Biyolojide Çizim Teknilleri
Çizim yapmakÇizim yapmak biyolojide tüm uygulamalarında önemli bir yer tutar. Bir biyolog için çizim yapmak, çizim yapmayı tekniğine ve yöntemlerine uygun hale getirmek çok önemlidir. Unutmayın tüm eğitim hayatınızda çizimle her zaman karşınıza çıkacaktır. Şimdi dikkat edilmesi gereken hususlara bir bakalım:
Şekil 1. Çizim planı
Çizim yapılacak obje makro yada mikroskop görüntüsü olması genel kuralları değiştirmez.Tüm şekiller basit kurallarla başlar.
1-Genel şekli izleyin.
2-Şekli basitleştirin.
3-Genel hatlardan önce orantı olarak kısımları belirleyin.
4- Ayrıntıları çizin.Şekil çizmeden önce yapılması gerekenler vardır.
İyi bir çizim için iyi bir kalem ve yumuşak bir silgi kullanılmalı, örneğin HB uçlu kurşun kalemler gibi. 0.5–0.7 mm ince uçlu kalemler çizim için uygun değildir. Bu kalemle yapılan çizgiler hep aynı kalınlıkta olur, hataları daha fazla gösterir. Çizimde kalem ve silginin uygun olması ne kadar önemlidir. 2B, 6B ya da 8B çizim için önerilen kalemlerdir. Çizimlerde sert ya da yumuşak, kalın ya da ince tonlamada kalemin ucu önemlidir.
Yumuşak çizgiler için genelde 2B kullanılır. 6B ve 8B uçları da yine yumuşak çizimlerde idealdir. Ayrıca girintili yazılarda idealdir. Bu kurşun kalem daha çok gölgelemelerde iyidir. Onun dışında kullanacağınız zaman lekeler ortaya çıkabilir ve çiziminizdeki çizgiler karışacaktır.
Ama eğer H kullanırsanız rahatlıkla çizgileri çekebileceksiniz ve elinizle oynadığınızda lekelemeler yapmayacaktır.Yumuşak ve esnek bir silgi kullanmanız daha iyi olacaktır. Silme veya temizleme işleminde kağıttan tamamen silmenizi ve tonlamanın dağılmamasını sağlayacaktır ve aynı zamanda kağıdı aşındırmayarak kalitesini de muhafaza edeceksiniz.
Yapılan tüm çizimlerde oklama ve isimlendirme yapılırken okunaklı yazı yazılması gereklidir. İyi bir yazı işin ve kadar dikkatli yapıldığını gösterir.
Şekil 1 . Farklı çizim teknikleri.
Çizimde orantı önemlidir. aşağıdaki örnekte arka üyelerin büyüklüğü orantılı olarak doğru çizilmiştir. Orantılı çizim hem objenin alt kısımlarında hem de farklı objelerin bir birlerine göre durumlarında önemlidir. Orantılı bir çizim objenin tüm kısımları ile birden fazla obje varsa objeler arasındaki oranları anlatır.
Şekil 3. Arka üyeler.
Mikroskopta Çizim Tekniği
Mikroskopta gözlem yaparken gözlemlediğimiz objeyi çizmek ve çizerken de kullandığımız objektif lense göre değişik detaylara dikkat etmek zorundayız.
1-Kabataslak çizimlerden (kısa kısa çizgilerden oluşan) puan alamazsınız. Tüm çizgiler sürekli, kesintisiz, önemli olmadır. Çizimde amaç neyin ne olduğu göstermektir.
2-Her zaman sadece gördüğünüzü çizin ama görmeniz gerekenleri gösterin. Bazı durumlarda (mikroskop büyütme ve ayırt etme gücünün yetersiz olması, kötü boyama vb.) istenen tüm kısımlar bir obje üzerinde aynı anda gözlenmez bu durumda yapılması gereken farklı objeler üzerinde en iyi görülen kısımların bir çizimde bütün olarak çizilmesidir.
3-Çizimler tüm detayları gösterecek kadar büyük olmalı, genel olarak A4 boyundaki bir sayfaya 1-2-3 yada 4 adet çizim yapılabilir. Küçük çizimler net olmadığı için puan kaybettirir.
4-Çizim yaptığınız objenin yada preparatın tüm yapıları aynı oranda çizilmeli, örneğin bir lökosit çizmeniz gerekiyorsa çekirdeğini hücreye göre gerçeğiyle aynı oranda çizmezseniz başka bir tip eritrosit çizmiş olur ve puan alamazsınız.
5-Aşağıdaki tabloda objektif lenslerin büyütme oranları ve ona göre isimlendirilmeleri verilmiştir.
Objektif Büyütme Toplam büyütme(10’luk okülerde)
Taramalı güç 4x 40 kat
Düşük Güç 10X 100 kat
Yüksek güç 40X 400 kat
İmmersiyon yağı 100X 1000 kat
6-Tüm çizimlerin üst kısmında mutlaka
7-Çizimlerin genelde ya düşük güç yani 10x yada yüksek güçte yani 40x de yapılması istenir.İmmersiyon yağı kullanılması gerektiren 100x eğitim amaçla yapılan çalışmalarda genelde kullanılmaz. Eyer İmmersiyon yağı kullanıldıysa mutlaka mikroskop temizleme sıvısıyla (Eter+Alkol karşımı) objektiflerin tümü( yalnız 100 x değil) dikkatlice temizlenmelidir.
8- 10x de yapılan çizimler genelde dokular genel özellikler gösterilir. Bazı durumlarda ise 40x büyütme kullanması gerekir. Bir dokunun gösterilmesinde en az 3 hücrenin çizilmesi gerekir daha fazla hücre çizilmesinde ise sınır yoktur. Ancak kısıtlı bir sürede (sınavda, laboratuar saatinde) en doğru, en fazla bilgi veren en az sürede çizilen şekiller tercih edilmelidir. Bitkisel doku çizimlerinde aynı noktadan orijin alan 4 hücre çizilmemesi gerekir. Basitçe anlatmak gerekirse, bitki hücreleri bir tuğla duvar gibi organize olmuştur. Bir hücre sırasını izleyen diğer hücre sırası üsteki ve alttaki hücrelerin birleşme yerlerinde ortalayacak şekilde yerleşir. Hücreler arası boşluk doku tipine göre değişir. (Bir noktadan 4 hücre çıkıyor görüntüsü yalnızca kambiyum dokusunda gözelenecektir.)
Şekil 4.Az hücre çizilmesi için doku şekillerinde ince uzun çizim yapılması.
9- 10x de yapılan çizimler hücresel detay (hücre zarı, nükleous, sitoplazma hariç) kesinlikle çizilmez. 40x büyütmede ise dokular ve dokuların dağılımı çizilir
Şekil 5. Basit bir hücre çizilmesi
10- Aynı objenin yada aynı preparatın başka bölümünün birden fazla çiziminin yapılması istendiğinde her iki çizimin oranına çok dikkat etmek gerekir. Çizilen bir hücre diğer tüm hücrelerin boyutlarını belirler. Aynı şekilde bir dokulardan meydana gelen tabakaların bir birlerine göre orantılarına dikkat edilmelidir.
Şekil 6. aynı objenin farklı yönden çizimlerinde orantıya dikkat edilmesi
11-Çizim yaparken sıklıkla mikroskoptaki görüntüye bakılmalı, ezberden çizilmemeli.
12- İstenilenlere mutlaka dikkat edilmeli, 40x’de 4 hücre çizmeniz isteniliyorsa mutlaka sadece 4 hücreyi ve özellikle birbirine değen 4 hücreyi çizin.
13- Her çizimin hangi objektif lens kullanılarak yapıldığı (büyütme oranı) mutlaka ama mutlaka yazılmalı.
14-Makro objelerin çiziminde kabaca dış kontürü belirleyin:objenin şekillerne göre nasıl yerleştirildiklerini inceleyin. Sonra kalın çizgiler yardımıyla objeleri sadece dış çizgileriyle kağıda yerleştirip kompozisyonu kabataslak ortaya çıkarın. Kısa ve hafif çizgiler kullanın. Tüm önemli kısımları mutlaka okla gösterin ve isimlendirin.
Şimdi iki farklı öğrencinin çizimlerine bakalım.
İşte ilk öğrenci:
Bu çizim A öğrencisine 6 üzerinden sadece 1 puan kazandırıyor.
İşte B öğrencisi:
B öğrencisi tam 6 puan alıyor bu çizimden.
--Orantıya dikkat edilmiş
--Kısa kesik çizgiler yerine net çizgiler kullanılmış.
--Bazı çizimlerde etiketleme yapmanız istenebilir. B öğrencisi büyük loblu çekirdeği etiketlemiş.
--Akyuvar sitoplazmasındaki granüller B’de çizilmiş.
Mikroskopta ölçüm tekniği
Mikroskop ile ölçüm yapma teknikleriyle ilgili dikkat edilmesi gereken önemli noktaları özetleyeceğim. Mikroskop kullanırken zaman zaman gözlemlediğiniz objeden ölçüm yapmanız gerekebilir. Peki bu kadar küçük ölçeklerin uzunluğunu nasıl ölçebilirsiniz? Mikroskopla ölçüm yapmak için oküler lense yerleştirilen ölçek kullanıyoruz.
Şekil 7. Mimimetrik lam
Okülerdeki ölçek aralıkların ne kadar olduğunu bulabilmemiz için kalibrasyon işlemi yapmalıyız. Bunun içinde mikrometrik olarak çizilen lam kullanılır. Böylece mikroskoptan bakan birisi her iki ölçeği üst üste görüp kıyas etme imkanı bulur.
Şekil 8. Kalibrasyon
Her mikroskopta kullanacağınız her bir objektif lens için ayrıca kalibre etmeniz çok önemlidir. Kalibrasyona en küçük objektif lensten başmanız sizin için daha kolay olacaktır. Kalibrasyon işlemini yapabilmeniz için görüntünün aşağıdaki gibi çakışması şart.
Şekil 9. Kaliprasyon
Görüldüğü gibi okülerdeki 17 birimi mikrometrenin 7 birimine karşılık geliyor. Yani, 1 birim eşittir 17 / 7 = 2.42857 birim. Mikrometre (ise her birimi 1mm olan 100 birimden oluşmaktadır. Yani stage mikrometrenin her birimi 10 µm (on mikrometre) Buradaki ifadelerde kalibrasyon cetveli mikrometre ile ölçüm birimi mikrometreyi karıştırmayın. Milimetrenin binde birine (1/1000 mm) mikrometre denir, sembolü de µm’dir. Dolayısıyla okülerde gratikülü üzerindeki her bir birim 24.2857 µm yani yuvarlayacak olursak 24.3 µm’dir. Artık herhangi bir numunenin ölçümünü yapabilirsiniz.
Şekil 10. Ölçüm
Kaynak: Trakya.edu.tr
Hazırlayan
Arş. Gör. Dr. Utku Güner
Trakya Üniversitesi Fen- Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü
Genel Biyoloji
-
Protista Alemi ve Genel Özellikleri
-
Hücrelerdeki farklı ve benzer yapılar
-
Ses Nedir ? Ses Nasıl Oluşur?
-
Kültürü Yapılan Fitoplankton Türleri Nelerdir?
-
Apoptoz: Programlı Hücre Ölümü Nedir?
-
Ribozom ve Protein Sentezi
-
Mikrotübüller ve İplikçikler
-
Hücre Zarları
-
Lipid Çift-Katmanın Keşfi
-
Biyoreaktör
-
Telomerler ve İnsan Telomerinin Kristalik Yapısı
-
Hücre Biyolojisinin Tarihsel Gelişimi
-
Hücre biyolojisi nedir ?
-
Biyolojik Çeşitlilik Nedir ?
-
Sinir Sistemi Yapısında Bulunan Hücre Tipleri ve Özellikleri Nelerdir?