Biyologlar - Biyolojiye Gerçekçi Yaklaşım

Filogenez ve Sistem

---

Hayvanların filogenilerini çeşitli fizyolojik, morfolojik ya da diğer yöntemlerle belirlemek olasıdır. Ancak akrabalıklarını homolojiden yararlanarak belirlemek en garantili yoldur. Birbirine benzemeyen organların homoloji ölçütlerinden yararlanılarak homolog olduklarının ortaya konulması olayın anlaşılmasında çok önemli rot oynar. Homoloji ölçütleri ile Tunicata, Acrania ve Vertebrata gibi hayvanlarda dorsal sinir borusu, korda dorsalis ve solungaç yarıklarının homolog olduklarının ortaya konulması bunların yakın akraba olduklarını ve filogenetik olarak birbirini takip eden bir yerde yer almaları gereğini ortaya koyar.

Willi Hennig (1950) “Filogenetik Sistematik Teorisinin Esasları” isimli eserinde ortaya attığı fikirleri ile filogenetik sistematik’in de temelini atmış oldu. Buna göre, dünya yüzünde ilk kez ortaya çıkan organizmadan dallanarak diğer organizma grupları türemiş ve bir ağacın dalları gibi kol budak salmıştır. Kladogram ya da soy ağacı dediğimiz bu dallanma, hayvanın filogenetik açıdan bulunması gereken yeri, nereden köken aldığını gösterir. Örneğin etoburların soy ağacı. Bunu en başından itibaren de alarak soy ağaçları yapılır. Bunun sonunda sistematikçinin yapacağı hayvanın buradaki basamağını tespit ederek onu tanımlamak olacaktır. Böylece belli bir hiyerarşiye uyularak sınıflandırma tamamlanacaktır.

Başka bir sınıflandırma düşüncesi de evolüsyoner sınıflandırmadır. Her iki sınıflandırma yöntemini, Otto Kraus (1976) “Filogenez ve Sınıflandırma” isimli eserinde birlikte ele alarak benzer ve benzemez taraflarını ortaya koymuştur.

Hennig prensip­lerinden yola çıkarak sınıf­landırılacak hayvanların akrabalıkları ortaya konu­larak yapılan soy ağaçla­rında bazı kolların ucunda olayın sona ermesi önemli bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır Bunun anla­mı, ya bu grubun tümüyle birden bire ortadan kalktığı ya da ortadan kalkıncaya kadar arada gelişen form­lara (ara formlar) ait fosille­rin bulunamadığıdır. 6 hay­van grubunun geçirdiği morfolojik değişiklikleri zaman aralığı içinde (trt4) şematik olarak gösterdiğimizde bunu görmek kolay olacaktır.

Bunlar t4 zamanında bir ana gruptan t0 zamanında 6 grup oluşturmuştur. Bunlardan 1 ve 2 nci grubun diğerlerine göre daha yakın olduğunu görüyoruz Bunlar tür çiftleridir (A). Bunlardan ilk başlarda ayrılan bir grup (B ) daha sonra 3 ve 4 ile 5 ve 6 ncı grupları oluşturmuştur. Bunların da sonradan ayrıldıkları ve 3 ve 4 ncü grupların diğerlerinden ayrılarak 1 ve 2 nci gruba yakın (a) bir morfolojik farklılık gösterdiği diğer grupların da (b) birbirine daha yakın bir farklılaşma içine girdiği görülmektedir. Burada yakın akraba tür çiftleri 1 ve 2 ile 3 ve 4 diğer tarafta da 5 ve 6 dır. A ve B ise monofiletik grup olarak bilinir.

Morfolojik farklılaşma her zaman monofiletik olmaz, parafiletik ya da polyfiletik olabilir

Modern sistemde, monofiletik ve parafiletik gruplardan başka polifletik gruplarda görülür. Polifletik gruplar filogenetik sistemde pek kabul görmezler ve bunların an­cak analoji sonucunda konvergense örnek olabilecekleri kabul edilir. Polifletik gruplara örnek olarak sıcakkanlılar verilebilir Bunların kalp ara duvarı analogtur.

Şimdi de kısaca filogenetik ve evolüsyoner sınıflandırmanın farklarına baka­lım. Filogenetik sınıflandırma yapanlara göre, soy ağacında da olduğu gibi, bir kategorideki hayvanlar 2 ya da daha fazla alt kategoriye ayrılır, daha sonra bunlarda kendi aralarında alt kategorilere ayrılır, örneğin Halkalı kurtlar ikiye ayrılır: Çok halkalı az halkalı kurtlar, az halkalı olanlar yine kendi aralarında ikiye ayrılır, yuvarlak ve yassı kurtlar… gibi. Oysa Evolütif sınıflandırmayı savunanlar, bu çatallanmanın normal bir dallanma gibi değil, divergensin böyle olabileceğini dolayısıyla bir derecelenme şeklinde olması gereğini ön plana çıkarırlar. Evolüsyoner sınıflandırmayı savunanlar filogenetik sınıflandırmanın yararına inanmalarına karşın, bunun bir sistemin temelini oluşturmak için yeterli olamayacağını ön görürler. Bir sentetik sistemin filogenetik (kladistik) olduğu kadar, ekofonksiyonel (adaptiogenetik) açıdan da oryantasyonu gerekliliğine inanırlar. Onlara göre böyle bir sistem hem kladogenezi hem de anagenezi kapsar Anagenez terimi ile, kardeş tür gruplarının birbirlerine karşı aksine gelişmeleri anlatılmaktadır Burada biri diğerinden daha fazla gelişmiştir. Bundan dolayı da kardeş gruplar birbirinden farklı düzeydeki evrim düzeyinde yer alırlar. Bu en güzel bir soy ağacı şemasında kolayca anlaşılabilir. Aşağıda bir kladogram ile gradogram yanyana görülmektedir.

Evolüsyoner sınıflandırmacılar, monofili terimini de değişik yorumlarlar.

Filogenetık sınıflandırma yapanların parafiletik olarak nitelendirdikleri duru­mu, monofiletik olarak değerlendirirler.

Taksonomide nümerik (sayısal) yöntemler öteden beri kullanılmaktadır (G G Simpson,A Roe ve R.C.Lewontin (1960),P.H A. Sneath&R.R.Sokal 1973). Günü­müzde bilgisayarların sayısal güçlerinin büyüklüğü bilinmektedir. Bu nedenle sayısal taksonomide bilgisayardan yararlanmak organizmalardan elde edilen sayısal değerlerin burada karşılaştırılmasının yapılmasında oldukça kolaylıklar sağlamaktadır. Burada yüzlerce hatta binlerce sayısal değerin bilgisayara yüklenmesi zaman alır. Ancak daha sonra sonuç almak saniyelerle ölçülür. Burada karakterlerin uygun ve kullanışlı bir biçimde kaydedilmesi önemlidir. Kodlama denilen bu yöntemde örneğin sürüngenlerdeki pul sayısı gibi nümeristik karakterler doğrudan doğruya kaydedilir, iki ya da çok durumlu karakterlerin kodlanmasında ise (+) ya da (1) bu karakterler yok ise (0) ya da (-) olarak kodlanır.

---