Toksik Balıklar
Zehirli balıklar ya aktif olarak zehirlerini venom organlan ile verirler;veya bazı balıklann içerdiği zehirler belirli organlannda pasif olarak bulunurlar. Örneğin bazı köpek balıklan aşın miktarda vitamin
A içerdiklerinden yenmeleri zararlı olabilir. Yaklaşık olarak 700 tuzlu su (marine) balık türünün insanlara toksik olduğu bilinmektedir. Balık zehirlenmesine "ichthyotoxism: iktiyotoksizim" adı verilir. (Zoolojide,iktiyoloji (ichthyology) balıklar bilgisidir). İktiyotoksik balıklar 3 alt grupta incelenebilir:
1) İktiyosarkotoksik (ichtyosarcotoxic) balıklar;toksinleri kas, organ veya derilerinde bulunur. Yenilmeleriyle çok zararlı etkileri olur;
2) İktiyootoksik (ichthyootoxic) balıklar; gonadlannın aktivitesi sonucu toksin oluştururlar. Bu balıklann çoğu tatlı su balıklan ölüp, bunlann yumurtalan zehirlidir;
3) İktiyohemotoksik(ichthyohemotoxic) balıklar; bunlann zehirleri kanlannda bulunur.
1-... İktiyosarkotoksik balıkları: Bu tip zehirlenmeler, toksinin bulunduğu balık adı ile bilinir.
toksinlerin isimleri ve bulundukları balık ve diğer deniz canlılarının adı gösterilmiştir.
İktiyosarkotoksinler
Toksin
Ciguatoksin
Scombrotoksın
Saxi toksin
Tetrodotoksin
Ciguatoksin: Daha çok tropikal kayalıklarda bulunan balıklarda bulunan bir toksindir. Bu küçük kayalık balıklan Gambierdiscus toxicus isimli protozoalan (dinoflagellates: bir cins protozae) alırlar ve
toksin balıklarda ürer. Daha büyük yırtıcı kayalık balıklarında, besin zinciri ile daha çok toksin konsantre edilir. Toksin ısı ve aside dayanıklıdır,lezzetsiz ve kokusuz olduğu için de toksinle enjekte balık yenirken farkına varılmaz. Ciguatoksin zehirlenmesi en çok, bu toksini taşıyan balıkların ürediği 35° Kuzey 35° Güney enlemleri arasındaki bölgede (Bermuda-Bounes Aires arası) raslanır. Amerika'da balıkla
zehirlenmelerin yansı Ciguatoksinle ilgilidir.Ciguatoksinin kimyasal yapısı henüz bilinmemektedir. Renksiz
ve ısıya dayanıklı toksin molekül ağırlığı 1.100 civannda olan hidroksillenmiş bir lipid molekülüdür. Toksinin kolinerjik ve antikolinesteraz aktivitesi olduğu gösterilmiştir. Ancak toksik etkisi daha çok, sodyumlu membran permeabilitesini arttırarak depolarizasyona neden olması ile ilgilidir. Doza bağlı olarak kalp hızı ve kalbin kontraksiyon gücünde değişiklik olur. Yüksek dozlarda kardiyak etkisi daha belirgindir.Antikolinesteraz aktivitesi olduğuna dair yayınlar olmasına karşın, fizostigmin ile antagonize edilir (Ellenhorn 1988, Cassarett 1991).
Ciguatoksinin toksik etki belirtileri sulu diyare, kusma, abdominal krampla başlar. Semptomlar balığın yenmesinden hemen sonra olduğu gibi 30 saat sonra da görülebilir. İlk belirtilerden sonra nörolojik
semptomlar (parestezi, başağınsı, duyulann herhangi birinin kaybolması:dysesthesia), hipersalivasyon, görme bulanıklığı, tremor, ataksi ortaya çıkar.
Tetrodotoksin: Bazı balon ve kirpi balıklannda (tetraodontus),okyanus pervane balıklannda (sunfish: ay balığı, pervane balığı) ve kirpi balıklarında (porcupine fısh: Diodon hystrix) bulunur. Ayrıca
bazı sürüngenlerde (salamandrida ve mavi-halkalı octopus) de tetradotoksin bulunur. Tetrodotoksin ile zehirlenmeye sadece "Tetraodontus"türü balıklar neden olmaktadır. Bu balıkların 100 kadar türü içinde
50 kadarının belirli koşullarda insanlara toksik olduğu bilinmektedir. Bu toksin, balıkların yumurtaları, karaciğerinde yoğunlaşmıştır;az miktarda barsak ve derilerinde de bulunur. Balıklar derin olmayan sularda tropik bölgelerde yaşarlar. Uzunlukları 25-30 cm arasında değişir.Tetrodoksin aminoperhidrokinazolin yapısındadır. Isıya dayanıklıdır.
LD50 değeri: farelerde (oral) 3.22/*g/kg; (i.p) 8 pg/kg ve farelerde,LDşg 12 jig/kg dır. İnsanlarda LD50 (i.p) 12 pıg/kg verilmiştir. Toksin lokal anestezik etkiye benzer özellikte etki gösterir. Hücre
depolarizasyonu sırasında sodyum kanalını bloke ederek sinirlerin erken geçici iyon permeabilitesi artışını engeller. Toksinin çok az miktarı 1-45 dakika içinde dudak ve dilde batıcı his, deride uyuşukluğa ve adale zayıflığına neden olur. Yaygın felç ve konvülziyondan sonra,zehirlenmelerin %60'ı ölümle sonuçlanır.
Tetrodon türü balıklar Japonya'da lezzetli ve tercih edilen bir balıktır.Üreme mevsiminin dışında toksik değildir. Ancak özel restoranlarda ve dikkatle hazırlanması gerekir.
Saksitoksin: red tide dinoflagelates (bir cins protozoa) cinsi mikroorganizmaların toksinidir. Bu toksinle enfekte olan zehirli olmayan balıklar da toksik etki yaparlar.
2- İktiyootoksik balıklar: Bazı taze su balıklan ve tuzlu su (deniz) canlıları gonadlarında toksin üretilir. Bu balıkların eti ve hatta gastrointestinal organları yenilebilir. Zehirlenme, gonad ve yumurtaları yendiği zaman ortaya çıkar. Scorpaenichthys marmoratus yumurtaları toksiktir. Bu balığı yiyen kuşlar, yumurtalarını yemekten kaçınırlar.
3- İktiyohemotoksik balıklar: Birçok balık türlerinin kanında toksik bir madde bulunmuştur. Yılanbalığı cinsi (eel) Anguilla ve Muraena kanında bu toksin saptanmıştır. Ancak bu balıkların taze kanının
yenmesi ile görülen zehirlenmeler son derece azdır.
Venomlu Balıklar
Tuzlu sularda (denizlerde) yaşayan balıklardan yaklaşık 200 türünün venomlan olduğu saptanmıştır.
Çeşitli balıklar zehirlerini venom organları ile (yüzgeç, diken veya iğneleri ile) verirler. Venom organları ile temasta olduğu doku üzerine toksinini enjekte ederler. Venomlu balıkların toksini diğer hayvanların venomlanndan farklı olup, liyofilize edildiklerinde bile dayanıksızdırlar. Bu nedenle toksik özelliklerinin incelenmeleri güçleşmektedir.
Ancak genel toksik etkilerinin benzerliği, kimyasal yapılarının birbirine benzemesi görüşünü desteklemektedir.Scorpaena türünden Scorpaena scrofa (Lipsoz, iskorpit) balık cinsi Gemlik ve Marmaris'te bulunmaktadır (Güley, M. 1975). Bu balıklar zehirlerini dikenleri ile enjekte ederler. Enjeksiyondan hemen
sonra ani ve şiddetli ağrı, iltihap görülür.
Bacakta şişme olur, kısa zamanda halsizlik, baş dönmesi ve hatta şok oluşabilir. Yaralı yerde
renklenme ve felç olabilir. Sistemik zehirlenme belirtileri hipotansiyon,solunum yetersizliği ve felci, miyokardiyal iskemi şeklinde ortaya çıkar. Venomun direkt hemolitik etkisi vardır.
Tedavi: Genel olarak balık venomlan ısıya son derece dayanıksız olduklarından, yaralanan yer hemen hastanın dayanabildiği kadar sıcak su içinde tutulur. Bir saat kadar bekletme ile etki önlenebilir. Bu
tedavide gecikildiği durumda, yaralanan yere lokal anestezik enjekte edilmelidir veya sistemik analjezik verilmelidir. Venomun enjekte edildiği yaralı uzuv yüksekte tutulur, diğer destekleyici ve semptomatik
tedavi (şok tedavisi, kan basıncının düzenlenmesi gibi) yapılır.
İhtiyoloji
-
Toksik Balıklar
-
Büyük camgöz (Cetorhinus maximus)
-
Sivriburun camgöz (Isurus oxyrinchus)
-
Beyaz köpek balığı (Carcharodon carcharias)
-
Pamuk balığı (Prionace glauca)
-
Hexanchus griseus ( BOZ CAM GÖZ KÖPEK BALIĞI )
-
Kıkırdaklı balıkların özellikleri
-
Balıklarda solunum fizyolojisi
-
Balıklarda biyolojik sistemlerin işleyişi
-
Balıklarda Üreme
-
İhtiyoloji