Biyologlar - Biyolojiye Gerçekçi Yaklaşım

Bitki Ve Hücrelerde Boşaltım

---

Hücrelerde metebolizma sonucu ortaya çıkan zararlı maddelerin dışarı atılmasına boşaltım denir. Organizmada boşaltımla görevli bütün organların veya yapıların meydana getirdiği sisteme ise boşaltım sistemi denir. Boşaltım sisteminin diğer önemli bir görevi de organizmadaki hücrelerin yaşamasına uygun ve dengeli bir iç ortamın devamını sağlamaktır.
Hücrelerde Boşaltım : Hücre zarları su ve suda çözünen mineral tuzların büyük moleküllere göre daha kolay geçirirler. Bu maddelerin hücreye giriş çıkışı bazı şartara bağlıdır. Eğer hücredeki tuzların yoğunluğu, hücrenin içinde bulunduğu ortama göre farklı olursa, bu moleküller osmoz ve difüzyonla hücreye girip çıkarlar.Hücreye madde giriş-çıkışı hücre zarı tarafından kontrol edilir. Hücreye siyanitgibi bazı zehirli maddeler verildiğinde, hücre zarının bu özelliklerini kaybettiği görülmüştür.Şayet hücre madde giriş çıkışını kontrol edemezse zarar görür.Mesela hücreye fazla su girmesi halinde hücre şişer ve parçalanır. Bunun aksine hücre fazla miktarda su kaybederse büzülüp ölebilir.Hücrede sudan başka metabolizma sonunda meydana gelen zararlı veya kullanılmayan maddelerde hücre zarında dışarı atılır.Bu şekildeki boşaltımla hem hücre içinin su ve iyon dengesi belli sınırlarda tutulur, hem de hücre içi temizlenmiş olur.

1)BİTKİLERDE BOŞALTIM
Bitkilerde özelleşmiş bir boşaltım sistemi yoktur.Boşaltım, su yosunları ilediğer su bitkilerinde doğrudan difüzyonla olur.Gelişmiş yapılı bitkilerde vücudun farklı kısımlarındaki değişik yapılar boşaltımı sağlar.
a)Stoma’ların Rolü: Kara bitkilerinde, bitki bünyesindeki karbondioksit moleküller halde, suyun fazlası da terleme ile buhar halinde stomalardan dışarı atılr.Ortamda yeterli ışık bulunduğu zamanlarda bitkiler boşaltım artığı olarak oksijen oluşturur ve bunu da stomaları ile atarlar.
b)Hidatod’ların Rolü:Fasülye, arslan pençesi gibi bitkiler ve otlarda stoma ile atılamayan fazla su, yaprakların kenarla bulunan hidatod (su savağı) isimli özel yapılarla damla halinde dışarı verilir. Bu olaya damlama (gutasyon) denir. Damlama olayı için bitkinin çok su alması ve havanın su buharı ile doymuş olması gerekir.Böyle özel durumlarda dışarı verilen su miktarı, terleme ile verilen sudan daha azdır. Damlama sıcak ve nemli gecelerde, sabahın erken saatlerinde yaprakların uçlarında görülür. Bunların çiy ile bir ilgisi yoktur. Damlama olayında, su bitkiden dışarı çıkarken bir kısmı tuzları da beraberinde taşır.Yaprak üstündeki su damlaması buharlaşınca geride tuz kalır. Böylece, damlama ile bitkiden bir miktar tuz da alınmış olur.
c)Köklerde Boşaltım:Karbondioksit ve karmaşık yapılı organik maddeleri kökleri ile dışarı atabilen bitkiler de vardır. Bir kısım bitkiler ise, inorganik tuzları kökleriyle toprağa boşaltırlar.
d)Yaprak Dökümünün Boşaltıma Katkısı:Bitkiler metabolizma ile meydana gelen bazı zehirli maddeleri, inorganik tuzlarla birleştirerek çözünmeyen kristaller şeklinde zararsız hale getirilebilir.Mesela kalsiyum tuzlarının çok fazla bulunduğu topraklarda yetişen bitkiler, fazla kalsiyumu gövde ve yaprak gibi organlarından oksalat, duruz , rafit ve sistolit kristalleri halinde biriktirirlet.Yaprağın dökülmesiyle bunlar bitki bünyesinden atılmış olur.Bitkilerde yaprak dökülmesi; iklime bağlı olarak Sonbahar’da sıcaklık ve ışığın azalmasında dolayı, diğer zamanlarda ise, sıcaklığın fazlalığından veya soğuktan,ışığın yetersizliğinden, suyun azlığından kaynaklanabilir.
e)Kovucuklarda Boşaltım:Bitkilerin gövdelerinde, koruyucu doku olarak epidermisin yerini periderm almıştır.Epidermisteki stomalar da bozularak kovucuk (lentisel) haline gelmiştir.Lentiseller karbondioksit ile beraber az miktarda da su atarlar.Metabolizma sonucu oluşan bazı maddeler ise dış ortama atılamayıp, salgı dokusu veya salgı hücrelerinde (süt kanalları, reçine kanalları ve salgı tüyleri) biriktirip saklanırlar. Böylece diğer dokulara zararlı etki yapması önlenmiş olur.

---