denir.
7) Plasmodium ovale : P. vivax sıtmasına benzer, ama daha hafif seyreder.
II. Şube : Ciliophora
1) Balantidium coli : İnsanlarda hastalık yapan en büyük bir hücreli türüdür. Bağırsak mukozasında yaralar, karın ağrısı, ateş ve ishale neden olur.
Kaynak: canlibilimi.com
Parazitoloji
-
Parazitizm tipleri nelerdir ?
-
Parazitlerin vücuda giriş yolları nelerdir?
-
Parazitlerin bulaşma yolları nelerdir ?
-
Parazitliğin (parasitismus’un) çeşitleri
-
TATARCIK MÜCADELESİ
-
Tatarcıkların Biyoekolojisi Üzerine Bilgiler
-
Tatarcıkların Genel Entomolojik Özellikleri
-
Türkiye'de Bulunan Tatarcık Türleri
-
Leishmania ve sağlık açısında önemi
-
TATARCIKLAR ÜZERİNE GENEL BİLGİLER
-
Parazit Vektör Ekolojisi ve İlişkili Faktörler
-
Türkiye'de sıtmanın durumu
-
Avrupa'da sıtmanın durumu
-
Sıtmanın biyolojisi ve epidemiyolojisi
-
Sivrisineklerin Sağlık Açısından Önemi