Kayın Ağaçlarının Özellikleri Nelerdir ? Kayın Ağaçları ve Ekonomik Önemi
Anadol'da kayın ağaçları Karadeniz kıyısı, Marmara çevresi ve beli bir miktarda da Eğe yöresi ve Doğu Akdeniz gölgesinde bulunur (Saatçioğlu.F 1976).
Geniş kullanım alanlarına sahip olan kayın ağacı gerek orman ürünleri sanayiinde ve gerekse mobilyacılıkta aranan önemli bir hammaddedir. Ancak, bu hammaddenin düzenli olarak sağlanması mevcut kayın meşçerelerinin korunmaları, bakımları ve gençleştirilmeler ile mümkündür.
Anadol'da kayın ağaçaları Karadeniz kıyısı, Marmara çevresi ve az miktarda da Eğe yöresi ve Doğu Akdeniz gölgesinde bulunur (Saatçioğlu.F 1976).
«Orman» deyimini sadece ağaç topluluğu olarak anlamak doğru değildir. Ormanı, ağaçlada birlikte aralarında karşılıklı etki ve ilişkiler bulunan diğer bitkiler, fauna, mikroorganizma, toprak, hava, su ve iklim gibi diğer doğa faktörlerinin birlikte oluşturdukları bir sistem, bir doğal ünite kabul etmek gerekir. Böyle bir varlık «Orman Ekosistemi» olarak isimlendirilmektedir. Bu tanıma göre, orman ekasistemini oluşturan klimatik, edafik (toprak özellikleri), fizyografik (yükselti, bakı, eğim, yeryüzü şekli) ve biyotik (makro ve mikro organizmalar, flora, fauna ve insanlar) faktörlerin ince. lenmesi ve tanımlarının yapılması arınancılık çalışmalan için önemlidir. Zira, yapılacak amenajman ve silvikültür çalışmalarında isabetli kararlar verilebilmesi, bu etüdlerin sıhhatli yapılmasına bağlıdır (Çepel.N 1978).
Kayın ağaçları kışın yapraklarını döken orman ağaçlarıdır. Sürgünler pseudoterminal tomurcukludur ve yan tomurcuklar iki sıralı sarmal dizilirler. Çok sayıda pullarla örtülmüş bulunan iğ biçimindeki sivri uçlu ve büyük tomurcuklar sürgünlere yatık değil, onlarla açı yapacak şekilde dizilmiştir. Ağacın yaprak ayası dişli veya düzdür; nispeten kısa bir sapı, zamanla dökülen şerit halinde kulakçıkları vardır. Açık gri veya koyu gri renkli kabukları ağaçların hayatı boyunca çatlamadan düz ve pürüzsüz kalır. Üç köşeli kızılkestane renkli, sert kabuklu meyve nus büyüktür. Olgulaşınca kupula 4 parçaya ayrılır. İçindeki 2 adet nus meyve dökülür. Meyvelerin tohumları yağlıdır.
Kayın (Fagus), kayıngiller (Fagaceae) familyasının Fagus cinsinden çok değerli orman ağaçlarına verilen ad olarak tanımlanmaktadır. Fagaceae familyasına dahil olan cinsin ülkemizde, Doğu kayını (Fagus orientalis) ve Avrupa kayını (Fagus sylvatica ) olmak üzere iki türü bulunmaktadır.
Doğu Kayını
Doğu Kayınında erkek ve dişi çiçekler aynı ağaç üzerinde (bir cinsli bir evcikli) bulunmakta ve tozlaşma rüzgarla (Anemogamie) olmaktadır. Erkek ve dişi çiçekler ağaç üzerinde yaprakianma ile beraber görülmeye başlar. Döllenme tozlaşmadan çok sonra meydana gelmekte ve meyveler Ekim ayında olgunlaşmaktadır. 0lgunlaşmayı takiben meyveler Ekim ayında dökülmeye başlar ve tohum dökümü· Kasım sonuna kadar devam eder. Tohum, dikili ağaçlardan toplanabildiği gibi dökümü takiben yerden de toplanabilir. Ancak, yerden toplamada, özellikle düzgün gövdeli fertlerin altından toplamaya dikkat etmek gerekmektedir. Yurdumuzda yapılmakta olan ağaçlandırmalara yetecek miktarda elde devamlı tohum bulundurmak için bugüne kadar kayının tüm doğal yayılış alanını temsil etmek üzere 23 adet tohum meşçeresi seçilmiştir.
Doğu kayını, batıda Balkanlar'dan başlayarak Anadolu, Kafkas, Kuzay İran üzerinden kuzayde Kırım'a kadar uzanmaktadır. (Kayacık.H 1981)
Doğu Kayını (F. orientalis Lipsky.) genel gorünüşü bakımından, kardeş tür olan Avrupa Kayını (F. silvatica L.)'na çok benzer. Hatta, bazı botanikçiler tarafından onun bir formu olarak da kabul edilmektedir. 30-40 m'ye kadar boy, 1 m'ye kadar da çap yapabilen Doğu Kayını, dolgun ve düzgün gövdeli bir ağaçtır.
Yaprak uçları, sivri uzun veya kısa olup, 6.0-12.00 cm uzunluğunda, kenarları körpe iken kirpiklidir. Yaprakların alt yüzlerindeki ana ve yan damarlar, ipek gibi tüylü olup, yaprağın üst ve alt yüzü çıplaktır. Yan damarlar yaprak kenarına ulaşmadan uç kısımlarından kıvnlırlar. Kulakçıklar 3.5 mm. boyundadır. Yaprak sapı tüylü ve 0.6-1.2 cm uzunluğundadır.
Çiçekler, yaprakların koltuklarında yer alırlar. Kupula iki çeşit pullada kaplıdır. Kupulanın üst kısmındakiler bir şeklinde, aşağı kısımdakiler ise, daha geniş şerit biçiminde pullada örtülmüş olup, 5.0-15.0 x 2.0-4.0 mm boyundadır. Meyve,· 3 köşeli, kahverenginde, yumurtamsı (ovate) biçimde, tek tohum taşıyan bir nustur (1.2-2.2 cm). Meyve sapı tüylerle örtülüdür ve 2.5-3.5 9 cm uzunluğundadır. Çiçeklenme Nisan ayında olup, yapraklanma ile aynı zamana rastlar (Davis. P.H 1982 ve Kayacık. H 1981).
Avrupa kayını
40 metere'ye kadar boylanabilen, kışın yapraklarını döken 1.sınıf orman ağacıdır. Gövde dolgun ve düzgün silindirik yapıdadır. Gri renkli parlak ve pürüzsüz kabuk çoğu keregüneş yakmalarından zarar görür. Tepe önceleri konik biçimli, ileri yaşlarda ise, kubbe gibi bir görünüşe sahiptir. Genç sürgünleri tüylüdür. Dallarda uzun ve kısa sürgünler belirgin bir şekilde görülür. Tomurcukları 1.5 · 5.0 cm boyutundadır.
Yaprakların çoğunluğu yumurta biçiminde, ucu sivrice, dip tarafı yuvarlak, kenarları ise hafif dalgalı veya seyrek ufak dişlidir. Yapraklar 4.0-10.0 x 2.5-7.0 cm boyutunda olup, üst yüzleri koyu parlak yeşil, alt yüzü ise, biraz daha açık yeşildir. Avrupa Kayınının yaprakları sonbaharda dökülmeden önce sarı-kırmızı bir renk alırlar. Yapraklar körpe iken, her iki yüzü de ipek gibi tüylü, kenarları ise kirpiklidir. Kulakçıkları ince dil biçiminde, açık esmer veya kırmızımsı renkli olup, kısa zaman sonra düşerler.
Çiçekler yaprakların koltuklarında yer alırlar. Bunlardan erkek çiçek kurulları uzun saplı, küre biçiminde ve bol çiçeklidir. Dişi çiçek dihazyumunda çiçekler, teker teker veya bir kaç çiçek bir arada bulunur. Kupula biz gibi sivri uçlu yumuşak dikenlerle seyrek bir halde örtülmüştür. Bu türde, çiçek açma Nisan-Mayıs, meyvelerinin olgunlaşması ise, Eylül-Ekim aylarında gerçekleşir.
Fagus silvatica'da bol meyve yılları, çoğunlukla kuruve sıcak geçen yazlardan sonra yaklaşık 5 yıllık periyodlada olur. Elverişsiz hava hallerinde bu periyodlar 10-12 yıla kadar çıkabilmektedir.
Önceleri yavaş olan boy büyümesi 5. yıldan itibaren hızlanır. 100 yaşından sonra duraklar, ancak çap artımı devam eder. Gölge ağacı karaktcrindedir: Sürgün verme özelliğini ancak genç yaşlarda sürdürür. Baltalık işletmesine elverişli değildir. Kök sistemi fazla derin olmayıp, çoğunlukla yürek kök sistemi kurar (Kayacık. H 1981)
Anadolu'da kayın yoğun olarak Karadeniz kıyısı; Marmara çevresi ile malıdut miktarda Karadeniz ardı, Ege yöresi ve Doğu Akdeniz'de bulunur (Saatçioğlu. F 1976).
Âlem: Plantae (Bitkiler)
Bölüm: Magnoliophyta (Kapalı tohumlular)
Sınıf: Magnoliopsida (İki çenekliler)
Takım: Fagales
Familya: Fagaceae (Kayıngiller)
Cins: Fagus (Kayın) L.
Kayın ağacının 10 türü vardır.
Japon kayını (Fagus crenata)
Çin kayını (Fagus engleriana)
Amerika kayını (Fagus grandifolia)
Tayvan kayını (Fagus hayatae)
Mavi japon kayını (Fagus japonica)
Güney Çin kayını (Fagus longipetiolata)
Parıltılı kayın (Fagus lucida)
Meksika kayını (Fagus mexicana)
Doğu kayını (Fagus orientalis) Türkiye.
Avrupa kayını (Fagus sylvatica ) Türkiye.
Kayın ağaçları ortalama 800 yıl kadar yaşar. Karadeniz ve Marmara bölgemizde yaygın olarak görülür. Hava arıtma makinesi gibi bir işlevi vardır ve havayı temizler. Odununun yarısı, kökünün de 1/3’ü karbondan oluşur. 100 yaşındaki bir kayın ağacı, saatte 40 kişinin çıkardığı 2,5 kilogram karbondioksit'i yok eder.
Kaynalar:
- KAYACIK, H. : Orman ve Park Ağafların Özel Sistematiği, Angiospermac. İ. Ü. Orm. Fak.Yay. No: 287, C, II, 1981
- SAATÇİOGLU, F.: Silvikülti.ir I (Silvikültüriin Biyolojik Esasları ve Prensipleri). İ. Ü. Orm. Fak. Yay. No: 22, 1976.
- ORMANCILIK ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ YAYINLARI no: 42
- DAVIS, P. H.: Flora of Turkey and East Aegean Islands. University Press. Edinburg, Vol. 7, 1982
- ÇEPEL, N.: Orman Ekolojisi. İ. Ü. Orm. Fak. Yay. No: 257, 1978 .
© Biyologlar.com
Botanik Haberleri
-
Uzun Zamandır Kayıp Olan Mür Türleri 1.000 Yıllık Tohumdan Diriltildi
-
Bilim İnsanları Bitkilerde DNA Metilasyonunun İç İşleyişini Araştırıyor
-
Goji beri Türleri ve Kullanım Alanları Nelerdir ?
-
Aronia türleri ve özellikleri nelerdir?
-
Buğdayın Önemi ve Buğday Çeşitleri Nelerdir?
-
Antalya'da keşfedilen yeni yabani soğan türü literatüre kazandırıldı
-
Fritillaria yalcinii sp. nova /Çermik Lalesi Türkiye florasına hayırlı olsun.
-
Araştırmacılar mısırın topraktaki arsenik toksisitesini azalttığını keşfetti
-
Sadece Bitkileri Enfekte Ettiği Sanılan Viroidler Kimdir?
-
Bilim insanları ilk kez en yaygın tropik ağaç türlerini isimlendirdi
-
Kurumaya dayanıklı bitkiler için genom veritabanı yayınlandı
-
Kahverengi Kokarca (Halyomorpha halys) İçin Kamu Spotu Hazırlandı
-
Dünyanın en kötü zararlılarından biri Kaliforniya'ya saldırıyor
-
Leopoldia buseana, Muğla ilinde yeni bir endemik bitki türü keşfedildi.
-
Filipinler'de yeni bir türü bulundu "Cryptocoryne zamboangaensis"