Biyologlar - Biyolojiye Gerçekçi Yaklaşım

DENİZLERİN ZOOCOĞRAFYASI

---

Yeryüzünün büyük bir kısmı okyanuslarla kaplıdır. İlk canlılar denizlerde ortaya çıkmış, daha sonra karalarda evrimleşmesine hızlı bir şekilde devam etmiştir. Yaklaşık iki milyon hayvan türünün %10'u denizlerde yaşar. Deniz faunasındaki bu oransal tür fakirliği deniz koşullarının heterojen olmamasından ve aralarında kesin bariyerler oluşturamamasındandır. Yalıtım ve doğal seçilim için seçenekleri azdır. Halbuki karalardaki canlıların yaşam alanları sularla sınırlanmıştır. Birhücrelilerden (Protista) ışınlılar (Radiolaria), delikliler (Foraminifera), çok hücrelilerden (Metazoa): süngerler (Porifera), denizanaları, denizgülleri, denizşakayıkları mercanlar, haşlamlılar (Cnidaria), denizhıyarları, yumuşakçaların büyük bir kısmı (Mollusca). denizkestaneleri, denizyıldızları, derisidikenliler (Echinodermata), birçok ilkel ve yüksek organizasyonlu solucanlar (Chaetognatha, Pogonophora, Nemertina, Polychaeta). kabukluların (Crustacea) bir kısmı, mürekkepbalıkları (Cephalopoda), tulumlular (Tunicata). kıkırdaklıbalıklardan köpek balıkları (Chondrichthyes), hakiki kedibalıkları, kemiklibalıklann (Osteichthyes) takım ve familyalarının çoğu, memelilerden foklar (Pinnipedia), denizinekleri (Sirenia) ve balinalar (Cetacea) denizde yaşamaktadır.
Deniz faunasında yukarıda da belirtildiği gibi tür sayısı ile yapı çeşitliliği arasında bir oransızlık vardır. Tür sayısı az; fakat filum (şube) düzeyinde ortaya çıkan yapısal çeşitlilik çok zengindir. Filumların çoğu dünyanın ilk dönemlerinde belirginleşmiş ya da daha sonra denizlere girmiş (memeliler ve kemikli balıkların bir kısmı) gruplardan oluşur. Bu nedenle filum çeşitliliği fazladır. Fakat yalıtım etkin olmadığı için tür çeşitliliği azdır. Yüzen ya da denizel akıntıyla hareket eden denizel fauna elemanları, önemli bir yayılma engeliyle karşı karşıya gelmez. Bu nedenle de denizlerdeki türlerin yayılış alanları karalardakine göre çok daha geniştir; hatta tüm dünyadaki denizlere yayılmış denizel türler vardır. Örneğin planktonik organizmaların birçok türü kozmopolittir. Yalıtım, ancak, sınırlanmış ya da uzun zaman dışarıya karşı kapalı kalmış bölgelerde meydana gelir ve doğal olarak bu gibi yerlerde türleşme teşvik edilmiş olur. Bunun aksine, karasal hayvanların, özellikle bugün 1.000.000'dan fazla türü tespit edilmiş olan böceklerin, dar alanlarda yaşayabilme yeteneklerinden dolayı, çok çeşitli iklimsel ve coğrafik koşullara uyum yapmak için çeşitlenmeye uğradıkları görülür.
Deniz faunasının düzenlenmesini coğrafik etkenlerden çok ekolojik etkenler belirler. Fauna, pelajik ve bentik olmak üzere iki ana bölüme ayrıldığını daha önce belirtilmişti. Bu iki fauna, dikey olarak aynı bölgede birbirinin üstüne çakışabildiği gibi, coğrafik olarak sadece yan yana da bulunabilir. Su sıcaklığı, deniz hayvanlarının yayılımında en önemli faktörlerden biridir. Bu sıcaklık farkına dayalı olarak, büyük bir alana yayılmış olan denizel fauna, soğuk suların hakim olduğu arktik ve antartik ile ılıman ve sıcak suların hakim olduğu subtropik ve tropik fauna olarak ikiye ayrılmasını sağlar. Arktik (Kuzey Kutbu) ve antartik (Güney Kutbu), genelde, fauna bileşimi bakımından farklıdır (örneğin foklar ve bazı kuşlar bakımından). Fakat bazı elemanlarının da ortak olduğu bilinmektedir. Örneğin iki kutuplu yayılış gösteren bazı balina türleri gibi. Rif mercanları ve bunlara eşlik eden fauna tropiğin dışındadır.
Bazı deniz bölgelerinin tuz içeriği bakımından farklı olması, hayvan coğrafyası açısından dağılımı önleyici bir faktör olabilir. Fakat tuz derişiminin yükselmesi ya da düşmesi, ekstrem koşul oluşturması nedeniyle, tür sayısında azalmalar ortaya çıkarır.
Ayrıntılı faunistik incelemeler, denizlerde de, cins ve tür düzeyinde farklı bileşenlere sahip alt bölgelerin olduğunu göstermektedir. Örneğin soğuk su hayvanlarının yayılışı kutuplardadır. Sıcak su faunası da kendi içerisinde bölgelere özgü bileşimler gösterir. Büyük kıtalar, okyanusları boylam yönünde ayırdığı için önemli yayılış engelleri oluştururlar. Pelajik fauna, Batı Atlantik, Doğu Atlantik, İndopasifik ve Doğu Pasifik olmak üzere dört alt bölgeye ayrılır. Bunların en etkini Doğu Pasifik engelidir. İndopasifik'e ait bentik türlerin pelajik larvalarının yayılışı okyanusun doğu sınırına kadar ulaşır. Larvalar belirli bir gelişim evresinden sonra dibe iner. Çünkü, burada yaşamak için besin maddelerini bulmak daha kolaydır. Sıcak sulardaki bentik hayvanların bir kısmı ve kıyılara yakın yaşayan türler, kıtalarla bağlantılarını koruduklarından dolayı, kıtaların güneye doğru soğuk su havzalarına kadar uzanan kıta uçlarıyla birbirinden yalıtılırlar. Örneğin Güney Amerika'nın ya da Afrika'nın uç kısmının, kıtanın batı ve doğu kıyılarındaki canlıları birbirinden ayırması gibi.
Denizlerin 2.000-3.000 metreden aşağı, ışıksız derin deniz faunası (Abyssal Fauna)’nın yayılışında yukarıdaki sınırlayıcı engellerin etkinliği hemen hemen yoktur. Bunları sınırlayan koşulların başında, su derinliği, sıcaklık, zemin özellikleri ve besin gelir. Birçok durumda kıyı faunasıyla derin deniz faunası arasında geçiş oluşturan ve onunla ilişkin özel bir fauna da görülebilir. Derin denizlerin zoolojik bakımdan araştırılmasında önemli güçlüklerle karşılaşılması, bu konunun ayrıntılarıyla bilinmesini zorlaştırmaktadır. Fakat özellikle denizlerin tabanındaki çukur bölgelerde relikt olarak kalmış canlı topluluktan, canlıların geçmişi ve özellikle o bölgenin tarihi konusunda önemli bilgiler sağlamaktadır.

---