Apoptozisin Morfolojik İşaretleri
Apoptozis temelinde genetik mekanizma olan kasıtlı intihar formu özelliği gösterir. Hücrede apoptozise neden olacak olaylar meydana geldiğinde örneğin DNA herhangi bir şekilde zarar gördüğünde apoptotik süreç başlar. Enerji gerektiren aktif işlemlerle zarar gören hücre ölüm yolunu seçer. Apoptozisin belirlenmesinde elektron mikroskobuyla gözlenen farklı morfolojik özellikler ilk kez Kerr ve arkadaşları tarafından belirtilmiştir. Bu şekilde gözlenen morfolojik değişimler;
a. Nukleus
Apoptozisin başlangıcı nuklear kromatinin yoğunlaşmasıyla karakterize edilir. Bu yoğunlaşmayla kromatin materyalinin sınırları çizilir hale gelir. Yarım ay at nalı orak gibi tipik şekiller gösterir. Daha sonra nukleus bozulur ayrılır ve yıkıma uğrar. Bu duruma karyorheksis (karyorrhexis) denir.
b. Hücre Morfolojisi
Apoptozisin başlangıcı hücre küçülmesi sitoplazmanın yoğunlaşması ve hücrenin kendisini çevreleyen dokudan ayrılması ile de karakterize edilir. Hücrenin dış taslağı düzensizleşir. Bu durum apoptozise özgü bir durum olan tomurcuklanma sürecini başlatır. Bu apoptotik oluşumlar hücresel organellerce zengindir. Bundan sonra fagositoz başlar. Ancak apoptotik oluşumlar lenfositleri ya da nötrofilleri cezbetmez. Bu da apoptotik hücre ölümünün meydana gelen diğer hücre ölüm tiplerinden bir farkıdır. Bu duruma getirilen açıklama tek başına ölen hücrenin salgıladığı kimyasalların etkin konsantrasyonda vasküler endotelyuma ulaşmadığı yönündedir. Fagositozu meydana getiren hücreler fagositik hale gelen doku makrofajları veya parankimal hücrelerdir. Eğer bu hücreler fagosite edilmezlerse ikincil nekrozis olarak adlandırılan indirgenmeye uğrarlar. Apoptozisin erken safhasında ve yeni oluşturulmuş apoptotik oluşumlarda hücresel ince yapı oldukça iyi korunmuştur.
İnsan organizmasında apopitozun izlendiği durumlar
Embriyonal ve fötal gelişimde Hormon azalmasına bağlı involusyonlarda Dokulardaki hücre homeostazinin sağlanmasındaİmmun reaksiyonlarda defansif olarak Hücrelerin herhangi bir nedenle hasarlanması durumunda Yaşlılıkta
a) Embriyogenez ve fötogenez sırasında normal gelişimin sağlanabilmesi amacıyla oluşmuş olan hücrelerin bir kısmı apopitoza gitmektedir. Özellikle sinir sisteminin ve immün sistemin gelişiminde apopitoz önemli rol oynamaktadır. Sinir sistemi gelişirken çok fazla sayıda nöron ve sinaps oluşur.
Apopitoz ile nöronal havuz hedef olan miktara indirilmekte aksonları hedeflerine ulaşmayan nöronlar ortadan kaldırılarak nöronlarla hedef organlar arasında oluşan bağlantı hataları onarılmaktadır. İmmun sistemde ise oluşan fazla ve otoreaktif hücreler ortadan kaldırılarak bunların embriyo/fötusa zarar vermesi engellenmektedir. İntrauterin gelişim sırasında el ve ayak parmaklarının arası başlangıçta kapalı iken parmaklar arasındaki hücrelerin apopitoz ile yıkılması ile parmaklar birbirlerinden ayrılmaktadır. Embriyonun gelişmekte olan epidermisinin en üst sırasındaki bazı hücreler (periderm) de apopitoza giderek amnion sıvısına atılırlar. Apopitoz embriyonal gelişmenin erken dönemlerinde de izlenmekte ayrıca böbrek taslaklarının dejenerasyonunda da önemli rol üstlenmektedir.
b) Erişkinlerde hormon yetmezliğine bağlı olarak gelişen organ gerilemelerinde apopitoz rol almaktadır. Örn: mensturasyonda endometrial hücre yıkımı menapozda ovaryum folliküllerinin atrezisi laktasyon sonrasında meme bezi gerilemesi orşiektomi sonrasında prostat atrofisi gelişmesi gibi.
c) Proliferasyona uğrayan hücre topluluklarında (örn: barsak kript epiteli) apopitoz sık oluşur.
d) Tümörlerde özellikle regresyona gittikleri dönemlerde apopitoz görülür.
e) T ve B lenfositler sitokin yetersizliğine bağlı olarak apopitoza gidebilirler.
f) Hücresel immun red ve graft vs host reaksiyonlarında sitotoksik Tlenfositler (CTL) aracılığı ile apopitoz oluşur.
g) Pankreas parotis ve böbrek gibi organlarda kanal obstriksiyonlarına bağlı olarak gelişen atrofilerde apopitoz izlenir.
h) Çeşitli viral hastalıklarda apopitoz görülür. Örn: Viral hepatitte karaciğerde oluşan apopitotik hücreler (Concilman cisimcikleri ) gibi.
i) Hücrelerde hasar oluşturan çeşitli etkenler normalde nekroza neden olurken düşük dozlarda apopitosis oluşturabilmektedir. Örn: Isı radyasyon antikanser ilaçlar hipoksi gibi.
Biyokimya
-
Serum Enzimlerini Tayin Yöntemleri
-
Fosfatazlar (Alkali fosfataz= ALP)
-
Transferazlar
-
Transaminazlar
-
Enzimlerin Görev, İşlev ve Özellikleri - Enzimlerin İsimlendirilmesi
-
Kanda Bilirubin
-
Serum Proteinleri
-
Fosfolipidler
-
Trigliseridler
-
Kolesterol Nedir?
-
Kan Lipitleri Nelerdir?
-
Kan Şekeri Nedir?
-
Araşidonik Asit (ARA) Nedir?
-
Lizozim enzimleri
-
Lizozim: İlk Antibiyotik