İşgalci Bir Türün Karadeniz'deki Hikayesi, Rapana venosa
Rapana thomasiana‘nın sinonimi olarak bilinen R. venosa, Asya sularından Japon Denizi, Sarı Deniz, Çin Denizi ve Bohai Denizinin yerli türüdür.
Rapana venosa çok aktif bir yumuşakçadır, tüm Karadeniz kıyılarında 0–70 m arasında en yoğun olarak da 10–30 m derinliklerde yaşar. Deniz salyangozu Karadeniz’de 13–14 cm’ye kadar büyüyebilir. Kumlu, çamurlu, algli zeminler ve midye yatakları civarında bulunmaktadır. 20°C üzerindeki su sıcaklıklarında tamamen kuma gömülmektedir. Bu durumda, kum dışında sadece su sirkülasyonu için kullanılan sifon çıkışı görülmektedir. Deniz salyangozu sifonu solunum amaçlı su sirkülasyonunun sağlanması ve atıkları dışarıya atmak için kullanır. Bazı araştırmacıların gözlemlerine göre, sert yüzeylerde yerleşmiş olan deniz salyangozları kumlu habitatta yaşayan bireylere göre daha büyük boyutlara ulaşırlar. Bu yumuşakçalarda hem kabuk rengi hem de epifaunanın bileşimi farklıdır.
Deniz salyangozunun ömrü yaklaşık 15 yıl kadardır. Kışın, su soğuk olduğunda bu tür derinlerde zemine gömülür ve uykuya dalar (anabioz). Aynı davranış yaz aylarında soğuk dip sularının yüzeye ulaşması durumunda da görülmektedir. Su sıcaklığı arttıktan sonra yine aktif yaşam tarzına dönerler. Tuzluluk değişimleri gibi diğer koşullarda da deniz salyangozu benzer şekilde davranır. 50 mm boyundaki R. venosa bir saatten daha az bir sürede kabuğunu tamamen kapatacak kadar kumlu zemin içine gömülebilmektedir. Deniz salyangozları gömülüyken hem beslenmekte hemde çiftleşe bilmektedirler. Aynı zamanda gömülüyken hızlı bir şekilde hareket de edebilirler.
Deneysel çalışmaların ve arazi gözlemlerinin ortaya çıkardığı sonuca göre, Rapana venosa örihalin ve öriterm bir formdur. Bu özelliği sayesinde tüm Karadeniz sahillerine yayılmıştır. Bu durum büyük ölçüde deniz salyangozlarının ortaya çıktığı ve hidrokimyasal bakımdan uygun olmayan havzalarda (Japon Denizi ve Sarı Deniz’e benzemeyen sularda) geniş yayılım gösterebilmelerini açıklamaktadır.
Deniz ekosistemi üzerindeki olumsuz çevresel etkilere sahip istilacı bir tür olan Deniz Salyangozu'nun (Rapana venosa) Karadeniz’in Türkiye kıyılarındaki öyküsü. Denizel habitatların, yerel balıkçılar için ekonomik bir değer olan bu türünde hesaba katılarak oluşturulması gereken koruma stratejileri hakkında kısa bir film.
Amerika kıyılarında özellikle Chesapeake Körfezinde ve James Nehri ağzında türün yetişkin bireyleri ‰ 28-18 arasında ki tuzluluklarda bulunmaktadırlar. Deniz salyangozunun larvaları gelişimlerinin tüm aşamalarda ‰15 tuzluluğa tolerans gösterirler. Ancak, tuzluluğun ‰7 kadar azalması durumunda hayatta kalabilme şansları önemli ölçüde azalır. Chuhchin’in (1984) gözlemlerine göre, Karadeniz'de Rapana gelişimi için alt tuzluluk limiti ‰12 civarındadır. Yetişkin bireyler ‰ 9 tuzlulukta yaşayabilir ve büyüyebilirler. Hatta bazı bireyler ‰ 6’da hayatta kalabilir ve normal hareket edebilirler, ama beslenemezler. Ek olarak, R.venosa’nın suda çözünmüş oksijen seviyesinin düşmesi veya kirlilik gibi olumsuz çevresel faktörlere karşı dayanıklılık gösterdiği bulunmuştur.
Yapılan çalışmalara göre bu tür, sudaki oksijen seviyesi düşmesine uzun süre tolerans gösterebilir. Deniz salyangozları çok dirençli olup su dışında 36 saat yaşamlarını sürdürebilirler. Deniz salyangozunun sıcaklık değişimlerine tepkisi mevsimsel davranış değişikliklerinde görülür. Yaz aylarında genellikle sığ sularda ve kıyı bölgelerde dağılım göstermektedir. Su sıcaklığı 10°C’ye kadar azaldığında daha derinlere göç ederler. Diğer taraftan, Kore kıyılarında yapılan çalışmada R. venosa’nın oldukça geniş aralıkta su sıcaklık değişimlerine karşı (4°C’den 27°C kadar) tolerans gösterdiği belirtilmiştir.
Deniz salyangozlarında özel bir organ vardır. Bu organ, parlak ve sarı bir pigment salgılayan hipobronşial (solungaç altındaki) bezidir. Bu bezler Muricidae ailesinin tüm türlerinde vardır.
Apeksten başlayarak sağa doğru kıvrım gösteren kabuklar dekstral, sola kıvrım gösteren kabuklar ise sinistral olarak adlandırılır. Genelde gastropodlar sağa doğru kıvrım gösterir. R. venosa oldukça büyük, kalın duvarlı ve parlak renkli turuncu-kırmızı ağzı ile sağlam bir kabuğa sahiptir. Bu yetişkin bireyin temel tanı özelliğidir. Tipik formlarda kabuğun dış yüzeyi genellikle gri-bej ve kahverengi tonlarda ve daha koyu spiral kesikli çizgiler ile boyanmıştır. Deniz salyangozunda bilateral (iki taraflı) simetri yoktur.
Vücut, baş, ayak ve sırtta iç organlar kitlesi olmak üzere üç kısımdan oluşur. Vücut organları, manto tarafından salgılanan kalsiyum karbonat içerikli kalın, sert ve tek parçalı kabuğun içindedir. Kabuğun içi, dışarıya doğru genişleyen ve büyüyen spiral olarak kıvrılmıştır. Kabukta ilk kıvrımın bulunduğu yere tepe (apeks), son kıvrımın ucundaki açıklığa kabuk ağzı, kabuk ağzının kenarına da dudak (labrum) denir. Dudak bir oluk şeklinde uzayarak sifonun etrafını sarmıştır.
Gastropodların çoğunluğu kendilerini kuma veya çamur zemine gömerek yaşarlar. Bu nedenle çoğunda kabuk bir sifon uzantısı oluşturur. Bu uzantı sifonun zemin üzerine çıkmasını, böylece hayvanın solunumu ve dışkının dışarı atılmasını sağlar.
Kabuk vücuda, kolumella kasıyla bağlıdır. Bu kas yardımıyla tüm vücut kabuk içine çekilir. Kabuk ağzı yuvarlak bir operkulum ile kapatılır. Karın kısmında yer alan ve dışarıya uzatılabilen başın ön tarafında ağız, göz ve tentakül bulunur. Sırtında solungaçlar ve anüs yer alır. Ağız boşluğunun zemininde, kıkırdak parça ile desteklenmiş kaslı bir dil vardır. Dilin üzeri üçgen şeklinde 3 tane radula ile kaplıdır. Ortadaki diş diğer dişlerine göre daha büyüktür. Yeni dişler radulanın dip kısmında oluşurken, eskileri ön kısımdan atılır. Radulanın fonksiyonları, ısırmak, fırçalamak, kazmak, çıkarmak, törpülemek, parçalamak ve toplamaktır. Mide U şeklinde ve kısmen hepatopankreas içine gömülmüş haldedir. Hepatopankreas iç organların üst kısmını tamamen dolduracak şekilde iri ve bölmelidir. Bağırsak kısa, düz ve dar bir koni şeklindedir. Sindirim sistemi ve kalp sırt tarafta bulunur. İç organlar da kabuğun kıvrımlarına uymuşlardır. Dar ve uzun yemek borusunun alt ucunda, oval ve iç yüzeyinde birçok ince büyük tükürük bezleri bulunur.
Ülkemizde, insan beslenmesinde kullanılmayan bazı balık ve kabuklu türleri, nüfus artışı ve uluslararası ilişkiler sonucu büyük oranda gıda olarak değerlendirilmeye alınmıştır. Bunlardan biri de bazı denizlerimizde yaşayan deniz salyangozu; Rapana venosa, syn. Rapana thomasiana türü olup, bu tür Uzak Doğu’da Hokkaido (Japonya), Tayvan ve Çin kıyılarındaki denizlerde yaşar . Deniz salyangozlarının Uzak Doğu’dan gelen gemilerin sintine suları veya istiridye larvaları ile Karadeniz’e taşındığı, ilk örneklerinin Bulgaristan’ın Varna Körfezinde görüldüğü bildirilmiştir. Aynı tür 1930-1940 yılında Kafkasya’da, 1950 yılında Batum’da, 1956 yılında ise Batı Karadeniz’de görülmüştür. Ülkemizde ise, 1960 yılında Trabzon sahillerinde görüldüğü rapor edilmiştir.
Deniz salyangozları ile ilgili olarak bir çok çalışma bulunmaktadır. Türün biyolojisi, beslenme ve üreme özellikleri, larval gelişimi, dağılımı, stok tespiti gibi konular üzerine araştırılmalar bulunmaktadır.
Etobur olan salyangozlar, midye, istiridye ve küçük kabuklularla beslenirler . Deniz salyangozları ortalama 10-15 cm ve maksimum 20 cm’ye kadar büyürler. Yaşam için kayalık, kumlu ve çamurlu dip ortamlarını tercih eden salyangozlar, Karadeniz’de sahil şeridinden itibaren 90 m derinlikte yayılış göstermektedirler.
Yayılımcı bir deniz salyangozu türü olan Rapana venosa, 1940’lı yıllarda Karadeniz’e Pasifik Okyanusu’ndan gelen gemilerin denge suyuyla girmişti. Önce zararlı görülen Rapana, Uzakdoğu mutfaklarının vazgeçilmez deniz ürünü olduğu için kısa sürede Karadeniz balıkçılarının alternatif geçim kaynağı oldu vve zaman içerisinde istenmeyen istilacı Rapana venosa’nın ekonomik katkısı büyüdükçe balıkçılar, av kotalarını arttırdı. Akdeniz Genel Balıkçılık Komisyonu (GFCM) ve BlackSea4Fish projesinin desteğiyle Bulgaristan, Gürcistan, Romanya, Türkiye ve Ukrayna Rapana venosa için güçlerini birleştirdi.
Karadeniz’de ilk kez 1946 yılında deniz ticaretinin yoğun limanlarından Rusya’nın Novorossiysk’te görüldü. Karadeniz’in pek çok yerli canlı türü, ekolojik koşulların bozulmalarından olumsuz etkilenirken Rapana, popülasyonunu yüksek doğurganlıkla arttırdı. Tuzluluğa, kirliliğe ve oksijen eksikliğine dayanıklı olan yırtıcı deniz salyangozu Rapana çoğaldıkça, istiridye, deniz tarağı, beyaz ve kara midyenin popülasyonları azaldı. 1980’lerden itibaren Türkiye için değeri artan Rapana, Güney Kore, Japonya ve Çin gibi ülkelere ihraç ediliyor.
Deniz salyangozlarında üreme gonadosomatik indeks (GSI) ve gonad histolojisi sonuçlarına göre belirlenmiştir. Yumurtlama haziran ve ağustos aylarını kapsamaktadır. Gonad gelişimi başlangıç, gelişme, olgunlaşma, boşaltma, tam boşaltma ve dinlenme olarak altı safhada incelenmiştir.
Gonad gelişimi bakımından hem dişi hem de erkek bireyler benzerlik göstermektedir. Karadeniz’de zoobentik faunanın önemli bir kısmını (% 40) midyeler oluşturmaktadır. Bu durum özellikle genç midyelerin demersal balıklar ile karnivor pelajık balıkların besin kaynağını oluşturması açısından son derece önemlidir.
Salyangoz stoklarındaki aşırı artış ve yetersiz avcılık nedeniyle salyangozların başlıca besinini oluşturan midye yataklarındaki azalma salyangozun ve demersal balıkların beslenme ortamını etkilemektedir. Bu nedenle deniz salyangozu avcılığı direç yerine tuzaklarla yapılmasının daha uygun olacağı düşünülmektedir.
Alem: Animalia
Şube: Mollusca
Sınıf: Gastropoda
Alt sınıf: Caenogastropoda
Takım: Neogastropoda
Familya: Muricidae
Cins: Rapana
Tür: R. venosa
Sinonim: Rapana thomasiana Crosse, 1861
Rapana marginata Valenciennes, 1846
Rapana pechiliensis Grabau & King, 1928
Kaynak:
- Linder, G. (1982). Muscheln und schnecken der Weltmere, BLV Verlagsgesellschalt mbh, München. p. 338
- Düzgüneş, E., Ünsal, S. & Feyzioğlu, M. (1992). Doğu Karadeniz’deki Deniz salyangozu (Rapana thomasiana Gross, 1861) Stoklarının Tahmini, KTÜ Sürmene Deniz Bilimleri Fakültesi Proje no: DEBAG 143/6-1992, Trabzon
-Tarım Orman ve Köyişleri Bakanlığı 1990-No 1. Deniz salyangozu (Rapana venosa)’nun Türkiye Karadeniz sahillerindeki dağılışı ve Karadeniz balıkçılığındaki etkisi. Su Ürünleri Araştırma Enstitüsü, Bodrum (1990).
-Hou, S., Chan, J., Hou, L., Wang, Q. & Li, G. (1990). Morphology of Reproductive systems of Rapana venosa (Valenciennes) (Gastropoda). Acta Zoologica Sinica 36 (4): 398-405.
-Kumagai, H. & Seaki, K. (1983). The Variation in Total Mercury Content with the Growth of Rock Shell Rapana Thomasiana, Bulletin of the Japanese Society for the Science of Fish. 49: 10.
-Ünsal, S., Çelikkale, M.S., Demirel, O., Karaçam, H. & Candeğer, A.F. (1989). Doğu Karadeniz’de Rapana thomasiana Crosse’un biyolojik özellikleri, besin değerleri ve işleme değerlendirmeleri üzerine araştırmalar, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sürmene Deniz Bilim ve Teknolojisi Yüksekokulu, Trabzon
- Sağlam,H.E., DOĞU KARADENİZ’DEKİ DENİZ SALYANGOZUNUN Rapana thomasiana Crosse, 1861 BİYO-EKOLOJİSİ
- A. DEGTIAREVA. I., ŞİLE (KARADENİZ) KIYILARINDA EGZOTİK BİR GASTROPODA TÜRÜ Rapana venosa (Valenciennes, 1846)’NIN YAYILIMININ İNCELENMESİ- Eylül, 2012
- CHUHCHIN, V.D., 1984, Karadeniz karnıbacaklar ekolojisi, Naukova dumka, Kiev, s. 176 (rusça).
- ÇAĞLAR, M., 1957, Omurgasız Hayvanlar. İstanbul Üniversitesi Zooloji Fen Fak. Yay. Cilt-2, İstanbul.
- CHUHCHIN, V.D., 1970, Rapana’nın fonksyonal morfolojisi, Naukova dumka, Kiev, s. 138 (rusça).
- BONDAREV, I.P., 2010, The shell morphogenesis and intraspecific differentiation of Rapana venosa (Valenciennes, 1846), Ruthenica, vol. 20, No. 2: 69-90 (rusça).
- BILECİK, N., 1990, Deniz Salyangozu Rapana venosa (V)’nın Türkiye’nin Karadeniz sahillerindeki dağılımı ve Karadeniz balıkçılığındaki etkisi, TOKB Su Ürünleri Araştırma Enst. Yay., Bodrum
- MANN, R., HARDING, J.M., 2000b, Veined Rapa Whelks (Rapana venosa) in the Chesapeake Bay: Current Status and Preliminary Reports on Larval Growth and development, Journal of Shellfish Research Vol. 19, No: 1, P 664, NationalShellfisheries Association Annual meeting in Seattle, Washington, April, 2000.
- MANN, R., HARDING, J.M., 2003, Salinity tolerance of larval Rapana venosa: implications for dispersal and establishment of an invading predatory gastropod on the North American Athlantic Coast. Biological Buletin, 204: 96-103.
- GAEVSKAYA, A.V., 2006, Midye (Mytilus, Mytilidae) parazitler ve hastalıkları, II, Yumuşakçalar (Mollusca), Sevastopol, EKOSI-Hidrofizika,100 s. (rusça).
- KOLESNIKOV, M., 2007, Deniz inci – Uzak Doğu Rapana, DIVETEK, 72-74 s.
- SAVINI, D., CASTELLAZZI, M., FAVRUZZO, M., OCCHIPINTI, A., 2004, The alien mollusk Rapana venosa in the northern Adriatic Sea: population structure and shell morphology, Chemical Ecology, 20: 411-424.
- VERSHININ, A.O., 2007, Karadeniz yaşamı, 2-nd ed., МАКTSENTR, MockowKrasnodar, pp. 15-49 (rusça).
-https://denizkartali.com/pasifikten-geldi-karadenizin-ekmegi-oldu-rapana-venosa.html
Hidrobiyoloji Haberleri
-
Deniz Biyologları Yeni Bir Derin Su Vatozu Türü Keşfetti
-
Avustralya Sularında Altı Yeni Etçil Sünger Türü Keşfedild
-
Balık yumurtaları hakkında ayrıntılı bilgi
-
Kızıldeniz'de yeni 'huysuz' balık türü keşfedildi
-
Şişe Burunlu Yunuslar Oynarken Birbirlerine Gülümsüyor
-
Güney Afrika'nın yosun ormanında yeni bir istiridye türü keşfedildi. "Brachiomya ducentiunus"
-
Tarak denizanası okyanus tabanındaki basınçlı yaşama nasıl uyum sağladı?
-
İspermeçet Balinalarının Kullandığı ‘Fonetik Alfabe’ Keşfedildi
-
NOAA araştırmacıları yeni balık türleri keşfetti
-
Amazon’da 16 Milyon Yıllık Devasa Bir Yunus Kafatası Bulundu
-
Artan yağışlar İngiltere'deki deniz kestanelerini tehdit ediyor
-
En son DNA barkodlama teknolojisiyle İsrail'in tatlı su balık türleri listesinin yeniden gözden geçirilmesi
-
Çin’de 250 Milyon Yıllık Zırhlı Deniz Sürüngeni Ortaya Çıkarıldı
-
Bazı fener balığı türleri tüm yaşamlarını baş aşağı yüzerek geçirebilir
-
2100 yılı için sığ kıyı ekosistemlerinin kaderini tahmin etmek