Biyologlar - Biyolojiye Gerçekçi Yaklaşım

Prof. Dr. Aziz Sancar Kimdir ?

---

Aziz Sancar, 8 Eylül 1946 yılında Savur da doğmuş Türk akademisyen, biyokimyager, moleküler biyolog ve bilim adamıdır.

Uzun yılından beridir ABD de yaşamakta olup, Amerika Birleşik Devletleri Kuzey Karolina Üniversitesi, Chapel Hill'de Biyokimya ve Biyofizik Bölümü'nde Sarah Graham Kenan Profesörü olarak görev yapmaktadır. ABD Ulusal Bilimler Akademisi'ne seçilen ilk ABD'li Türk olarak tanınır. Hücrelerin hasar gören DNA'ları nasıl onardığını ve genetik bilgisini koruduğunu haritalandıran araştırmaları sayesinde 2015 Nobel Kimya Ödülü'nü kazanmıştır.

Aziz Sancar’ın geliştirip ismini koyduğu “maxicell” tekniği ile buluşunu yapıp ismini koyduğu “excinuclease/excision nuclease” enzimi terimleri Oxford Biyokimya ve Moleküler Biyoloji Sözlüğü'ne girmiştir.

Biyokimyacı olan Aziz Sancar Dallas Üniversitesi'nde (Dallas, TX) moleküler biyoloji alanında doktora çalışmalarına başladığında, yokuş yukarı bir savaşla karşı karşıya kaldığını biliyordu. Sancar, bir zamanlar araştırma imkanları ve  kaynakları kısıtlı olan Türkiye'den ayrılarak  ABD'ye geldi. "Bu eksikliği telafi etmek için çok sıkı çalıştığından bahsediyor.

Şu anda Sarah Graham Kenan, North Carolina Tıp Fakültesi (Chapel Hill, NC) Biyokimya Profesörü olan Sancar, biliminde sıkı çalışma, azim ve teknik basitlik stratejisi uygulamıştır. Ulusal Bilimler Vakfı Başkanlığı Genç Araştırmacı Ödülü (1984) ve Amerikan Fotobiyoloji Derneği (1990) ve Türk Bilimsel Araştırma Konseyi (1995) tarafından verilen en yüksek ödülleri aldı.

Nobel Ödülünü Nasıl Aldı

CNN Türkün haberine göre;

"Nobel ödülünü 2 bilim insanıyla paylaştı. Nobel'i kazanan üç ismin ortak noktası, genetik bilgiyi taşıyan DNA'nın hasar gördükten sonra vücudun onu nasıl tamir ettiği ile ilgili araştırma yapmaları.

İnsan vücudunun yapıtaşı bilindiği gibi hücreler. DNA, hem hücreler bölünüp yenilenirken hem de güneş ışınları veya radyasyon gibi dışarıdan gelen sebeplerle zarar görüyor. Ama, hücreler bir şekilde DNA'yı tamir edip yoluna devam ediyor. İşte Sancar'a Nobel ödülü kazandıran çalışması da o tamirle ilgili. Sancar tüm alanı değiştiren çalışmasında, güneşte de bulunan ultraviyole, yani morötesi ışınların zarar verdiği DNA'nın hücre tarafından nasıl tamir edildiğini haritalandırdı.

Sancar'ın çalışmasının odak noktası DNA'nın yapıtaşı olan nükleotidler. Morötesi ışınlar nükleotid adı verilen bu yapıtaşlarında hasara neden oluyor. Sancar'ın gözlemiyle ortaya çıkarılan süreçte enzimler hasarlı bölgeyi tespit ediyor, izole edip çıkarıyor. Daha sonra çıkarılan yeri dolduruyor ve hasarı tamir ediyor. Bu işlemde hücre üç enzimi kullanıyor. İşlemin adı, "Çıkarma Yoluyla Nükleotid Tamiri"."

Peki bu çalışma insanlığa ne katıyor?

Bu tamir sisteminde bozukluk olan kişiler güneş ışığına karşı aşırı hassas ve cilt kanserine yakalanma olasılıkları yüksek. Bu mekanizmanın onarılması bu kanser türüne yakalanma olasılığının önüne geçilebilir. Araştırma, diğer kanser türlerine karşı da umut verici sonuçlar içeriyor. Bilindiği gibi, kansere karşı kullanılan ilaçlar DNA'da hasar yaratıyor. Ama, vücut bozulan sağlam hücereler gibi kanserli hücrelerin DNA'sını da onarıyor. Aziz Sancar'a göre, eğer bu onarım mekanizmasını durdurmayı başarırsak, kanserli hücreleri daha kolay öldürme şansı doğacak." dedi

Aziz Sancarın Hayatı Hikayesi

1946'da Mardin'in Savur ilçesinde, orta gelirli çiftçi ailesinin sekiz çocuğundan yedincisi olarak dünyaya geldi. İlk, orta ve lise eğitimini Mardin'de tamamladı. Lise yıllarında futbolla ilgilendi ancak son sınıfta futbolcu olmaktan vazgeçerek yüksek öğrenimine devam etmek üzere İstanbul'a gitti.

1963 yılında girdiği İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi'den 1969 yılında birincilikle mezun oldu. İki yıl Savur'da bir sağlık ocağında hekimlik yaptıktan sonra bir NATO-TÜBİTAK bursu ile önce Johns Hopkins Üniversitesi, ardından Dallas Teksas Üniversitesi'ne gitti. Dallas'ta üniversitenin moleküler biyoloji programına ve Caude Rupert’ın laboratuvarına katıldı. Bu laboratuvarda Sancar, danışmanı Claud Rupert ile fotoliyaz olarak adlandırılan bir geni kolonlamış ve genetik mühendisliği ile bakterilerde çok yüksek oranlarda çoğaltmıştır. Bu genin kodladığı enzim, ultraviyole ışıkları ile haraplanan DNA'nın onarımını yapar. Bu buluş Dr. Sancar’ın önce yüksek lisans, ardından doktora derecesi (1977) almasını sağladı.

Sancar, 1977-1982 yılları arasında Yale Üniversitesi Tıp Fakültesi'nde çalıştı. Bu dönemde fotoliyaz enzimi çalışmalarına ara verip nükleotid kesim onarımı araştırmaları başladı. DNA onarımı dalında doçentlik tezini tamamladı. 1997 yılından itibaren araştırmalarını Biyokimya ve biyofizik alanında yaptığı çalışmalarla tanınan Amerika Birleşik Devletleri North Carolina-Chapel Hill'de North Carolina Üniversitesi Biyokimya ve Biyofizik Bölümü'nde Sarah Graham Kenan Profesörü olarak sürdürmektedir.

DNA onarımı, hücre dizilimi, kanser tedavisi ve biyolojik saat üzerinde çalışmalarını sürdüren Sancar, 415 bilimsel makale ve 33 kitap yayınladı. Sancar kanser tedavisinde sirkadiyen saat kullanımıyla ödüller almıştır. 2001 yılında Amerikan Kimya Cemiyeti tarafından verilen Kuzey Carolina Seçkin Kimyager Ödülü'nü almaya hak kazanan Sancar, 2005 yılında bilim dünyasının en prestijli üyelikleri arasında yer alan ABD Ulusal Bilimler Akademisi’ne seçilerek bu akademiye seçilen ilk ABD'li Türk oldu. Bu ödülü aldıktan sonra, ABD'de okuyan Türk öğrencilerine yardım etmek ve Türk-Amerikan ilişkilerini geliştirmek amacıyla eşiyle birlikte Aziz&Gwen Sancar Vakfı'nı kurarak ABD'nin Kuzey Carolina eyaletinde "Carolina Türk Evi" isimli bir öğrenci misafirhanesi açtı. 2006 yılında Türkiye Bilimler Akademisi’ne asli üye olarak seçildi.
 

Sancar, DNA'nın onarılması ile ilgili yaptığı çalışmalardan dolayı ABD'li Paul Modrich ve İsveçli Tomas Lindahl ile birlikte 2015 Nobel Kimya Ödülü'ne layık görüldü. Bu üç araştırmacı 30 yıldan uzun süre birbirlerinden bağımsız olarak ve büyük oranda bakteri hücrelerinde çalışmaktadır. Sancar nükleotid kesim onarımı alanında buluşlar yapmış, Tomas Lindahl ve Paul Modrich ise diğer DNA onarımı mekanizmaları olan bazı kesim onarımı ve yanlış eşleşme onarımını keşfetmişlerdir. Aydınlattıkları temel mekanizmalar daha sonra insanlar dahil olmak üzere kompleks organizmalarda da gösterilmiştir. Örneğin, nükleotid kesim onarımı bozuklukları ile deri kanserleri arasında doğrudan nedensel ilişki bulunmuştur. Sancar’a, İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi tarafından verilen Nobel Kimya Ödülü Alfred Nobel’in ölüm yıldönümü olan 10 Aralık'ta düzenlenen törende verildi. Ödül, İsveç Kralı XVI. Carl Gustaf tarafından takdim edildi. Sancar “beni ödüle götüren Atatürk’ün ve Türkiye Cumhuriyetinin yaptığı eğitim devrimidir. Dolayısıyla bu ödülün sahibi Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti’ni temsil eden Anıtkabir Müzesi'dir” diyerek Nobel Ödülü ile madalya ve sertifikasını Anıtkabir'e teslim etmiştir. Ödül, Anıtkabir'deki Atatürk ve Kurtuluş Savaşı Müzesi'nde kendisine ayrılan özel alanda sergilenmektedir.

Ödülleri ve başarıları

    ABD Ulusal Bilim Vakfı (National Science Foundation) Genç Araştırmacı Ödülü (1984)
    Amerikan Fotobiyoloji Derneği (American Society for Photobiology) Ödülü (1990)
    ABD Ulusal Sağlık Enstitüsü (National Institutes of Health) Ödülü (1995)
    TÜBİTAK Bilim Ödülü (1997)
    ABD Fen ve Sosyal Bilimler Akademisi (American Academy of Arts and Sciences) Ödülü (2004)
    ABD Ulusal Bilimler Akademisi üyesi (2005)
    TÜBA (Türkiye Bilimler Akademisi) üyesi (2006)
    Vehbi Koç Ödülü (2007)
    Nobel Kimya Ödülü (2015)

Yararlanılan Kaynaklar

    ^ a b "Savur'dan Nobel'e... Prof. Dr. Aziz Sancar kimdir?". 8 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 07 Ekim 2015.
    ^ a b c d "Vehbi Koç Ödülü Aziz Sancar'ın". Bizden Haberler dergisi, Koç Holding, Haziran 2007. 15 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2016.
    ^ a b c d e "Aziz Sancar Nobel Ödülü Aldı". Bilkent Üniversitesi web sitesi. 12 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2016.
    ^ "Nobel kazanan Sancar, kanser hastalarına umut veren çalışmasını anlattı". 8 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 07 Ekim 2015.
    ^ "TÜBA Şeref Üyesi Prof. Dr. Aziz Sancar’ın Kansere Karşı ‘Sirkadiyen Saati’ Buluşu". 8 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 07 Ekim 2015.
    ^ a b "Chapell Hill Üniversitesi Aziz Sancar Profili". 7 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 07 Ekim 2015.
    ^ "Ulusal Bilimler Akademisi'nde iki Türk". CnnTurk.com sitesi 5 Mayıs 2005. 20 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2016.
    ^ "The Nobel Prize in Chemistry 2015" (İngilizce). 7 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2015.
    ^ "TÜBA Şeref Üyesi Prof. Dr. Aziz Sancar 2015 Nobel Kimya Ödülü'nü Kazandı". TÜBA. 13 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2015.
    ^ "Sancar Ata’nın huzurunda". Aljazeera.com.tr. 15 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2016.
    ^ "Atatürk’e vefa borcumu ödedim". Milliyet gazetesi 20 Mayıs 2016. 21 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2016.
    ^ "Ödül Alanlar: Prof. Dr. Aziz Sancar - 2007". Vehbi Koç Ödülü. 15 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2015.
    ^ "Vehbi Koç Ödülü Prof. Dr. Aziz Sancar'ın" (PDF). Vehbi Koç Ödülü. 15 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2015.
    ^ "Profile of Aziz Sancar" (İngilizce). Erişim tarihi: 07 Ekim 2015.

---