BİTKİLERDE FİTOKİMYASAL KARAKTERLER
Bitkilerin taşıdığı kimyasal maddeler ve taksonomi arasındaki ilişkiler uzun yıllar önce araştırılmaya başlamıştır. Bu konuda ilk eser 1847’de yayınlanmıştır. (Rochleder). Bununla beraber bitkiler henüz taksonomik olarak sınıflandırılmadan önce bile içerdikleri yağlar, şeker ve diğer maddeler bakımından sınıflandırılmıştır. Bugün bu konuda birçok araştırma vardır. Fitokimyacılar eczacılar yeni yeni kimyasal maddeler buldukça, taksonomistler de yeni sınıflandırmalar yapmaktadır. Bugün bu konuda yayınlanmış bulunan temel eserlerin başında R. Hegenauer’in (1962) “Chomotoxonomic der Pflanzon – Bitkinin Kimyasal Sistematiği “adlı eseridir.
Genellikle ileri bitkilerin kimyasal maddeleri daha kompleks olmakla beraber aynı maddelere ilkel bitkilerde de rastlanmaktadır. Örneğin, Poliasetilenler Hem Asteraceae familyası, türlerinde hem de Basidiomycetes’te (mantarlar) vardır. Gene glikoz, oleik asitler gibi maddeler, birbirleriyle hiç filogenetik akrabalığı bulunmayan Paristales, Rubinles ve Carpoyphyllales ordosu türlerinde bulunmaktadır. Buna rağmen, bazen bitkilerin ihtiva ettiği kimyasal maddelerle filogenitik gelişimleri arasında paralellik görülür. Böyle durumlarda, kimyasal maddeler, taksonomide önem kazanır.
Bitkilerde bulunan kimyasal maddeler 2 grupta toplanır :
1. Doğrudan görülebilenler : Nişasta ve alevren taneleri, rafitler, .. vb.
2. Varlığı kimyasal deneylerle saptanabilenler : Alkaloidler, glikozitler, Flovanoitler, terpentinoitler, tanenler, ..vb.
Bu maddelerden başlıcalarının sistematik değeri şunlardır :
a. Nişasta Taneleri: Nişasta, plastitlerde tanecikler halinde gelişir. Basit veya bileşik olabilir. Ayrıca düz veya tabakalı olabilir. Kalınlaşma tabakalarının (halkalar) ortak veya ayrı olması da bunlara çeşitlilik kazandırır. Bu özellikleriyle nişasta taneleri özellikle Poaceae sistematiğinde geniş ölçüde kullanılmaktadır.
b. Rafitler ve Druzlar: Kalsiyum oksalat kristallerinden oluşan demet ve salkımlardır. 35 Angiosperm familyasında bulundukları saptanmıştır. Dikotil bitkilerin farklı gruplarında, monokotillerin ise sadece ileri ordolarında bulunurlar. :Bunların bitkide bulunup bulunmayışı bazı botanikçilerce önemli bir özelliktir. Örneğin Rubiaceae sistematiğinde bu özellik büyük ölçüde kullanılır. Ayrıca Caryophyllaceae türlerini ayırımında bundan yararlanılır.
c. Alkaloitler: Çok az bitkide bulundukları için taksonomik değerleri büyüktür. Birçok tipleri vardır. Örneğin, Rauwolfia (Apogynaceae) da 20 tip alkoloit saptanmıştır. Alkaolitler özel adlarla adlandırılır. Örneğin Papaver somniforum (Haşhaş) dan elde edilen alkaloitlerin adları şunlardır : Papaverin, kodein, rhoodalin, narkotin, morfin. Bir genusun genellikle bütün türleri aynı alkaloidleri taşır. Bu yüzden alkaloitler genusların ayrılmasında önemli yer tutar. Ayrıca familya düzeyinde de taksonomik değerler taşırlar. Örneğin protropin adlı alkalodidi taşıyan Papaveraceae ve Fumariaceae familyaları bu özelliklerinden dolayı son yıllarda Papaveraceae adı altında bir tek familya olarak birleştirilmiştir.
Taksonomi ile ilişkisi yönünden fitokimyasal karakterleri şöylece özetleyebiliriz :
1. Kimyasal karakterler, taksonomik hiyerarşinin (Divisio varyete arasıdaki sıralama) her düzeyinde kullanılabilir,
2. Kimyasal karakterler primer karakter olarak alınamaz,
3. Kimyasal maddeleri tanımlamak için çoğu kez canlı materyale gerek vardır, bu nedenle sınıflandırmada pratik değildir,
4. Kimyasal maddeleri analizlemede teknikler henüz yeterli değildir,
5. Kimyasal maddeler genellikle sıcaklık, mineral eksikliği gibi ortam faktörleriyle yakından etkilenir,
6. Kimyasal maddelerin çoğunun bitkide oluşum mekanizması bilinmemektedir,
7. Kimyasal maddelerin ortama uyma özelliği konusunda çok az şey bilinmektedir,
8. Filogenetik akrabalıklarla kimyasal karakterler paralellik göstermektedir, bu nedenle kimyasal ve morfolojik karakterlerin değişik evrimsel gelişme gösterdikleri düşünülebilir.
Bütün bunlar gözönünde tutulursa, kimyasal maddelerin çok az etkinliği olduğu ortaya çıkar.
Botanik
-
Bitkisel Hormonlar Nelerdir?
-
Bitkisel Hormonları Nelerdir? Auxinler - Oksin Bitki Büyüme Hormonlarının Görevleri Nelerdir?
-
Pinus cembra - İsviçre Fıstık Çamı
-
Pinus banksiana - Banks çamı
-
Pinus aristata (Higori çamı)
-
Palinoloji – Polen Bilimi Hakkında Bilgi
-
Kaktüsgiller - Cactaceae Hakkında Bilgi
-
Papatyagiller - Asteraceae Hakkında Bilgi
-
Karanfilgiller - Caryophyllaceae Hakkında Bilgi
-
Periyant Nedir ? Periant (Çiçek Örtü Yaprakları)
-
Bitki Yaprak Tipleri Ve Görevleri - Yaprak Çeşitleri
-
Bitkilerde Gövde Çeşitleri ve Gövdenin Görevleri Nelerdir ?
-
Opuntia ficusindica - "Dikenli İncir"
-
Bitkilerde Bulunan Doğal Renk Maddeleri
-
Bitki Stresi: Abiyotik ve Biyotik Faktörler