Biyologlar - Biyolojiye Gerçekçi Yaklaşım

Biyoloji Laboratuvarı Çalışma Rehberi

---

Tıbbi laboratuvarlar; insan kanı, idrarı, dokusu gibi vücut materyallerinin analizlerinin yapıldığı birimlerdir.

İncelenmek üzere çok sayıda bilinmeyen örneğin laboratuvarda bir araya gelmesi laboratuvarlarda çalışan personellerin güvenlik açısından biyolojik tehlikelere maruz kalmasına neden olur.

Tıbbi laboratuvarlar yalnızca orada görevli personel için değil toplumun diğer bireyleri ve çevre için de potansiyel riskler taşır.

Laboratuvar ortamı biyolojik tehlikelerin yanı sıra, kimyasal ve fiziksel tehlikeleri de kapsar. Bu yüzden, tüm laboratuvar çalışanları hem kendi güvenlikleri hem de çalışma arkadaşlarının ve hastaların güvenlikleri için potansiyel tehlikelere ve risklere karşı bilgilendirilmiş olmalı, laboratuvar çalışmalarında bu bilgilere göre hareket etmelidirler.
Biyoloji Ders Notları olarak Laboratuvar Güvenliği Rehberi yazımızda bir Tıbbi Laboravuvar veya Biyoloji Laboratuvarında uyulması gereken güvenlik önlemlerini sunmayı amaçlamaktadır.

LABORATUVAR GÜVENLİĞİ ‘NİN TANIMI
Laboratuvar Güvenliği; çalışan kişinin ve çalışma materyalinin korunması için çalışma sırasında belirli laboratuvar kurallarının, yöntemlerin, altyapı ve cihazların kullanılmasıdır.

Laboratuvar güvenliğinin sağlanabilmesi için çevreye olan etkiler de dikkate alınarak iş sağlığı ve güvenliğine (6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu) yönelik kural ve uygulamaların belirlenmesi gerekmektedir. Bu doğrultuda oluşabilecek tehlikelere karşı önlemler alma, aksayan durumları belirleme ve giderme amacını taşıyan, süreklilik arz eden, bilimsel yöntemlerin kullanıldığı bir süreçtir. Proaktif bir yaklaşım düşünüldüğünde laboratuvar güvenliği ile ilgili bir rehberin önceden hazırlanması hem çalışanlar hem de laboratuvar güvenliği açısından faydalı olacaktır.

LABORATUVAR GÜVENLİK REHBERİNİN AMACI
Doğru ve güvenilir analiz sonuçları elde etmek, her şeyden önce analizi yapan kişinin temiz, dikkatli ve düzenli çalışmasıyla mümkündür. Yapılacak analizin tam bir güvenlik içinde, en az hata ile ve olabildiğince çabuk gerçekleştirilebilmesi için oluşturulmuş olan kurallara uyulması çalışma yöntemlerinin çok iyi bilinmesi ve hata kaynaklarının minimuma indirilmesiyle mümkün olabilir. Bu amaçla oluşturulmuş olan Laboratuvar Güvenliği Rehberine uymak iyi laboratuvar pratiği açısından önemlidir.

LABORATUVAR GÜVENLİK REHBERİNDEN SORUMLU OLAN ÇALIŞANLAR
Bu rehber Tıbbi Laboratuvarlar veya Biyoloji Laboratuarları için hazırlanmıştır. Laboratuvar güvenliğini sağlamakla yükümlü personel Mikrobiyoloji Uzmanları, Biyokimya
Uzmanları, Laboratuvar çalışanları, numune kabul ve numune taşıma elemanları, temizlik personelidir.

Laboratuvar Güvenliği İçin Gerekli Önlemlere Uymakla Yükümlü Personel ve Sorumlulukları
1. Bu alan laboratuvar çalışanlarını, numune kabul elemanlarını, numune taşıma görevlilerini ve temizlik personelini içerir.
2. Hazırlanmış olan Laboratuvar Güvenlik Rehberine uymak.
3. Çalışanın kendisi ve çalışma arkadaşlarını sağlık ve güvenliğini olumsuz etkileyecek davranışlardan kaçınmak.
4. Hizmetiçi verilen eğitimlere katılmak ve çalışmalarını bu talimatlar doğrultusunda gerçekleştirmek.
5. İşin mahiyetine uygun gerekli olan Kişisel Koruyucu Ekipmanları (KKD5) kullanmak.
6. Çalışma sırasında ortaya çıkan her türlü kaza ve hataları Güvenliği sağlamakla yükümlü personele haber vermek.

Laboratuvar Güvenliğini Sağlamakla Yükümlü Personel ve Sorumlulukları
1. Sorumlu kişiler Mikrobiyoloji Uzmanları ve Biyokimya Uzmanlarıdır.
2. Tüm çalışanların Laboratuvar Güvenlik Rehberini bilmelerini ve talimatlara uygun bir şekilde çalışmalarını sağlamak.
3. Tüm çalışanlara güvenli çalışma teknikleri ile ilgili gerekli eğitimleri vermek.
4. Tüm çalışanların Kişisel Koruyucu Donanım (önlük, eldiven, gözlük, vb.) kullanımı konusunda bilgilendirmek ve uygulamalarını sağlamak.
5. Çalışanların yaralanmaları veya zarar görmeleri durumunda gerekli tıbbi uygulamaların veya tedavinin sağlanmasında yardımcı olmak.

LABORATUVAR GÜVENLİĞİ VE İLK YARDIM TALİMATI

1. AMAÇ:

Laboratuvarda çalışan personelin, numunenin güvenliğini sağlamak. Laboratuvarın kimyasal ajanlara, yangın ve elektrik kazalarına karşı güvenlik tedbirlerini almak.

2. KAPSAM:

Mikrobiyoloji, Biyokimya, Hematoloji ve Acil Laboratuvarları.

3. SORUMLULAR: Mikrobiyoloji ve Biyokimya Uzmanları, Laboratuvar çalışanları.

4. TEMEL İLKELER:
4.1. Doğru ve güvenilir analiz sonuçları elde etmek, her şeyden önce analizi yapan kişinin temiz, dikkatli ve düzenli çalışmasıyla mümkündür.
4.2. Yapılacak analizin tam bir güvenlik içinde, en az hata ile ve olabildiğince çabuk gerçekleştirilebilmesi için bu kurallara uyulması zorunludur.
4.3. Laboratuvar çalışanları laboratuvarda çok dikkatli ve düzenli olmak, uygulanacak yöntemleri çok iyi bilmek ve hata kaynaklarını minimuma indirmekle sorumludur.
4.4. Aşağıda belirtilen laboratuvar çalışma ilkelerine harfi harfine uymak hem analizi yapan kişi için, hem de laboratuvardaki diğer çalışanlar için önemlidir.
4.5. Bu bölümde hastanemiz laboratuvarında uyulması ve dikkat edilmesi gereken hususlar tekrarlanmıştır.
4.6. İnsan sağlığına zararlı kimyasallar ve laboratuvar kazalarında ilk yardım konularına değinilmiştir.
4.7. Laboratuvarda çalışmaya başlayacak her teknisyen bu eğitimi almak zorundadır.

5. UYGULAMA:

5.1. LABORATUAR GÜVENLİĞİ VE İLK YARDIM
5.1.1. Laboratuvar Güvenliği
5.1.2. Laboratuvar Çalışma Ortamının Özellikleri
5.1.3. Laboratuvar Biyogüvenlik Düzeyi
5.1.4. Laboratuvarda Çalışma Prensipleri
5.1.5. Laboratuvar Alet / Ekipmanının Kullanımında Uyulması gereken Kurallar
5.1.6. İnsan Sağlığına Zararlı Olan Kimyasallar ve Güvenlik Bilgi Formu
5.1.7. Laboratuvar Tıbbi Atıkları
5.1.8. Laboratuvar Kazalarında İlk Yardım
5.1.1. Laboratuvar Güvenliği Laboratuarlarda yapılan deney ve çalışmalarda, araç ve gereçlere, makine ve donanımlara, çalışanın kendisine yönelik olarak meydana gelebilecek tehlikelere karşı oluşacak her türlü riski azaltmak ya da ortadan kaldırmak için yapılan etkinliklerin tamamı “laboratuar güvenliği” olarak tanımlanır ve laboratuarcının çevresi ile birlikte maruz kalabileceği biyolojik, kimyasal, fiziksel, nükleer tüm tehlikelere karşı korunmasını tarif eder.
5.1.2. Laboratuvar Çalışma Ortamının Özellikleri
• Laboratuvarlar kolay havalandırılabilir olmalıdır. Camlarda sineklik olmalı, fare, böcek, sinek vb. haşeratların girmesini engelleyecek şekilde düzenlenmelidir.
• Lavabo ve temizlik için yerler bulunmalıdır.
• Tezgâh üstleri dayanıklı, absorbe etmeyen malzemeden yapılmalıdır.
• Çalışan personelin yeteri kadar soyunma dolabı bulundurulmalıdır. Soyunma ve dinlenme odaları planlanmalıdır.
• Laboratuvar duvarı, tavanı, tabanı kolay temizlenebilir malzeme ve boyadan yapılmalı, gerektiğinde dezenfekte edilebilmelidir.
• Laboratuvarlar toz, nem, buhar vs. olumsuz etmenlerden korunmalı, çalışma alanının ısısının sabit olması sağlanmalıdır.
• Aydınlatma, ısıtma ve havalandırma sistemleri yapılacak analizleri doğrudan veya dolaylı olarak etkilemeyecek nitelikte olmalıdır.
• Laboratuvar binasının çevresinde kirliliğe yol açacak uygunsuz ortamlar bulunmamalıdır.

5.1.3. Laboratuvar Biyogüvenlik Düzeyi
• Risk Grubu-2’de yer alan patojenler üzerinde çalışmalar laboratuarlarda Biyogüvenlik Düzeyi-2 (BSL-2) standartları uygulanmalıdır.
• Laboratuvar genel güvenlik önlemlerine ilaveten; Bakteriyoloji laboratuvarı girişine biyotehlike işareti asılır. Laboratuvara girişler kısıtlanır.

5.1.4. Laboratuvarlarda Çalışma Prensipleri
• Hastane kimlik kartı takılmalıdır.
• Laboratuvar kapıları güvenlik açısından her zaman kapalı tutulmalı, girişler kısıtlanmalı özellikle çocukların girişi yasaklanmalıdır.
• Personelin iş güvenliği için uygun Kişisel Koruyucu Ekipman kullanılmalıdır. (İş önlüğü, eldiven, gözlük, maske, vb. …) Laboratuvar önlüğü tercihen yanmayan kumaştan, normal uzunlukta ve uygun bedende olmalıdır.
• Laboratuvar dışına laboratuvar da kullanılan önlük, eldiven, vb. ile çıkılması yasaktır.
• Laboratuvarda herhangi bir şey yenilip içilmemeli, (özellikle sigara), çalışırken eller yüze sürülmemeli, ağza bir şey alınmamalıdır.
• Uzun saçlar toplanmalı, ya topuz yapılmalı ya da yanmaz bone içine alınmalıdır. Ayakkabılar laboratuvarda çalışmaya uygun nitelikte ve kapalı olmalıdır.
• Laboratuvarda çatlak ve kırık cam eşya kullanılmamalıdır.
• Laboratuvarda hiçbir kimyasal madde koklanmamalı, tadılmamalı ve hiçbir sıvı ağız yolu ile çekilmemelidir.
• Çalışma ortamları çalışma sonrası düzenli ve temiz bırakılmalıdır.
• Laboratuvarda hasta örneklerinin kabul edildiği ve çalışıldığı yerler KİRLİ ALAN kabul edilmelidir.
• Her türlü örnek infeksiyöz nitelikte kabul edilmeli ve dikkatli çalışılmalıdır.
• Çalışma sonrası eldivenler çıkarılmalı ve eller El Yıkama Talimatına uygun şekilde yıkanmalıdır.
• Laboratuvar çalışmalarında Biyolojik Tehlikelerden Korunma Talimatına uyulmalıdır.
• Kan ve vücut sıvıları bulaşları Biyolojik Tehlikelerden Korunma Talimatına uygun olarak temizlenmelidir.
• Çalışan personelin periyodik sağlık kontrolleri yapılmalı, bulaşıcı bir hastalığı olan veya taşıyıcı olduğu belirlenen personel çalıştırılmamalıdır.

5.1.5. Laboratuvar Alet – Ekipmanının Kullanımında Uyulması Gereken Kurallar
• Laboratuvarda kullanılan aletlerin uygun kullanımlarının sağlanması için Laboratuvar Alet / Ekipmanının Kullanımında Uyulması Gereken Kurallar Talimatına bakılmalıdır.
• Laboratuvarda kullanılan aletlerin temizliği Laboratuvar Temizlik Talimatına göre yapılmalıdır.

5.1.6. İnsan Sağlığına Zararlı Olan Kimyasallar ve Güvenlik Bilgi Formu
• İnsan sağlığına zararlı olan kimyasal maddeler risk gruplarına ve saklama koşullarına göre tanımlanmalıdır. Bu amaç ile oluşturulmuş olan İnsan Sağlığına Zararlı Olan Kimyasallar ve Güvenlik Bilgi Formu Talimatı her çalışan tarafından okunmalıdır.
• Kimyasal maddeler ile çalışılırken çok dikkatli olunmalı ve Kimyasal Ajanlardan Korunma Talimatına uygun hareket edilmelidir.

5.1.7. Laboratuvar Tıbbi Atıkları
• Laboratuvarın faaliyet gösterdiği konulara göre ortaya çıkan atıklar doğrudan alıcı ortama verilmemeli, tekniğe ve mevzuata uygun bir biçimde (Tıbbi Atık Talimatına göre) etkisiz hale getirilmelidir.

5.1.8. Laboratuvar Kazalarında İlk Yardım
• Laboratuvar çalışmalarında karşılaşılan kazalara müdahale Laboratuvar Kazalarında İlk Yardım Talimatına göre yapılmalıdır.
• Laboratuvarda elektrik ile ilgili problemlerde Laboratuvar Elektrik Güvenliği Talimatına uyulmalıdır.
• Laboratuvarda oluşacak bir yangın esnasında Yangın Söndürme Talimatına uyulmalıdır.
• Laboratuvarda çalışan personel ile ilgili tıbbi bir durum oluşunca Mavi Kod Çağrı Sistemi uygulanmalıdır.

---