BİTKİ HÜCRELERİNİN PROTOPLAZMİK OLMAYAN BİLEŞENLERİNDEN ERGASTİK MADDELER
Ergastik maddeler: Bitki hücrelerinin metabolizma ürünleri olup karbonhidratlar, proteinler, yağlar, kristaller, flavonoidler (antokyanlar ve antosiyaninler), tanenler, alkaloidler, glikozidler, kauçuk, reçine ve balsam gibi maddeler bu gruba girmektedir.
Karbonhidratlar: Fotosentez ürünü olan karbonhidratlar, bitki hücrelerinde erimiş veya katı halde bulunan protoplazmik olmayan bileşikler şeklinde bulunurlar. Karbonhidratlardan nişasta ve inülin önemli bir grubu oluşturur. Nişasta çok sayıda glukoz molekülün polimerizasyonu sonucu oluşan bir polisakkarittir. Fotosentez sonucu oluşan nişastaya assimilasyon nişastası denir. Bu tip nişasta küçük tanecikler ve çomaklar şeklinde, ileri yapılı bitkilerin kloroplastlarındaki granumlarda oluşur. Bu nişasta zamanla büyür ve bu halde kalmaz. Sükroz (sakkaroz, çay şekeri) molekülleri şeklinde yedek besin depolarına taşınarak hücrelerdeki amilopastlarda yeniden nişasta moleküllerine polimerize olur. Nişasta tanelerine dönüşerek yedek nişasta şeklinde depolanır. Bu tip nişastalar bitkilerin kök, gövde, tohum, meyve, yumru, rizom, soğan, seıt soğan, değişim yaprakları gibi metamorfik yapılarda bolca bulunur.
Her bitki türünün nişasta tanelerinin şekli kendine özgüdür (Şekil 2.5). Bunlar genellikle yuvarlak veya oval şekillerde olurlar. Amiloplastlarda oluşmaya başlayan nişasta tanelerinin ilk oluşum yerine göbek veya hilum denir. Nişasta molekülleri hilumdan başlayarak tabakalaşma şeklinde büyür. Bu tabakalar homojen olmayıp, gündüz oluşan tabakalar daha yoğun, gece oluşanlar ise daha az yoğundur.
Nişasta taneleri hilumlarına göre Eksentrik ve Sentrik olmak üzere ikiye ayrılırlar:
1. Eksentrik nişasta taneleri: Bu tip nişasta tanelerinin oluşum başlangıcı yani hilumu tam merkezde olmayıp, kenara yakın bir kısımda bulunur. Solanum tuberosum (patates) yumrularında olduğu gibi.
2. Sentrik nişasta taneleri: Tabakalar bir merkez etrafında sıralanır, yani hilum merkezde bulunur. Phaseolus vulgaris (fasulye) nişasta taneleri böyledir.
Nişasta taneleri şekillerine göre de basit, bileşik ve yarı bileşik olmak üzere üçe ayrılırlar.
a.Basit nişasta tanesi: Tek bir hilum ve tek bir nişasta tanesi şeklinde organize olmuştur.
b.Bileşik nişasta tanesi: Birden fazla hilum ve birden fazla nişasta tanesi bulunur. Bunlar amiloplast (leukoplast çeşiti) içinde ayrı yerlerde oluşurlar ve zamanla birleşirler.
c.Yarı bileşik nişasta tanesi: Birden fazla hilum ve birden fazla nişasta tanesi bulunur ve bu taneler ortak nişasta tabakaları tarafından kuşatılır. Bunlar bir nişasta tanesi gibi görünürler. Bir başka şekilde eğer bir bileşik nişasta tanesinin etrafını ortak nişasta tabakaları kuşatırsa yarı bileşik nişasta tanesi oluşur. Bunların her üç şekli de patates yumrularında görülebilir (Şekil 2.6).
Aşağıdaki İşlemleri Yaparak Nişasta Tanelerini İnceleyiniz:
Solanum tuberosum (patates) yumrusunun parankima dokusundan bir miktar lam üzerine koyup lameli kapatın ve ezdirin. Lam lamel arasına bir damla KI (potasyum iyodür) veya iyot (I) vererek mikroskopta inceleyin. Bilindiği gibi lügol veya iyot nişastanın ayıraçlarından olup, bunlarla muamele edilince nişasta taneleri mavi- menekşe renge boyanır. Basit, bileşik ve yarı bileşik nişasta tanelerini gözleyerek şekillerini çiziniz.
Helianthus tuberosus (yer elması) yumrularından küçük parçalar alıp, bir hafta kadar %70rlik alkolde bekletiniz. Parçaların dış kısmı kesilip atıldıktan sonra, iç kısmından ince bir enine kesit alıp bir damla alkolde inceleyiniz. İncelemeniz sonucunda hücrelerin ince olan çeperleri üzerinde tek veya değişik büyüklükte inülin sferokristallerini gruplar halinde göreceksiniz. Gördüğünüz şekli çiziniz. Bilindiği gibi inülin sferokristalleri yapıtaşı fruktoz olan bir polisakkarittir. Yer elmasının yumrularında ayrıca sütte bulunması, özellikle şeker hastaları için faydalı bir yiyecektir. Besin değeri patatese yakın olup, süt ve idrar artırıcı, safra söktürücü ve cildi güzelleştirici özellikleri de bulunmaktadır.
Phaseolus vulgaris (fasulye) tohumlarından; Zea mays (mısır), Ofyza sativa (pirinç) , Triticum vulgare (buğday) ve Euphorbia (sütleğen) bitkilerinin meyvelerinden yukarıdaki gibi preparat hazırlayarak bu bitkilerin nişasta tanelerini ayrı ayrı inceleyerek şekillerini çiziniz. Sentrik veya eksentrik olduklarını belirtiniz.
proteinler: Yapı taşı amino asitlerdir. Bileşiminde karbon, azot, oksijen, hidrojen, bazen kükürt ve fosfor da bulunduran bileşiklerdir. Sitoplazmanın esas maddesini oluşturmakla birlikte, hücre içinde ergastik madde şeklinde de bulunurlar. Proteinlerin bir kısmı hücre öz suyunda erimiş olarak depolanırken, genellikle tohumların embriyo, endosperm ve perisperm hücrelerinde katı halde bulunan proteine alevron tanesi denir. Alevron tanelerinin içerdiği depo protein ya amorf (şekilsiz) veya kristalsi halde bulunurlar. Bir alevron tanesi genellikle protein olmayan (fitin: inositol fosforik asitin magnezyum- potasyum tuzu) globoid (yuvarlak) küçük bir kısımla, büyük ve çok köşeli protein yapıdaki kristalloidden oluşur. Bu yapı koful içinde bulunmakta olup, zamanla koful suyunu kaybederek alevronun şeklini alır. Suyu bol olan hücrelerde alevron oluşmaz. Alevron taneleri hücrelerde diğer ergastik maddelerle birlikte bulunabildiği gibi, Ricinus communis (Hint yağı bitkisi) veya Phaseolus vulgaris (fasulye) tohumlarındaki gibi nişasta ve yağlarla birlikte bulunurlar. Bazı bitkilerde örneğin, buğday veya arpa tanelerinde testanın (tohum kabuğu) altında bir veya birkaç hücre tabakasında tek başına bulunurlar. Alevron taneleri iyot ile muamele edilirse altın sarısı bir renk oluşur.
Yağlar: Bitki hücrelerinde katı taneler ve sıvı damlalar halde bulunan yağlar bitkilerdeki ergastik maddelerin önemli bir bölümünü oluştururlar. Bir molekül gliserol ile üç molekül yağ asitinin esterleşmesi sonucu oluşan trigliseridlerdir. Doymuş veya doymamış yani katı veya sıvı olabilirler. Bitkisel yağlar çoğunlukla sıvı, hayvansal yağlar ise genelde katı doymuş yağlardır. Yağlar Sudan III kimyasalı ile kırmızı veya turuncumsu renk verirler, ayrıca uçucu yani eterik yağlar da bulunmaktadır.
Aşağıdaki İşlemleri Yaparak Alevron Tanelerini ve Yağ Damlalarını İnceleyiniz:
1. Alevron tanelerini incelemek için, Hint yağı bitkisinin tohumunun kabuğunu kaldırınız. Endospermasından enine bir kesit alıp, parankima hücrelerinde alevron tanelerini inceleyiniz ve şekillerini çiziniz. Aynı işlemi fasulye tohumlan için de yapınız ve alevron tanelerini inceleyip şekillerini çiziniz.
2.Triticum vulgare (buğday) ve Hordeum sativum (arpa) tanelerinden enine kesitler alarak, nişasta ve alevron tabakalarını inceleyiniz ve şekillerini çiziniz.
Ricinus communis (Hint yağı) bitkisinin endospermasından aldığınız enine kesitte hücrelerde alevron taneleri ile birlikte bol miktarda bulunan yağ damlalarının hücre içinde dağıldıklarını görünüz. Bu enine kesiti Sudan III i le muamele ederek: yağ damlalarının kırmızı tepkime verdiğini izleyiniz.
Anatomi
-
Beyin Sapı İşlevi
-
Pupiller Refleks Yolları
-
Amygdala
-
Hipokampus Anatomisi
-
Kanatlı Hayvanlarda Solunum Sistemini Oluşturan Organların Özellikleri
-
Hayvanlarda Solunum Tipleri
-
Hayvanlarda Solunum Mekaniği Nedir?
-
Hayvanlarda Akciğerler (Pulmones)
-
Soluk Borusu (Trake, Trachea)
-
Gırtlak (Larinks, Larynx)
-
Bölgelere Göre Omurların Özellikleri Nelerdir?
-
Omurganın yapısı ve görevleri nelerdir?
-
İskeletin (Kemiklerin) Görevleri Nelerdir ?
-
Kemik gelişimini etkileyen faktörler nelerdir?
-
Kemikleşme (Ossificasyon) Nedir ?