BİTKİLERDE MEYVA OLUŞUMU VE GELİŞİMİ
Tohumlu bitkiler aleminde eşeyli üremenin çiçek oluşumundan sonraki ikinci aşaması meyva ve tohumun oluşmasıdır. Yumurtanın döllenmesinin ardından embriyo gelişimi ve tohum oluşumu başlarken, bunu meyva oluşumu takip eder. Meyva, çiçekten veya çiçek kısımlarından oluşan ve genelde tohum taşıyan (şart değil) organdır. Yani tohum oluşturan bitkiler meyva meydana getirirler.
Açık tohumlulardan olan Ginkgo biloba ’da döllenmenin ardından erik ya da badem şeklinde olan tohum kabuğunun dış tabakasından etli meyva gelişir. Yine bir açık tohumlu olan ardıçta (Juniperus) birbirini örten kozalak pulları kuruyacağı yerde, etlimsi ve meyva görünümünde bir durum kazanır. Bu istisnai haller dışında, Gymnospermler genelde kozalak tipi meyvalara sahiptirler. Bilindiği gibi, kozalak pulları arasında bulunan tohumlar, bu pulların açılması sonucu çeşitli mekanizmalarla etrafa yayılırlar.
Meyvanın görevi, tohum gelişirken onu fazla su kaybına, hastalıklara, böceklere ve diğer zararlı etmenlere karşı korumanın yanında; tohumların yayılmasını sağlamak ve çeşitli canlılara gıda olarak yarar sağlamaktır.
Orvarvumdan gelişen meyvalara gerçek meyvalar denir. Bazı bitkilerde çiçek ekseni, brakteler, periant gibi çiçeğin diğer kısımları da meyva oluşumuna katılırsa böyle meyvalara da yalancı meyvalar denir.
Muz (Musa sapientum), çekirdeksiz üzüm (Vitis), çekirdeksiz portakal (Citrus) gibi bazı meyvalar döllenme olmaksızın gelişebilmekte ve tohum içermemektedirler, bu şekilde döllenme olmaksızın gelişen meyvalara partenokarp meyvalar denir.
Karpellerden oluşan meyva çeperine perikarp denir. Perikarp genellikle eksokarp (eksoderm -dış tabaka), mezokarp (mesoderm -orta tabaka), ve endokarp (endoderm -iç tabaka) olmak üzere, üç farklı tabakadan oluşur. Kapalı tohumlu bitkilerde (Angiospermler) meyva çeperinin histolojisine göre çeşitli meyva tipleri bulunmaktadır. Meyvalar çeşitli şekillerde sınıflandırılabilir
Basit meyvalar: Bunlar tek pistilli çiçekten gelişen meyvalardır. Basit meyvalar etli meyvalar ve kuru meyvalar olarak iki gruba ayrılabilir.
Etli meyvalar eriksi (drupa) ve üzümsü (bakka) şeklinde ayrılmaktadır. Kayısı, erik, fişne ve benzeri eriksi meyvalarda perikarp genellikle üç tabakalıdır. Üzümsü meyvalarda üzüm, domates, patlıcan ve benzeri meyvalarda olduğu gibi genellikle perikarp iki tabakalıdır, yani meyvanın endokarpı bulunmaz.
Kuru meyvalar; açılan kuru meyvalar ve açılmayan kuru meyvalar şeklinde ayrılabilir.
Açılan kuru meyvalar: Olgunlaştıkları zaman perikarpı kurur ve değişik şekillerde kendi kendine açılarak tohumlarını etrafa yayarlar. Bunlar da kendi arasında çeşitlere ayrılır.
1. Legumen (bakla): Tek karpelden oluşur. Olgunlaşınca ya karın ya da sırt tarafından açılır. Baklagillerin (Leguminosae) meyvaları.
2. Folikül: Çöpleme (Helleborus) ve hezaren {Delphinium) meyvalarında olduğu gibi, başlangıçta birbirine bağlı duran karpeller, olgunlaşınca birleşme hatlarından (ventral dikiş) açılırlar.
3. Kapsül: Sinkarp karpellerden oluşur. Açılışlarına göre değişik kapsül tipleri vardır.
a. Septisid kapsül: Karpeller birleşme yerlerinden açılır. Orman gülü (Rhododendron), yüksük otu (Digitalis).
b. Lokulusid (bölmeli) kapsül: Karpeller sırt (dorsal) taraflarından açılır. Süsen (iris), çiriş (Asphodelus), menekşe (Viola), lale (Tulipa).
c. Dentisid (dişli) kapsül: Kapsül tepe kısmından dişlerle açılır. Karanfil (Dianthus), sabun otunda (Saponaria) olduğu gibi, bu açılış şekli, karanfilgiller (Carophyllaceae) familyasısındaki bitkilerin meyvaları için karakteristiktir.
d. Piksid (kapaklı) kapsül: Banotu (Hyoscyamus) ve fare kulağı (Anagallis) bitkilerinde olduğu gibi kapsül bir kapakla açılır.
e. Porisid (delikli) kapsül: Kapsül üzerinde meydana gelen delikler vasıtasıyla açılır. Haşhaş (Papaver) ve aslanağzı (Antirrhinum) bitkilerinin kapsülleri örnek verilebilir.
f. Silikva (uzun) kapsül: Genellikle iki karpelden oluşmuş uzun bir kapsül tipidir (boyu eninin üç katından uzun) ve bir yalancı (igit) bölme ile bir arada durur. Olgunlaşınca yalancı bölmeden boyuna ayrılır. Lahanagillerin (Brassicaceae) bir bölümünün kapsülleri böyledir. Örneğin yabaniroka (Diplotaxis).
g. Silikula (kısa) kapsül: Eni boyuna yakın, kısa kapsüldür. Silikvada olduğu gibi, burada da iki karpelin arasındaki yalancı (igit) bölmeden açılır. Lahanagiller (Brassicaceae) bitkilerinin bir bölümünün kapsülleri böyledir. Örneğin çobançantası (Capsella bursa-pastoris).
h. Septifragal kapsül: Birleşmiş olan karpellerin iç kısmı bir sütun halinde kalırken, tabandan başlayarak karpellerin dış kısımları kenarından yukarı kalkar ve tohumlar dışarı atılır. Meyva açıldıktan sonra karpeller üst kısımda sütuna bağlı kalır. Turnagagasıgillerde (Geraniaceae) bu kapsül tipi görülür. Örneğin Geranium (turnagagası).
Açılmayan kuru meyvalar: Açılmayan kuru meyvalar olgunlaştıklarında tohumlar perikarpın içinde kalır. Aşağıdaki gibi ayrılabilir (Şekill5.7).
1. Fındıksı (nuks) meyvalar: Genellikle tek tohum taşırlar ve perikarpları sert ve odunsudur. Fındık (Corylus) meyvaları gibi.
2. Kapçık (aken) meyvalar: Perikarp tohumu sıkıca sarmış olmakla birlikte perikarp testadan ayrılabilir durumdadır. Aken meyvalar alt durumlu ovaryumlardan gelişirler ve genellikle tek tohum içerirler. Yıldızçiçeğigillerde (Asteraceae) bu tip meyvalar yaygındır. Örneğin karahindiba (Taraxacum).
3. Buğdaysı (karyopsis) meyvalar: Üst durumlu ovaryumlardan gelişen karyopsiste perikarp testa ile ayrılmayacak şekilde sıkıca birleşmiştir. Taneli meyvalar veya hububat adı da verilir. B öyle m eyvalara. P oaceae (buğdaygiller) meyvaları (Şekil 2.7 ) örnek verilebilir.
4. Yarılan (sikizokarp)meyvalar: Sinkarp ovaryumlardan oluşan bu tip meyvalarda olgunlaşınca karpeller birleşme yerleri boyunca birbirlerinden ayrılırlar. Ayrılan her bir meyva birimine merikarp denir. Maydanozgillerde (Apiaceae -Umbelliferae) olduğu gibi iki veya ebegümecigillerden (Malvaceae) ebegümecinde (malva) olduğu gibi çok merikarplı olabilirler. Genellikle tek tohum taşıyan bu merikarplar fındıksı meyvalarda olduğu gibi açılmazlar.
5. Kırılan (segmental) bakla: Bir veya daha fazla karpelden oluşurlar. Karpeller birleşme yerlerinden açılmayıp, birer tohum taşıyan aralarından genellikle enine kopmasıyla açılırlar. Keçiboynuzu (Seratonia), yerfıstığı (Arachis) meyvaları örnek verilebilir.
6. Kırılan (segmental) silikva: Turpun (.Raphanus) kapsüllerinde olduğu gibi, karpeller birleşme yerlerinden değil de tek tohum taşıyan parçaların boyuna kopmasıyla açılırlar.
7. Kanatlı fındık (samara): Kanat taşıyan fındıksı bir meyva tipidir. Dişbudak (Fraksinus) meyvaları.
II. Küme (agregat) meyvalar: Çok pistilli ve pistilleri ayrı (apokarp) olan bir çiçekte her bir pistilin ayrı ayrı meyvaya dönüşmesi ile oluşan meyvalardır. Aynı çiçekteki bu meyva topluluğu küme şeklinde bulunurlar. Düğünçiçeği (Ranunculus), manolya (Magnolia), böğürtlen (Rubus), çilek (Fragaria) meyvaları örnek verilebilir. Bu tür meyvalardan olan çilekte çiçek ekseni etlenip şişmiş ve meyvanın yapısına katılmıştır. Çileğin gerçek meyvaları olan nukslar, etlenmiş olan çiçek tablasının yüzeyinde içe çökük noktacıklar şeklinde görülürler. Dolayısıyla çilek meyvası aynı zamanda yalancı meyva grubuna da girer. Böğürtlen (Rubus fruticosus) ve ahududu veya ağaç çileğinde (Rubus idaeus) ise çiçekteki meyva kümesini oluşturan her bir bağımsız meyva, drupa tipindedir. Burada da etlenmiş çiçek tablası meyvanın yapısına katılmış olup, yalancı meyva durumu söz konusudur.
III. Bileşik meyvalar: Sık bir çiçek durumunun her bir çiçeğinden meydana gelen ve olgunlaştıkları zaman yine sık bir meyva durumu halinde bir bütün teşkil eden meyva topluluğudur.
Bileşik meyvalardan incirde (Ficus carica) çiçek durumunun ekseni şişkinleşmiş ve çanak şeklini almıştır. Çanak şeklindeki yapımn iç yüzeyinde bulunan küçük, dişi çiçeklerden oluşmuş çok sayıda drupa tipi meyvalar çiçek durumunun etlenmiş yapısına katılarak bileşik yalancı incir meyvasını oluşturmuştur.
Dutta (Morus) ise çiçek durumunun tepalleri etlenmiş ve çiçek durumunun etrafında sık dizili drupa tipi meyvaları sararak bileşik yalancı meyva özelliği kazanmıştır.
Anatomi
-
Beyin Sapı İşlevi
-
Pupiller Refleks Yolları
-
Amygdala
-
Hipokampus Anatomisi
-
Kanatlı Hayvanlarda Solunum Sistemini Oluşturan Organların Özellikleri
-
Hayvanlarda Solunum Tipleri
-
Hayvanlarda Solunum Mekaniği Nedir?
-
Hayvanlarda Akciğerler (Pulmones)
-
Soluk Borusu (Trake, Trachea)
-
Gırtlak (Larinks, Larynx)
-
Bölgelere Göre Omurların Özellikleri Nelerdir?
-
Omurganın yapısı ve görevleri nelerdir?
-
İskeletin (Kemiklerin) Görevleri Nelerdir ?
-
Kemik gelişimini etkileyen faktörler nelerdir?
-
Kemikleşme (Ossificasyon) Nedir ?