Cinsiyet kromozomları hakkında bilgi
İnsan cinsel üremede, bir zigot iki farklı gametten oluşur. Gametler, hücre döngüsünün bir tipi tarafından üretilen üreme hücreleridir. Bu döngüye mayoz denir. Kromozomlar bir set içerir yani haploiddir. Credit: PASIEKA / SPL / Getty Images
Erkek gametleri, nispeten hareketlidir. Genellikle kamçıya sahiptir. Dişi gametler, hareketsizdir ve erkek gametiyle karşılaştırıldığında daha büyüktür. Haploid erkek ve dişi gametler birleştiğinde döllenme denilen bir süreç başlar. Buna zigot denir. Zigot diploiddir.
Kromozomların daima bir çifti cinsiyeti belirler. Bunlara seks kromozomları da denir. Geri kalanlar ise eş çiftler halinde otozomal kromozomlardır. Cinsiyet kromozomları X ve Y diye iki tiptir. X dişilik, Y erkeklik kromozomudur. Y kromozomu X kromozomuna baskın (dominant)dır. Dişilerde cinsiyet kromozom çifti XX erkeklerde ise XY şeklindedir. X ve Y cinsiyet kromozomlarına gonozom veya "hetero kromozomlar" da denir. İnsanlarda vücut hücrelerinin kromozom formülü: 2n= 46’dır.
Dişi bireylerde bunların 44 tanesi otozom ve 2 tanesi gonozom (XX) erkekte ise 44 otozom ve 2 gonozom (XY) bulunur. O halde dişi bireylerin diploid kromozom sayısı 2n= 44+XX ve erkeklerin 2n= 44+XY olarak ifade edilebilir. Diğer canlılarda da bu kaide geçerlidir. Drosophila’nın (sirke sineği) dişisinde 2n= 6+XX, erkeklerinde 2n=6+XY’dir. Cinsiyet hücreleri mayoz sonucu kromozom sayılarını yarıya indirgediğinden (n) sayıda kromozom taşırlar. Dişilerin yumurta hücrelerinde daima X cinsiyet kromozomu bulunur. Erkeklerin sperm hücrelerinin yarı sayısında X, diğer yarısında ise Y kromozomu bulunur.
Yani erkekte cinsiyet bakımından iki farklı sperm mevcuttur. n= 22+X kromozomlu olanlar dişilik, n=22+Y olanlar ise erkeklik özelliği taşırlar. Dişilerin yumurta hücreleri daima n=22+X olduğundan her zaman dişilik özelliği gösterirler. X kromozomlu bir sperm, yumurta hücresini döllerse, zigot 2n=44+XX olacağından yavru dişi doğar. Yumurta hücresi Y kromozomlu bir sperm ile döllenirse 2n=44+XY zigotu oluşur. Y kromozomu X’e dominant olduğundan yavru erkek olur. Görüldüğü gibi cinsiyetin tayini erkeğe bağlıdır. Buna rağmen bu konuda yeterli bilgi sahibi olmayan kimseler tarafından bazı yörelerde, haksız olarak, kadınlardan erkek çocuk doğurması istenir.
Hatta erkek doğurmayan kadını boşayanlara da rastlanır. İnsanda X’e bağlı, Y’e bağlı kalıtım şekilleri görülür. Mesela miyop, renk körlüğü, hemofili genlerinin kalıtımı X’e bağlıdır. Erkek çocuklarda ikinci ve üçüncü ayak parmaklarının yüzücü kuşlar gibi perdeli oluşu Y kromozomu ile taşınır. Kulak içlerinin çok sayıda kıllı oluşu da Y kromozomu ile babadan oğula taşınır. Bu özellik kızlarda asla görülmez.
Her karakter en az iki genle tayin edilir. Genetik biliminde her gen bir harf ile temsil edilir. Dominant (baskın) genler büyük harfle, resesif (çekinik) genler aynı harflerin küçükleriyle gösterilir. Homolog kromozomların karşılıklı yerlerinde bulunan ve aynı karakterler üzerine aynı yönde etki yapan genlere "identik genler"denir. BB, bb identik genlerdir. Aynı karakterler üzerine zıt yönlü etki yapan genlere de "alel genler"denir. B geni b’nin alelidir.
CİNSİYET KROMOZOMLARI X-Y
Cinsiyet kromozomları (XY ve XX etiketli) bireyin cinsiyetini belirler.
Erkek gametler veya sperm hücreleri , insanda veya diğer memelilerde heterogametiktir. Ve cinsiyet kromozomları iki türden birini içerir. Sperm hücresi, X veya Y kromozomu taşır. Dişi gametler, yalnızca X kromozomu taşır. Dişi gametler, homogametiktir. Sperm hücreleri bir bireyin cinsiyetini belirler. X kromozomu içeren bir sperm hücresi yumurtayı döllerse, sonucu dişidir yani XX. Eğer sperm hücresi Y kromozomu içeriyorsa , sonucu erkektir yani XY.
Y kromozomu erkek gonadları veya testisleri geliştirmek için gerekli genleri taşır. Genler X kromozomu üzerinde yerleşmiştir. Buna X’ e bağlı genler denir. Ve genler X cinsiyetine bağlı özellikleri belirler. Bu genlerden birinde oluşan bir mutasyon değişmiş bir özelliğin gelişmesine neden olabilir. Erkekler yalnızca bir tane X kromozomuna sahip olması erkeklerde değişmiş özellik olduğunu ifade eder. Dişilerin iki X kromozomuna sahip olması, değişmiş özelliğin gizli kalabildiğini gösterir. Eğer tek bir X kromozomuna sahip olsaydı mutasyon olacaktı. Ancak bu özellik resesiftir.
CİNSİYET KROMOZOMLARI X-O
Çekirgeler, hamam böcekleri ve diğer böcekler cinsiyetti belirlemek için basit bir sisteme sahiptir. Yetişkin erkekler eksik bir Y kromozomuna ve tek bir X kromozomuna sahipler. Sperm hücrelerini üretirler. Bir X kromozomu ve cinsiyet kromozomu olmayan bir kromozom içerir. Bu kromozoma ’O’ denir. Dişiler XX’tir ve yumurta üretir. Eğer bir X sperm hücresi yumurtayla döllenirse, sonucu dişidir. (XX). Eğer bir sperm hücresi cinsiyet hücresi olmayan kromozomuyla döllerse, sonuç erkektir. (XO)
CİNSİYET KROMOZOMLARI Z-W
Kuşlar , kelebekler, kurbağalar, yılanlar ve balıkların bazı türleri cinsiyet belirlemede farklı bir sisteme sahiptir. Dişi gametler bir Z kromozomu veya bir W kromozomu içerir. Erkek gametler yalnızca Z kromozomu içerirler. Dişiler ZW, erkekler ZZ’dir.
Genetik Haberleri
-
Bugün 16 Nisan Dünya Biyologlar Günü!
-
Allopatrik türleşme nedir ? Nasıl Gelişir ?
-
Maryland’teki “Kölelerin” Yaşayan 42.000 Akrabası Bulundu
-
Araştırmacılar kediler, yunuslar, kuşlar ve düzinelerce başka hayvanın genom haritasını çıkarıyor
-
Kolombiya'da nadir görülen bir kuş türünde "gynandromorphy" gözlemlendi
-
Kurumaya dayanıklı bitkiler için genom veritabanı yayınlandı
-
En son DNA barkodlama teknolojisiyle İsrail'in tatlı su balık türleri listesinin yeniden gözden geçirilmesi
-
İnsanların Daha Önce Bilinmeyen Bir Dokunma Duyusu Keşfedildi
-
Bilim İnsanları Tüm İnsan Genomunun Dizilimini Çıkardı. Ancak Henüz Bitmedi
-
İlk Defa Tazmanya Kaplanından RNA Elde Edildi
-
Neandertal DNA’nız, Sizi Acıya Karşı Daha Hassas Yapıyor Olabilir
-
Epigenetik ve Epigenetik Mekanizmalar
-
İlk taslaktan 20 yıl sonra insan Y kromozomu tamamen dizilendi.
-
Kim Bu Kimerizm? Tek Bedende İki Kişi
-
Gen terapi, genetik materyalin yeniden düzenlenmesi