ÇİÇEĞİN ANATOMİK YAPISI
Çiçekli veya tohumlu bitkiler vejetatif gelişmeyi tamamladıktan sonra, eşeyli üremeyi gerçekleştirmek üzere çiçek denen generatif organları üretirler. Bitkiler aleminde ilk çiçek belirtilerine eğreltiotlarında rastlanır. Daha gelişmiş çiçekler kozalaklı bitkilerde ortaya çıkar.
Gymnospermlerde (açık tohumlu bitkiler) örneğin bir çam bitkisinde (Pinus) çiçekler erkek ve dişi kozalaklardır. Pinus‘un erkek kozalakları bir eksen etrafında sarmal dizili mikrosporofıllerden (kozalak pulları) oluşur. Bu pulların her birinin altında mikrosporang denen keseler gelişir.
Mikrospor denen polenler bu yapı içinde oluşur. Dişi kozalaklar ise erkek kozalaklara göre daha büyük ve uzun süre bitki üzerinde kalıcıdırlar. Kozalak ekseni daha kalın ve bu eksene dizilmiş odunlu ovuliferous pullar daha büyüktür. Her pulun üst kısmında tohum taslakları b ulunur. Bunlar a megasporangium adı verilir. Megasporangiumlardaki megaspor ana hücrelerinin mayoz bölünmesiyle gelişen megasporların döllenmesiyle oluşan tohumların etrafında meyve denen bir yapı bulunmaz.
Mikrospor denen polenler bu yapı içinde oluşur. Dişi kozalaklar ise erkek kozalaklara göre daha büyük ve uzun süre bitki üzerinde kalıcıdırlar. Kozalak ekseni daha kalın ve bu eksene dizilmiş odunlu ovuliferous pullar daha büyüktür. Her pulun üst kısmında tohum taslakları b ulunur. Bunlar a megasporangium adı verilir. Megasporangiumlardaki megaspor ana hücrelerinin mayoz bölünmesiyle gelişen megasporların döllenmesiyle oluşan tohumların etrafında meyve denen bir yapı bulunmaz.
En gelişmiş çiçekler kapalı tohumlu (Angiospermler) bitkilerin çiçekleridir. Bir çiçeğin parçaları genel olarak yüksek yaprakların yani fotosentetik yaprakların değişmesiyle oluştuğu kabul edilmektedir.
Çiçekler genellikle brakte denen bir yaprağın koltuğundan çıkarlar. Çiçekleri sürgüne bağlayan sapa çiçek sapı, pedisel denir. Pediselin çiçek parçalarını taşıyan genişlemiş uç kısmına çiçek tablası, reseptakulum adı verilir. Çiçek parçalan bu tabla üzerinde ya dairesel veya sarmal olarak sıralanırlar. Tam bir çiçekte en dışta çoğunlukla yeşil, fakat değişik renklerde de (petaloid sepaller) olabilen yapraklar bulunur. Bunların her birine çanak yaprak veya sepal, bir çiçekteki sepallerin tümüne ise kaliks denir. Çiçeğin korunmasında rol oynarlar. Bunlar anatomik olarak normal yapraklara benzerlik gösterirle^ morfolojisel de benzerlik gösterirler, hatta fotosentez bile yaparlar. Teker teker yani birbirinden bağımsız iseler korisepal, birleşik iseler sinsepal veya gamosepal şeklinde adlandırılır. Asepal çiçeklerde sepal yoktur. Çiçeğin ikinci halkasında yer alan genellikle renkli yapraklara taç yapraklar denir. Bunların her birine petal, bir çiçekteki petallarin tamamına korolla adı verilir. Bunlar da kendi aralarında avrık (koripetal) veya birleşik (sinpetal, gamopetal) olabilirler. Apetal çiçeklerde petaller yoktur. Yeşil renkli olanlarına sepaloid petaller denir.
Anatomik olarak normal yapraklara benzerlik gösterirler. Taç yapraklar hem çiçekleri korur hem de birçok çiçeğin tozlaşmasında etkin rol oynarlar. Çiçekler çiçek örtüsünün durumuna göre aşağıdaki gibi ayrılabilir:
1. Aklamideik çiçekler: Betula (huş), Salix (söğüt), Juglans (ceviz), Quercus (meşe)’de olduğu gibi bu tür bitkilerin çiçeklerinde çiçek örtüsü bulunmaz. Bunun yerine brakte denen körelmiş yapraklar bulunur.
2. Diklamideik çiçekler: Kaliks ve korolla mevcut olup bunların birlikte oluşturduğu çiçek örtüsüne periant adı verilir. Periant daha çok Magnoliopsida’ya (çift çenekli bitkiler) özgüdür.
3. Monoklamideik çiçekler: Bazı bitkilerin çiçekleri asepal (sepalleri yok), (Asteraceae’de görülür), bazılarının ise apetaldir (petalleri yok). Yani çiçek örtüsü eksiktir. Liliopsida (tek çenekli bitkiler) üyelerinde çiçek örtüsü çoğunlukla kaliks ve korolla şeklinde farklılaşmaz. Daha çok korollayı andıran bunlardaki çiçek örtüsüne^perigona sahiptirler. Perigonun her bir yaprağına tepal adı verilir.
Çiçeğin üçüncü halkasında erkek organlar (andrekeum) bulunur. Her bir erkek organa stamen denir. Stamen başçık (anter) ve sapçıkdan (filament) oluşur. Anter bazen bir (monotezik) bazen iki parçadan (ditezik) oluşur. Bu parçaların her birine teka denir. İki teka birbirine konnektif denen verimsiz bir doku ile bağlanır. İki tekalı bir anter enine kesilince dört odacıklı olduğu görülür. Polenler polen torbası denen bu odacıklarda oluşurlar.
Dişi üreme organı çiçeğin en iç dairesinde, yani merkezinde bulunur. Bir çiçekteki her bir dişi organa pistil, pistillerin tamamına ise ginekeum denir.
Karpel yaprağından (meyve yaprağı) oluşan pistil tepecik (stigma), boyuncuk (stilus) ve yumurtalık (ovaryum) kısımlarım içerir. Stigma polenlerin konup çimlendiği nisbeten genişlemiş pistilin tepeciğidir. Stilus pistilin daha uzun, silindirik, sütunumsu kısmıdır. Bazen bulunmayabilir. Ovaryum dişi üreme organının şişkinleşmiş kısmıdır. Bu kısımda tohumları verecek olan tohum taslakları (ovulum) bulunur. Tohum taslaklarının ovaryumdaki dağılış tarzına plasentalarıma denir. Ovaryumda tek bir ovulum varsa ovaryumun ya tabanına bağlanır (bazal plasentalanma) veya ovaryuma tepesinden bağlanarak apikal plasentalanmayı oluşturur. Tohum taslaklarının ovaryumun merkezi bölgesine sıralanmasına serbest sentral (merkezi), iç çeperine bağlanmasına çevresel (parietal) plasentalanma denir.
Bir çiçekte ovaryum çiçeğin diğer kısımlarına göre üç durumda bulunur:
1. Üst durumlu ovaryum: Böyle çiçeklerde çiçeğin diğer kısımları ovaryumun altından çıkarlar, yani çiçek hipogindir.
2. Orta durumlu ovaryum: Ovaryumla çiçeğin diğer parçalarının çıkış yerleri aynı seviyede bulunur, yani çiçek perigindir.
3. Alt durumlu ovaryum: Çiçeğin diğer kısımlarının çıkış yerleri ovaryumunkine göre daha yukarıdadır. Burada çiçek tablası ovaryumu sarmıştır. Bu duruma hipantiyum denir. Çiçek epiğindir. Ovaryum durumları bitkileri teşhis etmede önemli bir karakterdir.
Çiçekler bitkilerdeki sürgünlerde tek tek sıralanabilecekleri gibi, pedunkul denen ortak bir çiçek sapına dizilerek çiçek durumları (infloresans) oluştururlar.
Tek çiçekler; haşhaş (Papaver), lale (Tulipa) ve süsende (iris) olduğu gibi sürgünlerin ucunda (terminal) veya menekşede (Viola) olduğu gibi yanda (lateral), bir braktenin koltuğunda olmak üzere başlıca iki şekilde bulunabilirler
Bitkilerdeki çiçek durumları genelde rasemoz (salkım) ve kimoz (simöz – kömeç) olarak ikiye ayrılır.
I. Rasemoz Çiçek Durumları
Bu çiçek durumunda ana eksen (pedunkul) büyümesini sürdürür (monopodiyal dallanma) ve üzerinden çıkan yan dallara (pedisellere) hakim durumdadır.
Rasemoz çiçek durumu da çeşitli şekillerde olabilir:
A.Yan Eksenleri Dallanmayan Tipler
Burada pedunkul pedunkulcuklara ayrılmaz. Bunun değişik çeşitleri bulunmaktadır (Şekil 14.7).
1. Basit rasemus (basit salkım): Ana eksen uzundur. Çiçekler saplıdır (pedisel) ve eksen üzerine tek tek sıralanırlar. Çiçeksaplarımn uzunlukları hemen hemen eşittir. Lahanagiller (Brassicaceae), sümbül (Hycinthus).
2. Başak (spika): Ana eksen uzundur. Çiçekler sapsızdır ve eksen üzerinde tek tek sıralanır. Karabiber (Piper nigrum), buğday (Triticum), arpa (Hordeum).
3. Şemsiye (umbella): Ana eksen çok kısalmıştır ve bunun sonucunda saplı çiçekleri aynı noktadan çıkan bir çeşit başaktır. Çiçek saplarının tabanında bazen çok sayıda brakteden oluşmuş involukrum halkası bulunur. Soğan (Allium cepa), duvar sarmaşığı (Hedera helix ).
4. Yalancı Şemsiye (korimbus): Bütün çiçekler umbellada olduğu gibi aynı bir düzlem üzerinde bulunurlar. Fakat, çiçek saplarının orijini farklıdır ve altta bulunan çiçeklerin saplan daha uzundur. Tükürük otu (Ornithogalum).
5. Kozalak (strobil-strobilus): Kozalak, pulları (brakteler) birbirini örten ve çiçekleri diklin olan yoğun bir spikadır. Çam (Pinus)’da olduğu gibi.
6. Başçık (tepe, kapituium): Pedunkul kısa, yoğunlaşmış ve tepe şeklini almış bir spikadır. Kapitulumun tabanında brakte denen değişim yapraklarından oluşmuş bir involukrum halkası bulunur. Çiçekler sapsızdır. Yıldızçiçeğigiller (Asteraceae) ve fesçitarağıgiller (Dipsacaceae) familyalarının infloresansı gibi.
7. Tırtılsı (amentum): Pedunkul eğilebilen ve çiçekleri tek eşeyli ve aynı cinsten olan ve çoğunlukla da periant içermeyen, başağı andıran bir rasemoz çiçek durumudur. Söğütgiller (Salicaceae), huşgiller (Betulaceae) ceviz (Juglans) ve meşelerde (Quercus) erkek çiçek durumları.
8. Koçan veya çomak (spadiks): Ana eksen çomak şeklinde şişkinleşmiş ve etlenmiş bir başaktır. Mısır (Zea mays), danaayağı (Arum).
B. Yan Eksenleri Dallanan Tipler
Bileşik salkımda (bileşik rasemoz) ana pedunkuldan yan pedunkulcuklar gelişir, yani pedunkul dallanır ama hakimiyetini kaybetmez. Pediseller pedunkulcuklara dizilirler. Bunun da çeşitleri vardır.
1. Bileşik salkım (panikula): Yan eksenleri dallanmış bir salkımdır. Üzüm (Vitis), leylak (Syringa).
2. Bileşik başak (bileşik spika): Ana eksen spikula denen küçük spikalar taşır. Yulaf (Avena), darı (Panicum), pirinç (Oryza).
3. Bileşik şemsiye (bileşik umbella): Ana eksen tek çiçek durumu yerine küçük şemsiyeler (umbellula) taşır. Şemsiye çiçekligiller veya maydanozgiller (Apiaceae veya Umbelliferae) güzel bir örnek olşturur.
4. Bileşik yalancı şemsiye (bileşik korimbus): Yan eksenleri dallanmış bir korimbustur. Mürverde (Sambucus) böyledir.
Ana eksen (pedunkul) büyümesini durdurduğu halde, bireysel çiçek sapları büyümeye devam ederek ana eksenin yerini alır. Burada bir veya birden çok yan dalın ana eksenin yerini almasına göre aşağıdaki tiplere ayrılır:
1. Monokazyum: Tek bir yan dal ana eksenin yerine geçerse basit monokazyum oluşur ve basit bir monokazyumda iki çiçek bulunur. Bileşik monokazyumda ana eksenin yerini ardışık birden fazla yan dal alır. Aşağıdaki çeşitlere ayrılır:
1 a. Helezon (bostriks): Birbirini t akip e den yan d allar, b irbirine d ikey olarak aynı tarafta bulunur. Zeren (Narcissus), binbirdelik otu (Hypericum).
1 b. Orak (drepanyum): Birbirini takip eden yan dallar ana eksenin ön tarafında bir düzlemde toplanır. Saz (Juncus).
1 c. Akrep (sinsinus): Birbirini takip eden yan dallar, ana eksenin iki yanında birbirine dikey olarak iki ayrı doğrultuda bulunur. Hodan (Borago).
1 d. Yelpaze (ripidyum): Biribirini takip eden yan dallar, ana eksenin arka tarafında bulunur. Yandan bakışta almaçlı olarak sağa ve sola yayılırlar. Kılıç otu, glayöl (Gladiolus) ve süsende (iris) olduğu gibi.
2. Dikazyum: Ana eksenin yerini karşılıklı iki yan dal alarak devam eder. En basit dikazyumda üç çiçek bulunur. Karanfilgiller familyasında (Caryophyllaceae) olduğu gibi.
3. Pleiokazyum (pleikazyum): Ana eksenin aynı noktasından çıkan ikiden fazla yan dalın ana eksenin yerini almasıyla oluşan kimoz çiçek durumudur. Sütleğen bitkisinde (Euphorbia) olduğu gibi.
Anatomi
-
Beyin Sapı İşlevi
-
Pupiller Refleks Yolları
-
Amygdala
-
Hipokampus Anatomisi
-
Kanatlı Hayvanlarda Solunum Sistemini Oluşturan Organların Özellikleri
-
Hayvanlarda Solunum Tipleri
-
Hayvanlarda Solunum Mekaniği Nedir?
-
Hayvanlarda Akciğerler (Pulmones)
-
Soluk Borusu (Trake, Trachea)
-
Gırtlak (Larinks, Larynx)
-
Bölgelere Göre Omurların Özellikleri Nelerdir?
-
Omurganın yapısı ve görevleri nelerdir?
-
İskeletin (Kemiklerin) Görevleri Nelerdir ?
-
Kemik gelişimini etkileyen faktörler nelerdir?
-
Kemikleşme (Ossificasyon) Nedir ?