Botanik Nedir?
Bitki bilim olarakta isimlendirilen botanik(=botany) bitkiler üzerinde çalışan biyolojinin alt dalıdır.
Botanik bitkiler,algler ve mantarlar arasındaki evrimsel evrimsel bağları, kimyasal özelliklerini, hastalıkları, metabolizmalarını, gelişimlerini, üremelerini, büyümelerini ve yapılarını inceleyen son derece geniş kapsamlı biyolojinin alt disiplinlerinden biridir.Botanik genel olarak 4 ana bölüme ayrılır.
1)Bitki Fizyolojisi
2)Bitki Morfolojisi
3) Bitki Sistematiği(Sistematik Botanik)
4)Bitki Ekolojisi
Ayrıca botaniğin birçok alt disiplni mevcuttur.Bunları özetlersek;
Briyoloji (=Bryology) karayosunlarını inceler,
Etnobotanik (Ethnobotany) bitkiler ve hayvanlar arasındaki ilişkiler inceler.
Ekonomik Botanik ekonomik değeri olan bitkileri ve nasıl kullanılacağını inceler.
Ormancılık(Forestry) orman yönetimi ile ilgili çalışmaları kapsar.
Bahçecilik(Horticulture)çelikleme,yumru,köklü bitkilerden ve tohumlardan bitki yetiştirmek için ve bunun için gerekli toprak hazırlama süreçlerini içeren,mevcut bitki türlerini hibrit(melezleme) çalışmalarıyla zenginleştirmeyi amaçlayan bilimsel ve endüstriyel bir alandır.
Likenoloji(Lichenology) likenleri inceler.
Paleobotanik(Paleobotany) bitki fosillerini inceler.
Polenoloji(Palynology) polenleri ve sporları inceler.
Fikoloji(Phycology)Algleri inceler.
Fotokimya(Phytochemistry) bitkilerdeki kimyasal süreçleri inceler.
Fitopatoloji(Phytopathology) bitki hastalıklarını inceler.
Bitki Genetiği,bitkilerdeki genetik materyal(dna,rna,kromozomlar vs..)üzerinde çalışır.
Bitki ekolojisi,bitkilerin canlı ve cansız çevre üzerindeki karşılıklı etkileşimi üzerinde çalışır.
Botaniğin tarihçesine bakacak olursak bilinen en eski yazılı botanik bilgileri eski hint uygarlığına kadar uzanır.M.Ö 1700-110 yılları arasında yazılan 'Rigveda' adı verilen hinduizmin en eski dini metinlerinde,bitkilerin 'Ağaçlar' , 'İnsanlara faydalı bitkiler' ve 'Sarmaşık=Sarınıcı' bitkiler olarak 3 ayıran ilk bitki sistematiği kayıtlarının var olduğunu görürüz.Rigveda'nın diğer alt metinlerinde farklı şekillerde bitki sistematiği tanımları mevcuttur.
M.ö 4. ve 2. yüzyıllar arasında eski çin uygarlığında eczacılık amaçlı çok sayıda bitki kayıt listelerine ve bitki karışım bilgilerine rastlanır.Bu devirde birçok çinli yazar bitkiler üzerinde çalışmaları sonucu eczacılık bilgileri içeren yazılar yazmıştır.Bunlar arasında dikkate değer en önemli bilimadamları;M.Ö 2. yüzyılda yaşamış ünlü eczacılık bilimi uzmanı 'Huangdi Neijing',yine ilaçlar üzerinde uzmanlaşmış 11.yüzyılda yaşamış 'Su Song' ve 'Shen Kuo' sayılabilir.
M.Ö 300'lü yıllarda avrupada botanik çalışmaları görülmeye başlamıştır.Bu tarihlerde Aristotales'in öğrencisi olanTheoprastus, 'Historia Plantarum'(Bitkilerin Tarihi) ve On the Causes of Plants'(Bitkilerin nedenleri üstüne) isimli iki büyük botanik çalışmasına imza atmıştır.'Historia Plantarum kitabı latinceye çevrilmiş olup günümüze kadar ulaşabilmiştir.
M.S 1. yüzyılda yaşamış olan Pedanios Dioskorides tıbbi bitkiler alanında greko-romen uygarlığının yetiştirdiği önemli botanikçilerden biridir.Dioskorides'in 5 ciltten oluşan 'De Materra Medica' isimli kitabı şifalı bitkiler kitabı içinde çok önemli bir yere sahiptir.Bu kitapta 600'e yakın bitki hakkında lokasyon,morfolojik ve tıbbi kullanımları hakkında bilgiler vermiştir.Bitkileri 1)Aromatik Bitkiler2)Yenen yada besin olarak kullanılan bitkiler3)Şifalı bitkiler olarak sınıflandırmıştır.Yine M.S 1. yüzyılda Romalı filozof Gaius Plinius Secundus 37 ciltlik 'Naturalis Historia'(Doğa Tarihi) ansiklopedisini yazmış ve eserinin 16 cildini bitkilere ayırarak botanik tarihindeki yerini almıştır.
M.S(828-896) yılları arasında yaşamış iranlı müslüman biyolog Abü Hanifa Dinawari 'Kitab al Nabat'(Book of Plants=Bitkilerin Kitabı) adlı eseriyle önemli bir yere sahiptir.Kitabında 640'a yakın bitki türü tanımlamış,bitki gelişimi ve aşamalarını,tohum,çimlenme,bitkilerde meyve ve çiçek oluşumu konusunda bilgilere yer vermiştir.
13. yüzyılda yaşamış olan İbn al-Baitar 'Kitab al Jami Adwiya al Mufrada' isimli eseriyle yaşadığı yüzyılın en önemli botanikçisi ve eczacısı idi.İbn al-Baitar'ın 300'ün üzerinde kendisine ait keşfi vardır.İlaçlar,yiyecekler ve 1400'den fazla farklı bitki bitki türleri üzerinde çalışmalar yapmıştır.İbn al-Baitar'ın kitabı 'Kitab al Jami fi Adwiya al Mufrada' 1758 yılında latinceye çevrilmiş,19.yüzyılın başlarına kadar kullanılmış ve avrupalı meslektaşları üzerinde çok etkili olmuştur.
15.ve 16. yüzyıllarda tıbbi bitkiler ile alakalı çok sayıda makale ve kitap yayımlandı.Bu dönemde 'pharmacopoeias' isimli İlaçlar kitabını yazan doktor ve meşhur botanikçi alman Valerius Cordus sayılabilir.16. yüzyılda merceklerin kesfi ve mikroskobun bulunması botanikte gelişmelere hız kazandırdı.1665 yılında Robert Hooke şişe mantarından aldığı kesitleri mikroskobunda incelerken küçük odacıklar gözlemlemiş ve bunlara 'cell=hücre yada odacık' adını vermiştir.Hücreyi keşfeden Robert Hooke mikroskop ile yaptığı gözlemleri çizimlerine yansıtmış ve 'Micrographia' (Mikro Çizimler) isimli kitabında yayımlamıştır. Robert Hooke'un mikroskop kullanarak yapmış olduğu çalışmaları takiben Marcello Malpighi ve çok önemli bitki anatomisi ve fizyolojisi çalışmaları bulunan bitki fizyolojisinin babası olarak kabul edilen 'Nenemiah Grew' önemli botanikçilerdendir.
17.yüzyılın önemli botanikçilerinden biri olan Gaspard Bauhin Linneus'tan önce bitkileri ikili isimlendirme yöntemi ile adlandıran ilk botanikçidir.
1727 yılında ingiliz fizyolog,mucit ve kimyacı Stephen Hales 'Vegetable Statick'(Bitki Statiği) isimli kitabını yayımladı.Hales kitabında suyun bitkilerde nasıl mobilize edildiğini açıkladı ve bitki fizyolojisinin temellerini attı.
İsveçli botanikçi,doktor ve zoolog Carl Linnaeus(Carolus Linnaeus) 1753 yılında 6000'e yakın bitki türünü tanımladığı ve günümüzde hale kullanılan 'Binomial nomanclature'(İkili İsimlendirme) bitki sistematiğinin temellerini attığı 'Species Plantarum'(Bitki Türleri) isimli kitabını yayımlamıştır.Ayrıca bu kitabında Linne bitkilerin eşey orgalarını referans alıp sınıflandırılmasını önermiştir. 1754 yılında bitkiler alemini(Kingdom=Alem) 25 Class(Sınıf=Class)'a ayırmıştır.
Günümüzde botanik bilimindeki çalışmalar yapılan yeni keşifler,yöntem ve teknikler ile gelişmeye devam etmektedir.Özellikle hücre üzerinde yapılan genetik ve moleküler genetik çalışmalar,bitki kimyası,özellikle tarımsal endüstride ve beslenme alanlarında etik olarak tartışma yaratsa da(Çeşitli hastalıklara,zararlı böceklere karşı dayanıklı,yüksek verimli genetiği değiştirilmiş organizmalar) devrim sayılabilecek gelişmelere sahne olmaktadır.
Bitkileri konu alan, onları türlerine göre belirli bir düzenle inceleyen, nitelik ve özelliklerini esas tutarak sınıflandıran bilim kolu "botanik" diye isimlendirilir.
Yeryüzünde yaklaşık olarak 1.000.000'a yakın çeşitli bitki bulunduğu için, botanik çok geniş kapsamlı bir bilimdir. İnsanlar çok eski tarihlerden beri bitkilerle ilgilenmişler, değişik konularda onlardan yararlanmağa bakmışlardır. Bazı kökleri, yaprakları kaynatarak yapılan ilaçlar, bazı kök ve yaprakların besin maddesi olarak kullanılması, ilkel boyaların yapımında yararlanılan bitkiler, bu bakımdan sayılabilecek örnekler arasındadır.
Botanik konusunda en eski çalışmaları yapan kimse, eski Yunan bilgini Aristoteles'in öğrencisi Teophrastos (M. Ö.380-327)'dur. Teophrastos, bir çenekli bitkilerin iki çenekliler den ayırt edilmesi, bazı hurma ağaçlarının tam anlamıyla erkek, bazılarının da tamamen dişi olduğunun bulunması gibi devrine göre gerçekten ileri düzeyde sayılabilecek sonuçlara varmıştı.
Ortaçağ'da, botanikle daha ziyade eczacıların ilgilendiklerini görüyoruz. Başka türlü söylemek gerekirse, bu devirde botanik sadece eczacıların ilgilenip eğildiği bir konudur.
Zamanın ilerlemesiyle, yakınçağ'ın başlarında İtalyan botanikçisi Andrea Cesalpin (1519-1603), İsviçreli Gaspard Bauhin (1550-1624), gerçek anlamıyla botanik bilimini konu edinen çalışmalar yaparlar. Cesalpin, bitkileri çiçeklerine ve yapraklarına göre sınıflandırır. Bauhin, günlük hayatta yararlanılan 6000 bitkiyi tesbit eder, bunlara bilimsel birer isim verir. Fransız botanikçi J. P. Tournefort (1656-1708 ), sınıflandırma işini daha ayrıntılı ve bilimsel bir düzende geliştirir. Bernard Jussieu (1699-1777) ve Antoine Laurent Jussieu adındaki Fransız botanikçiler, bitki familyalarını belirlerler. İsveçli ünlü botanik bilgini Carivom Linne (1707-1778),bitkileri 24 sınıfa ayırır.
Bu arada teknoloji gelişmiş,bilimsel buluşlar listesi giderek zenginleşmiştir. Tabii botanik bilginleri de bundan yararlanır, çalışmalarını, incelemelerini daha güvenilir, daha kılı kırk yaran bir düzenle sürdürürler. Botanik bilimi emekleme, acemi adımlarla yürüme dönemlerini geride bırakmıştır. Modern laboratuar çalışmaları, modern teknik, bilimsel imkanlar, botaniğin bugünkü durumuna ulaşmasını sağlamıştır.
Botanik Nedir?
Alm. Botanik (f), Fr. Botanique (f), İng. Botany. Bitkiler aleminden bahseden bilim kolu. Botanik terimi, “Botane” (ot, çayır) veya “Botanikos” (ot, çayır) kelimelerinden alınmıştır. Yine aynı anlama gelen "fitoloji" tabiri ise Yunanca "Phyton" (bitki) ve "logos" (bilim) kelimelerinden birleşmiştir. Dilimizde eskiden Arapçadan alınmış olarak “İlm-i Nebatat”, “Nebatat İlmi” veya kısaca “Nebatat” şeklinde kullanılmıştır. Botaniğin Türkçe karşılığı “Bitki Bilimi”dir. Botanik ilmi genel olarak dört kısma ayrılarak incelenebilir: Morfoloji, Fizyoloji, Genetik, Sistematik veya Taksonomi.
1. Morfoloji: Bitkilerin iç ve dış yapılarını genel olarak inceler. Sitoloji (Hücre bilimi), Histoloji (Doku bilimi) ve Organografi (Organ bilimi) gibi kollara ayrılır.
2. Fizyoloji: Bitkilerdeki hayati olayları fizik ve kimya kanunlarına dayanarak inceler. Madde değişimi (Metabolizma), büyüme-gelişme ve hareket fizyolojisi olmak üzere üçe ayrılarak incelenmektedir.
3. Genetik: Canlılardaki istidatların (karakterlerin) döllere geçiş tarzını ve kaidelerini inceleyen ilim kolu. Genetik (kalıtım) adını alır. Ferdin iç ve dış karakterlerini nasıl kazandığını, ana-babasına veya yakınlarına neden benzediğini, tabiatta bitki ve hayvanların gösterdiği çok sayıda çeşitliliğin neden ileri geldiğini incelemeyi konu edinmiş olan genetik, yirminci asrın başında dünyaya gelmiş bir bilim dalıdır.
4. Sistematik veya Taksonomi: Bitkileri birbirleri ile olan tabii akrabalık derecelerini göz önünde tutarak ve filogenetik gelişmelerine dayanarak inceleyen, küçük veya büyük topluluklar halinde gruplandıran botanik koludur.
Botanik biliminin diğer önemli kolları şunlardır:
Ekoloji: Bitkilerin diğer canlılarla ve yaşadıkları çevre ile olan ilişkilerini araştırır.
Bitki Coğrafyası: Bitkiler alemi ile yeryüzü arasındaki ilişkileri ve bitkilerin yayılışını araştıran bir bilim koludur. Fitocoğrafya ve Geobotanik olarak da anılır.
Paleobotanik: Fitopaleontoloji olarak da bilinir. Jeolojik çağlarda yaşamış ve nesilleri ortadan kalkmış bitkilerin kalıntılarını, yani bitkisel fosilleri, sistematik ve yayılışları bakımından inceler.
Evolüsyon (Evrim): Bitkilerin, yeryüzünün kuruluşundan bugünkü hallerine gelinceye kadar geçirdikleri ferdi ve toplu değişiklikleri araştırır. Bugüne kadar, bir canlı türünün diğer canlı türüne dönüştüğü faraziyesi ispatlanamamıştır. (Bkz. Darwinizm)
Botanik ilmini uygulamalı (tatbiki) yönden de aşağıdaki kollara ayırmak mümkündür:
Eczacılık Bakımından
Farmasötik Botanik: Eczacılık botaniği; tıbbi bitkileri belirli sistematik gruplar altında tanıtan, bunlardan elde edilen ilaç hammaddeleri (drog) ile tedavide kullanılma yerlerini kısa olarak anlatan bir bilim koludur.
Farmakognozi: İlaç hammaddelerinden biyolojik menşeli kollarını tanıtan, onların yapılarını aydınlatan ve kısmen kullanım alanlarını açıklayan bir bilim koludur.
Ziraat Bakımından
Zirai Botanik: Zirai bitkilerin sistematiği hakkında bilgi verir.
Fitotekni: Bitki yetiştirme.
Zirai Fitopatoloji: Zirai bitkilerin hastalıklarını inceler.
Teratoloji: Fitopatolojinin, hastalık şeklinde ve kalıtsal olan anormal yapıları inceleyen özel kolu.
Ormancılık Bakımından
Orman Botaniği: Orman ve park ağaçlarının sistematiği.
Silvikültür: Orman yetiştirme.
Orman Fitopatolojisi: Orman ve park ağaçlarının hastalıkları.
Bitkiler alemi filogenetik bir sisteme göre şöyle sınıflandırılabilir:
1. Bölüm: Bölünen bitkiler (Schizophyta) (Virüsler ve Bakteriler),
2. Bölüm: Algler (Su Yosunları (Phycophyta),
3. Bölüm: Mantarlar (Mycophyta),
4. Bölüm: Likenler (Lichenes),
5. Bölüm: Kara Yosunları (Bryophyta),
6. Bölüm: Eğrelti Otları (Pteridophyta),
7. Bölüm: Tohumlu-Çiçekli Bitkiler (Spermatophyta).
Bugün yaşayan bitki türü 380.000'den fazladır. Buna göre yukarıdaki bölümlerin yaklaşık bitki sayısı şöyledir:
Bölünen Bitkiler (Schizophyta)3.600 tür
Su Yosunları= Algler (Phycophyta)33.000 tür
Mantarlar (Mycophyta).56.000 tür
Likenler (Lichenes)20.000 tür
Kara Yosunları (Bryophyta)26.000 tür
Eğrelti Otları (Pteriodopyta)12.000 tür
Botanik
-
Bitkisel Hormonlar Nelerdir?
-
Bitkisel Hormonları Nelerdir? Auxinler - Oksin Bitki Büyüme Hormonlarının Görevleri Nelerdir?
-
Pinus cembra - İsviçre Fıstık Çamı
-
Pinus banksiana - Banks çamı
-
Pinus aristata (Higori çamı)
-
Palinoloji – Polen Bilimi Hakkında Bilgi
-
Kaktüsgiller - Cactaceae Hakkında Bilgi
-
Papatyagiller - Asteraceae Hakkında Bilgi
-
Karanfilgiller - Caryophyllaceae Hakkında Bilgi
-
Periyant Nedir ? Periant (Çiçek Örtü Yaprakları)
-
Bitki Yaprak Tipleri Ve Görevleri - Yaprak Çeşitleri
-
Bitkilerde Gövde Çeşitleri ve Gövdenin Görevleri Nelerdir ?
-
Opuntia ficusindica - "Dikenli İncir"
-
Bitkilerde Bulunan Doğal Renk Maddeleri
-
Bitki Stresi: Abiyotik ve Biyotik Faktörler