Biyologlar - Biyolojiye Gerçekçi Yaklaşım

Jeolojik Zamanlar Hakkında Bilgi

---

Hadeen (4,6 – 4,0 milyar yıl)

Dünya’nın bir gezegen olarak şekillendiği ve gezegen haline dönüştüğü dönemdir. Bu dönemde yeryüzüne sürekli bir meteor yağışı görülürken volkanlar da çok aktifti. Aktif olan volkanların püsküttüğü metan, amonyak, su buharı, hidrojen sülfür, kükürt gibi gazlardan oluşan zehirli bir atmosfer bulunuyordu.

Canlılığın temel yapıtaşı olan aminoasitler, DNA ve RNA moleküllerinin ilk kez bu dönemde ortaya çıkması ile 4,3 – 4 milyar yıl önce ilk canlı moleküller görüldü. Demirin damlacıklar halinde Dünya’nın merkezine doğru inerek yoğunlaşması ile çekirdek oluştu.

Arkeen (4,0 – 2,5 milyar yıl)

Eğer Arkeen dönemine geri dönebilseydik, muhtemelen içinde bulunduğumuz gezegeni tanıyamayacaktık. Bilinen en eski kayaçlar bu döneme aittir. Serbest oksijen içermeyen atmosfer yaşam için hala zehirliydi. Yaşamın ilk izleri olan, bilinen en yaşlı fosiller özellikle siyanobakterilerin oluşturduğu ve 3,5 milyar yıl yaşındaki stromatolitlerdir. Siyanobakterilerin yaptığı fotosentez sonucu okyanuslara oksijen salınmaya, yeryüzü kabuğunun yavaş yavaş soğumasıyla kıtasal plakalar oluşmaya başladı.

Proterozoyik (2,5 milyar – 542 milyon yıl)

Bu dönemin en önemli özelliği oksijenli atmosferin oluşmaya başlamasıyla birlikte birçok bakteri grubunun yok olması, 1,5 milyar yıl önce bir hücreli, gelişmiş ve eşeysel üreme yeteneğine sahip ökaryotik hücrelerin ortaya çıkasıdır.

Dönem ortalarına doğru atmosferde oksijenin artmasıyla birlikte çok hücreli, yumuşak gövdeli canlılar ortaya çıktı.

FANEROZOYİK

- PALEOZOYİK(542 – 251 milyon yıl)

Kambriyen (542 – 488,3 milyon yıl)

Bu dönem yeryüzü yaşamı için bir dönem noktasıdır. Bilinen hayvan şubelerinin nerdeyse tamamı Kambriyan’de ortaya çıktı. Belli başlı hayvan gruplarının birdenbire ortaya çıkması, yaşam çeşitliliği ve yaygınlığının en fazla düzeye ulaşması “Kambriyen Patlaması” olarak bilinir. Bu dönemde ilk kez ortaya çıkan canlılar arasında Nautilus gibi yumuşakçalar, bryozoalar, hydrozoalar, süngerler, mercanlar, derisidikenliler ve trilobit gibi ilkel eklembacaklılar bulunur. Sudaki bu zengin yaşama karşı karada henüz yaşam yoktu.

Ordovisiyen (488,3 – 443,7 milyon yıl)

Bu dönemde denizel canlılarda büyük çeşitlenme görüldü. Ayrıca kırmızı-yeşil algler, ilkel balıklar, Ammonoidler, mercanlar, deniz laleleri ve karındanbacaklılar (Gastropoda) da bu dönemde okyanuslarda bulunuyordu. Dönemin sonlarına doğru karasal bitkiler ortaya çıktı.

Ordovisiyen’in sonunda birçok canlı grubunun ortadan kalkmasına neden olan büyük kitle yokoluşu meydana geldi.

Silüriyen (443,7 – 416 milyon yıl)

Silüriyen, çevre ve canlıları önemli derecede etkileyecek yeryüzü değişimlerinin meydana geldiği bir dönemdir. Büyük iklim değişimlerinin sona ermesiyle iklim dengeye ulaştı. Deniz seviyesinin yükselmesiyle birlikte mercan resifleri ilk kez oluştu ve çeneli, çenesiz balıklar ile tatlı su balıklarındaki çeşitlenmeyle birlikte balık türlerinin evriminde belirgin gelişmeler yaşandı.

Kara yaşamına ait ilk kanıtlar olan örümcek, akrep, kırkayak ve akrabaları ile ilk damarlı bitkiler ortaya çıktı.

Devoniyen (416 – 359,2 milyon yıl)

Bu dönem, balıklarda görülen büyük çeşitlenme nedeniyle “Balık Çağı” olarak bilinir. Çeneli balıkların çeşitliliği artarken kıkırdaklı balıklar ilk kez ortaya çıktı. Lob yüzgeçli balıkların yaklaşık 397 milyon yıl önce karaya ayak basmaları ve üyelerin evrimleşmesi ile ikiyaşamlılar (Amphibia) ortaya çıktı.

Bu dönemin sığ ve sıcak denizleri çok çeşitli omurgasız gruplarına ev sahipliği yapıyordu. Mercanlar, süngerler, algler ve dallı bacaklılardan (Brachiopoda) oluşan resifler çok yaygındı ve ilk ammonitler ortaya çıktı. İlk toprak oluşumu ve ilk böcek fosili Devoniyen’den bilinir.

Karbonifer (359,2 – 299 milyon yıl)

Karbonifer, dünya ölçeğinde geniş yayılımlı kömür yataklarının zenginliği ile bilinir. İklim oldukça ılımandı. Karada eğrelti otları ve ilk tohumlu bitkilerden oluşan dev boyutlu bitki örtüsü ile birlikte dev boyutlu böcekler, kırkayaklar ve akrepler hakimdi. Bu dönemde omurgalılar karaya tam olarak ayak basıp çeşitlenmeye başladı ve sürüngenler büyük bir evrimsel değişim gösterdi.

Permiyen (299 – 251 milyon yıl)

Bu dönem memeliler, kaplumbağalar, lepidosaurlar ve archosaurların atası olan amniyotların çeşitlenmesi ile karateristiktir. Karasal iklimin görülmeye başlaması ile sulakalanlar azaldı ve ikiyaşamlılar yerine sürüngenler daha fazla yayılım gösterdi. Dönem sonlarına doğru memelilerin atası olan Synapsidler ve günümüz sürüngenleri, dinozorlar, pterosaurlar ve timsahların atası olan Diapsidler oldukça başarılı şekilde geniş alanlara yayıldılar. Permiyen sonunda karasal canlılarla birlikte daha çok sucul canlıların yok olmasına neden olan büyük bir kitlesel yokoluş meydana geldi.

- MESOZOYİK (251 – 65,5 milyon yıl)

Triyas (251 – 199,6 milyon yıl)

Triyas’tan önce meydana gelen büyük yokoluştan kurtulan canlılar boş alanları doldurdu. Sucul ortamda yeni mercanlar ve aralarında Ichthyosaur ve Plesiosaur’un da bulunduğu sucul sürüngenler ortaya çıktı.

Dönem sonlarında ilk memeliler, uçan sürüngenler (Pterosaur) ve ilk dinozorlar görüldü. Triyas sonunda yine daha çok sucul canlıların etkilendiği büyük bir yokoluş meydana geldi.

Jura (199,6 – 145,5 milyon yıl)

Jura “Sürüngenler Çağı” olarak bilinir. Bu dönem Brachiosaurus, Diplodocus gibi büyük otçul dinozorlar için altın bir çağdı. Eğrelti otları ve palmiye benzeri ağaçlarla beslenen bu otçul dinozorlar Allosaurus gibi o dönemin etçil dinozorları tarafından avlanırdı. Sucul yaşamda balıklar ve sucul sürüngenler hakimdi. Dönemin sonlarına doğru ilk kuş olan Archaeopteryx ortaya çıktı.

Kretase (145,5 – 65,5 milyon yıl)

Kretase ılıman iklimi ve yüksek deniz seviyesi ile karakteristiktir. Okyanus ve denizler günümüzde nesli tükenmiş olan sucul sürüngenler, ammonitler ve rudistlerle, karalar ise içlerinde büyük etçil Tyrannosaurus rex’in de bulunduğu dinozorlarla kaplıydı.

Yeni memeli ve kuş gruplarıyla birlikte çiçekli bitkiler ve birçok yapraklı ağaç türü ortaya çıktı. Dönemin başlarında erken keseli memeliler (Marsupialia), sonlarına doğru ise gerçek plasentalı memeliler görüldü. Kretase sonunda meydana gelen büyük yokoluş sonucunda kuş olmayan dinozorlar, pterosaurlar ve büyük sucul sürüngenler tamamen ortadan kalktı.

- SENOZOYİK(65,5 milyon yıl – günümüz)

1. Paleojen

Paleosen (65,5 – 55,8 milyon yıl)

Bu dönemde meydana gelen en önemli olay birçok yeni memeli türünün ortaya çıkması, hızlı bir şekilde evrimleşmesi ve dinozorlardan boşalan alanları hızlar doldurmasıdır. Bu dönemdeki memelilerin küçük boyutlu olmalarından dolayı fosil kayıtları çok az sayıdadır.

Karada modern bitkiler gelişti, kaktüs ve palmiye ağaçları ortaya çıktı. Denizlerde yeni tip foraminiferler ve günümüzde bulunan gruplara çok benzer formlar ile gastropodlar ve bivalvler bulunuyordu. Paleosen’de ortaya çıkan grupların birçoğu günümüze ulaşamadan ortadan kalktı.

Eosen (55,8 – 33,9 milyon yıl)

Eosen devrinin başlangıcı ilk modern memelilerin çıkışı ile karakteristiktir. Çift toynaklılar (Artiodactyla), tek toynaklılar (Perissodactyla) ve Primatlar gibi memeli gruplarının küçük boyutlu formları ile birlikte hortumlu memeliler (Proboscidea), kemirgenler (Rodentia) gibi modern memeli gruplarının erken formları ve balina, deniz ineği gibi deniz memelileri ilk kez görülmeye başladı. Eosen modern kuş takımlarının ilk kez ortaya çıktığı dönemdir. Bu dönemin sonunda meydana gelen yokoluş ile Asya faunası Avrupa’ya giriş yaptı.

Oligosen (33,9 – 23,03 milyon yıl)

Bu dönemde otlak alanların yayılmasıyla birlikte tropik geniş yapraklı ormanlar ekvator bölgesine çekildi. Karadaki canlıların boyutlarında artış görüldü ve Baluchitherium gibi gergedan benzeri memeliler çok büyük boyutlara ulaştı. Atlar, gergedanlar ve develer gibi memeli grupları açık alanlarda koşmaya uyumlu hale geldi. Sucul ortamdaki canlılar günümüzdekilere oldukça benzerdi.

2. Neojen

Miyosen (23,03 – 5,33 milyon yıl)

Bu döneme ait bitki ve hayvanlar günümüzde yaşayanlara oldukça benzemekteydi. Bitkiler açısından iki önemli ekosistem dikkat çekiciydi. İlki ot yiyici hayvanların evrimi üzerinde etkili olan genişleyen çayırlık alanlar, diğeri ise azalan tropik ormanlardır.

Memeli çeşitliliği en üst düzeydeydi. Geyikler ve zürafalar ilk kez görülmeye başladı. Köpekler, rakunlar, atlar, kunduzlar, geyikler, develer ve balinalar gibi memelilerin günümüzde yaşayan türlerine benzer formlar ortaya çıktı.

Pliyosen (5,33 – 2,58 milyon yıl)

Bu dönemde dünya coğrafyası, iklim ve hayvan toplulukları günümüze oldukça benzerdi. Kıtalar hemen hemen bugünkü konumlarını aldılar. Daha soğuk ve kurak iklim koşulları sonucunda tropik bitki türleri azalırken, yapraklarını döken ağaç ormanları hızla çoğaldı, otlak alanlar Antaktika hariç tüm kıtalara yayıldı.

3. Kuvaterner

Pleyistosen (2,58 milyon – 10.000 yıl)

Bu dönemde görülen en önemli olay, sürekli devam eden iklimsel bir soğuma ve buzul çağlarıdır. İklim oynamaları sonucunda aşağı yukarı 50 ile 100’er bin yıl süren buzul ve buzularası dönemler görüldü. Büyük memeli faunası hızla yayıldı ve hominid primatlar biyolojik ve kültürel alanda evrim geçirdi. İnsan soyu Homo erectus, Homo neanderthalensis ve Homo sapiens (modern insan) olarak evrimsel bir sıra izledi.

Deniz seviyesinin düşük olduğu buzul dönemlerde kurulan kara köprüleri ile karasal hayvanların kıtalar ve adalar arası göçleri gerçekleşti. Pleyistosen sonlarında özellikle büyük memelileri etkileyen yokoluş sonucunda mamutlar, mastodonlar, kama dişli kediler, yer tembelhayvanı ve mağara ayısı gibi memeliler yokoldu.

Holosen (10.000yıl – günümüz)

İnsan Çağı olarak da adlandırılan bu devir, içinde bulunduğumuz zamanı ifade eder. İnsanın doğaya egemen olduğu, insan kültürünün hızla geliştiği ve yayıldığı çağ olarak kabul edilir.

Bu devirde başlayan küresel ısınmanın önümüzdeki yıllarda da devam edeceği düşünülmektedir. İnsanın neden olduğu olaylar sonucunda doğa dengesinin bozulması nedeniyle birçok tür yokoldu ve yokolmaya devam etmektedir.

---