Biyologlar - Biyolojiye Gerçekçi Yaklaşım

Bitki ve Hayvanların Teşhisi

---

Eğer elimizde ismi bilinmeyen bir canlı varsa, onu teşhis için önce o canlının özelliklerini belirlemek gerekir. Buna tanımlama denir. Yani canlının hangi yakın türlerle ilişkili olduğunu ve onlardan farkının belirtilmesi gerekir. Toplanan bir canlının tayin edilerek isminin belirlenmesi iki şekilde olur.

1. Flora ve Fauna kitaplarındaki tayin anahtarlarıyla. Coğrafik olarak sınırlandırılmış bitkilerin tümüne Flora, hayvanların tümüne ise fauna denir. Örneğin bir dağın, bir adanın bir ülkenin flora ve faunasından söz edebiliriz.

Türkiye Florası, Sipil dağı (Manisa) Florası gibi.

2. Herbaryum (bitki kolleksiyonlarının saklandığı yer) ile hayvan kolleksiyonlarının saklandığı müzeler aracılığı ile. Buralardaki örneklerle elimizdeki örneği karşılaştırmak yoluyla teşhis yapılır. Eğer bu canlı türü flora ve fauna kitaplarında veya herbaryum ve müzelerde yoksa- teşhisi yapılamıyorsa,

-ilk önce yakın ülke flora ve fauna kitaplarına bakılır. Burada da yoksa dünya fauna ve flora kitaplarına bakılır. Eğer bu bitki veya hayvan örneğinin teşhisi hiçbir şekilde yapılamıyorsa canlılar dünyası için YENİ TÜR yapılmasına karar verilir.

Yeni türü yayınlama işlemi:

1. Yeni bir türü yayınlar iken latince tanımlama (deskripsiyon) yapılır.

2. Bu tanımlamada bitki yada hayvana ait ayırtedici morfolojik özellikler ve üzerinde çalışılmış ölçümler de verilebilir.

3. Sonra hangi türlerle akrabalık ilişkisi olduğu belirtilir.

4. Latince bu tanımdan sonra tanımın altına geçerli dillerden biri ile (İngilizce, Fransızca veya Almanca) tekrar yazılır.

5. Bilimsel dergilerde yayınlanır.

6. Böylece tüm dünya ve özellikle bilim dünyası yeni türden haberdar olur.


Teşhis Anahtarları

Teşhis, bir canlı örneğin, elimizde bulunan kolleksiyon ve kaynak (kitap, dergi) yardımıyla onun hangi taksonomik kategoriye örneğin hangi cins ve türe ait olduğunu bulmak demektir. Teşhis terimi “tanımak” veya “diagnosis” olarak da ifade edilebilir. Bunun için tüm taksonomik karakterler (morfolojik, sitolojik, moleküler, fizyolojik, ekolojik, coğrafik) önem durumuna göre ele alınıp örneğe uygulanır. Bu uygulamada başvurulan en önemli araç teşhis anahtarıdır.

Teşhis anahtarı;“Teşhis için gerekli olan ayırt edici ve birleştirici karakterleri özel bir yol takip ederek gösterme aracıdır”. Anahtar varyete, alttür, tür, cins, altfamilya, familya ve diğer yüksek kategorilerin teşhisinde yardımcı olan bir araçtır. Anahtar yaparken teşhis karakterlerini iyi seçmek ve seçilen bu karakterleri anahtar içine usulüne uygun olarak yerleştirmek gerekir. Anahtar yapacak olan sistematikçi, teşhis için en önemli karakterleri seçmesini bilmeli ve bunların değişik olanlarını ele almalıdır.

Araziden alınan canlıyı teşhis etme

Yapılan arazi çalışması ile toplanan bireyler, usulsüne uygun şekilde müze (hayvan) yada herbaryum (bitki) örneği haline getirilir. Teşhis için bazı safhalar vardır. İlk önce teşhisi yapılacak olan örneklerin, hayvan ise; literatür bilgilerimize göre hangi yaş grubu veya gelişme dönemine ait bireylerle temsil edilmesi gereği, bitki ise; tüm bitki kısımlarını tam olarak gelişmiş (olgun) halde taşıyıp taşımadığının belirlenmesidir. Yani, teşhis bir hayvan larvasına göre yapılacak ise o türün larvasını toplayarak karşılaştırmalıyız. Bir ergin bireyi larva ile karşılaştırarak bir sonuca varamayız. Yada bitkide teşhis için mutlaka bulunması gereken çiçek, meyve, yaprak gibi kısımların bulunmaması halinde teşhis yapılamayabilir.

Tüm bu şartlar sağlandıktan sonra; eğer bir hayvanı teşhis yapıyorsak, ilk olarak dış görünüşleri itibariyle bize göre aynı olan bireyleri ayıklayarak biraraya toplamalıyız. Burada hafif renk ve boy farklılıkları önemsiz görülebilir. Bu işlemin sonunda bazı gruplarımızın bir veya birkaç, bazılarının ise çok sayıda bireyle temsil edildiğini göreceğiz. Daha sonra gruplar içerisinde eşey ve yaş ayrımını yapmalıyız. Bazen aralarında bir karakterle ortaya çıkan normal olmayan bireyler bulunabilir. Bunları ayrı değerlendirmek gerekir. Sonuçta sıra, ayırabildiğimiz grupların hangi bilinen taksona ait olduğunun bulunmasına gelmiştir. Eğer bir bitkinin teşhisini yapıyorsak; herbaryum, flora kitapları, resimli kitaplar ve dergilerden yararlanırız. Bitkinin teşhis anahtarındaki karekterlere uyup uymamasına göre, takibi yapılarak hangi türe ait olduğu bulunur. Teşhisi yapılan bitkinin ait olduğu türünün (takson) doğru olup olmadığını karşılaştırmak için, herbaryum örnekleriyle resimli kitaplardan yararlanılabilir.

Bunun için elimizde karşılaştırma materyali varsa ondan yararlanılır, yoksa veya yeterli değilse o zaman ait olduğunu tahmin ettiğimiz canlı grubuna ait sistematik yayınları toplayarak örneklerimizi bunların içinde bulmaya çalışırız. Böyle yayınlara dayanarak yapılacak teşhisler, o canlı grubuna ait düzenlenmiş teşhis anahtarları, bunlarla ilgili tamamlayıcı çizimler ve fotoğraflardan yararlanılarak gerçekleştirilir. Teşhiste örnekler, kısaca, daha önce taksonomik adları belirlenmiş bireylerle karşılaştırılarak ait oldukları takson tayın edilir.

Teşhiste sorumluluk, onu yapan kişiye aittir. Bilimsel materyalleri teşhis edenler her örneğe, ait olduğu taksonun adını ve teşhisi yapan kişi olarak kendi adını, teşhis tarihini yazarak eklemelidirler.

Canlıların teşhis işlemini yapan, bu konuyla uğraşan kişiler, bilim adamları arasında bile çok azdır. Ancak sistematik ve taksonomi hatta ekoloji ile ilgilenenlerin, teşhis işlemini de yapması şarttır. Ancak Biyolojinin diğer yan dallarıyla uğraşanların, çalıştıkları materyali teşhis ettirmeleri söz konusu olabilir. Sistematikçiler bu bakımdan biyolojinin diğer alanlarına bir anlamada servis hizmeti de sunarlar.

Teşhis, eldeki örneğin literatürde mevcut yazılı veya şekil halindeki bilgilerle karşılaştırılmasıyla da gerçekleştirilebilir. Zaman zaman farklı sınıflandırmalar teşhis işlemini karmaşık bir hale sokar gibi görünürse de, farklı yöntemlerin, tartışılarak değerlendirilmesiyle zaman içerisinde en doğru olan sisteme ulaşılmasına katkısı büyüktür.

---