Kimyasal Silahlar ve Kimyasal Silahlardan Korunma Yöntemleri
Korunma:
Kimyasal Silahlara karşı korunma, dört ana köşe taşı üzerine kuruludur;
Fiziksel Korunma:Vücut korunması, solunum sistemi korunması,
Bir kimyasal saldırı sırasında solunum yolları aerosol ve gazlara karşı, vücut ise sıvı ve katı partiküllere karşı korunmalıdır. Çocuklarda maske yerine hem solunum organlarını hem de vücudu koruyan özel ceketler kullanılması sıvı kimyasal ajanlar için daha uygundur. 12 aylıktan küçük bebekler koruyucu örtüler kullanılarak korunabilir. Sivil halkın kimyasal silahların etkinliğinin sınırlandırıldığı sığınaklara yönlendirilmesi alınabilecek en önemli ortak önlemdir. Büyük yerleşim merkezlerinde erken uyarı sistemleri geliştirilmeli, kimyasal saldırı sırasında halk sirenlerle ve radyolar aracılığı ile uyarılmalı, alınması gereken kişisel önlemler konusunda bilgilendirilmelidir. Sivil savunma uzmanları tüm aşamalarda aktif rol oynayarak koordinasyonu sağlamalıdır.
Medikal Tedavi:
Pre-medikasyon, tedavi,
Kimyasal silahlar, etkileri, uygulanacak tedavi
Sinir gazları : GA (Tabun), GB (Sarin) , GD (Soman) VX : Ani hayati tehlike , göz, burun, akciğer ve sindirim sistemi etkileri, yüksek dozda genellikle ani bilinç kaybı, konvülziyonlar (kasılmalar), solunum durması, gevşek paralizi (felç), oral (ağız)ve nazal (burun) sekresyon (salfı) artışı, şiddetli bronkokonstrüksiyon.
İlaç: atropin sülfat + paralidoksim (protopam) , klorür veya obidoksim antidot uygulanması, ventilasyon (solunum desteği), diazepam
Yakıcı ajanlar : HN3 (azotlu hardal ), HD (kükürtlü hardal). Gecikmiş etkiler; yüksek dozda tedavi edilmezse hayati tehlike. Eritem (kızarıklık) , vezikül, yanık, göz, akciğer ve deri hasarı, solunum etkileri, lökopeni, trombositopeni, eritrosit azalması.
Tedavioku hasarını önlemek için dekontaminasyon. Yanık tedavisi, göz tedavisi, pulmoner (akciğer) desteği.
Akciğer iritanları : CG (Fosgen). Gecikmiş etkiler; yüksek dozda tedavi edilmezse muhtemel hayati tehlike. Göz ve solunum iritasyonu, nefes darlığı, ağır pulmoner ödem, hipotansiyon, hipovolemi, bronkospazm, bronkosekresyon, sağ ventrikül (kalp)yetmezliği, Tedavi:hastanın en az 4 saat sıkı gözlem altında tutulması, semptomatik tedavi.
Kan zehirleri : AC (hidrosiyanik asit) CK (siyanojen klorürani):Baş dönmesi, bulantı, kusma, halsizlik, solunum sıkıntısı, bilinç kaybı, konvülsiyonlar, apne (solunum durması), ölüm
Tedavi: amilnitrit + sodyum nitrit + sodyum tiyosülfatantidot uygulanması, solunum desteklenmesi
Kargaşa bastırıcı ajanlar CN (Mase) , CS. Nadiren hayati tehlike, burun ve göz iritasyonu, öksürük, hafif nefes darlığı yüksek dozda; kusma. Semptomatik tedavi
Kapasite bozucu ajanlar : Narkotik bileşikler (örn: fentanil) , trankilizanlar BZ (QNB) Muhtemel hayati tehlike (QNB: nadiren hayati tehlike)hipotansiyon, paralizi, bilinç kaybı Tedavi: QNB: fizostigmin salisilat)gözlem altında tutma, semptomatik tedavi ( gözlem altında tutma, sessiz istirahat )
Algılama: Alarm, monitörizasyon, doğrulama, tanımlama,
Temizleme: Dekontaminasyon Zor, Zaman Alıcı Ve Fakat Zorunlu Bir İşlemdir Kimyasal Silahlara Karşı Korunmada Yaşamsal Önem Taşır
Kimyasal savaş ajanları toprakta, giysilerde ve eşyalarda uzun süre kalabilirler. Bu nedenle, saldırıya uğrayanlar hem doğrudan etkilenirler, hem de kontamine (bulaşmış)toprak, giysi, eşya vb. materyalden dolaylı ve sürekli olarak etkilenirler. Kalınlaştırıcı eklenerek viskozitesi artırılmış V ajanlarının dekontaminasyonu ise penetrasyon ve materyale yapışma yetenekleri nedeniyle çok daha güçtür.
En İyisi, Koruyucu Önlemlerle Kontaminasyonu En Aza İndirmektir. Bu Da Ancak Gaz Maskesi Ve Güvenli Sığınakların Mevcudiyeti Ve Bunların Bilinçli Ve Disiplinli Bir Şekilde Kullanımı İle Mümkündür. Ayrıca Eşyalar Örtülüp Kapatılıp Korunabilir, Kolay Dekontamine Edilecek Eşya Seçilebilir.
Dekontaminasyon yöntemlerinin amaçları, toksik ajanı: 1- Kimyasal olarak yıkımlamak 2- Uzaklaştırmak 3- Fiziksel engelleme ile zararı sınırlamak, önlemektir.
Dekontaminasyon ajanlarının bulaşan ve yayılan kimyasal savaş ajanlarını temizleme yöntemleri: · Yıkama, · Durulama, · Kurutma, · Adsorban materyale emdirme, · Isı ile uzaklaştırmaktır.
Dekontaminasyon Ajanları
1- Kişisel Dekontaminasyon :
Kullanılan ajanlar: · Su · Sabunlu/deterjanlı/sodalı/hipokloritli/bikarbonatlı su
· Fuller toprağı · Magnezyum oksit ve klorlu kireç karışımı adsorban pudra · Talk/kaolen/kil/buğday unu (hiçbir şey bulunmadığı hallerde) · (Nadiren kullanılan) gazyağı/parafin/alkollü solvanlar
DİKKAT! Dekontaminasyon ajanlarının bazılarının kullanımıyla oluşan nihai ürünlerin toksik olabileceği, örneğin, sodalı suyun G tipi sinir gazlarına karşı etkili iken V tipi ile daha toksik bileşikler oluşturduğu; ayrıca sodanın korozif ve vezikan özellik gösterebileceği gözönünde bulundurulmalıdır. Sodanın organik çözücülerdeki çözeltileri, çoğu toksik ajanı yıkımlar. Ancak, başka hiçbir şeyin olmadığı acil haller dışında örneğin, cilt dekontaminasyonunda kullanılmamalıdır.
Bol su ve deterjan: Etkili bir hidroliz sağlar. Ancak perboratlı deterjanlar sinir gazlarına karşı etkisizdir. Buna karşılık, perboratsız deterjanlar kullanıldığında V ajanlarının hidroliz ürünleri detoksifiye edilmez. Hardal gazı deterjanla enkapsüle edildiğinden suyla hidrolizi azalır. Ancak sudaki çözünürlüğünün düşük olması nedeniyle, deterjansız suyla uzaklaştırmak güçtür.
Hipoklorit Çözeltisi: (%0.5): Bazı ajanlar için hipoklorit gibi bir alkali materyal ile dekompozisyon yararlı ve hatta gereklidir. Piyasadaki çamaşır sularının %5 sodyum hipoklorit içerdiği varsayılırsa , %0.5’lik hipoklorit çözeltisi, adi çamaşır suyunu 10 kez seyrelterek, yani 1litre suya 10 çorba kaşığı (100ml) çamaşır suyu eklenerek hazırlanabilir. Bu çözelti dikkatle uygulanır ve bol suyla durulanır. Bu seyreltik çözelti sinir gazları, yakıcı gazlar, kan gazları ve fosgenle bulaşmış cildin dekontaminasyonunda kullanılabilir.
*Piyasada satılan çamaşır sularının hipoklorit içeriğinin %4-4.5 olduğu gözönünde bulundurulmalıdır.
Kloramin çözeltisi: Hardal gazları ve V ajanı için etkili iken, G tipi sinir ajanlarına etkisizdir. Sodyum tiyosülfat çözeltisi: (%2.5): Hardal gazı için spesifiktir.
Alkollü yeşil sabun tentürü (veya savon medikal): Sinir gazlarında yararlıdır. Özellikle hastanelerde medikal personelin kişisel temizliğinde kullanılması önerilmektedir.
Hazır kişisel dekontaminasyon kiti: MgO ve klorlu kireç karışımı bir adsorban pudra , Sıvı-alkali sabun çözeltisi , Temizleyici bez , Tampon flaster-pad içerir. Önce pudranın etkilenen bölgeye dökülmesi, birkaç dakika sonra silkelenerek ikinci kez dökülmesi, 5-10 dakika beklendikten sonra temizleyici bez ile sabunla silinip, daha sonra, blister oluşan yere tampon pad uygulaması şeklinde kullanılır. Ayrıca sinir gazlarına karşı, sodyum kreozolat (Rusya’da) ve sodyum fenolat’ın (Amerikan ordusunda) alkollü çözeltileri kullanılmaktadır.
2- Saha Dekontaminasyonu Kontamine toprak yüzeyinin uzaklaştırılması ve üzerine genellikle kireç veya kireç kaymağı dökülmesi şeklinde yapılır.
3- Eşya, Malzeme, Donanım Dekontaminasyonu
i) Hipoklorit (çamaşır suyu) : Hava saldırılarında cam ve kapı çerçevelerinin çamaşır suyuna bastırılmış havlu vb. Materyalle tıkanması önerilebilir. Ancak serbestleşen klor gazının havasız ve küçük alanlarda iritan (tahriş edici) etkisini gösterebileceği unutulmamalıdır.
ii) Kimyasal silahların ileri derecede penetrasyonuna elverişli malzemenin dekontaminasyonunda %70 Dietilentriamin %28 Etilen glikolmonoetileter %2 Kostik soda içeren DS2 çözeltisi kullanılmaktadır. Bu amaçla pazarlanan ticari preparatın bileşimi etilenglikoldialkil eterin morfolin’li çözeltisinden ibaret olup, bir organik halojen bileşiği eklenerek kullanılmaktadır.
Fiziksel Dekontaminasyon Yöntemleri Isıtma- sıcak hava buharı ve kaynatma ile de eşya temizliği yapılabilir. i) Sovyetler Birliği’nin TMS- 67 denen dekontaminasyon aleti 130°C’lik sıcaklık sağlayan bir jet başlığı taşımakta olup, alanda teçhizat dekontaminasyonu için kullanılmaktadır. ii) Kaynatma: Özellikle H ve V tipi ajanlara etkilidir.
4- Besinlerin Dekontaminasyonu Kimyasal silah kullanımı yüzeysel su kaynaklarını, açıkta muhafaza edilen ya da tahta, kağıt, karton kaplarda saklanan yiyecekleri kontamine eder. Ajan sıvı halde sinir gazı veya yakıcı gaz ise kontamine olan sıvı veya katı tüm besinler yok edilmelidir. Buhar halinde temasta sıvı besinler yine yok edilmelidir. Kuru besinler ise iki gün havalandırma, kaynatma veya %2-3 NaHCO3 ile yıkama ile dekontamine edilebilirler. İritan gazlarla temasta bol su ile yıkayıp 24 saat havalandırma yeterli olabilir. Siyanürün besinleri tehlikeli ölçüde kontamine etmesi çok olası değildir. Koruyucu önlem olarak tüm yiyeceklerin, ağzı sıkıca kapalı cam, teneke veya aluminyum kaplarda saklanması önerilmektedir.
Tıbbi Personelin Kişisel Korunması: Önce Kendinizi Koruyunuz Bu, her kaza veya savaş halinde ana kuraldır, ama kolayca unutulur. İran- Irak savaşında hardal gazına maruz kalıp da Avrupa hastanelerine gönderilen yaralıların tamamen dekontamine edildiği sanılmış ve sonuçta bu hastanelerdeki tıbbi personel de ajana maruz kalıp, etkilenmiştir.
Kişisel korunma için iki yöntem izlenmelidir: - Yeterli derecede koruyucu giysi giyilmelidir. - Yaralının tamamen dekontamine olduğundan emin olunmalıdır. " Yeterli derecede koruyucu giyilmelidir" şu anlama gelmektedir: - Başlıklı, koruyucu bir maske - Geçirgen olmayan eldivenler - Geçirgen olmayan botlar - Geçirgen olmayan giysi (geçirgen olmayan kollu bir önlük veya total korunma sağlayan bir giysi) Sadece solunum bölgesini koruyan maskeler yeterli değildir, çünkü kimyasal savaş ajanlarının çoğu gözleri de etkiler.
Ağızdan Ağıza Resusitasyondan Kaçınılmalıdır. Hasta Veya Salya, Gastrik İçerik V.B. Materyale Direkt Temas Edilmemelidir.
Yaralının Dekontaminasyonu :Yaralının doğrudan, hiçbir dekontaminasyon işlemi yapılmaksızın hastaneye getirilmesi hatadır. Hayatının kurtarılma şansı kontaminasyonun devamı nedeniyle yolda yitirilebilir. Ancak hastane öncesinde, sahada, tam bir dekontaminasyon yapıldığı da enderdir. Bu nedenle yaralının cildinde veya giysilerinde kalan (özellikle sıvı haldeki) kimyasal ajanlar buharlaşabilir ve acil servisi veya diğer tıbbi üniteleri kontamine edebilir.
Cilt Dekontaminasyonu ekontaminasyonun yapılacağı yerde; i) Dekontaminasyon için kullanılan suyun güvenli şekilde boşaltılıp uzaklaştırılması sağlanmalıdır. ii) Toksik buharları uzaklaştırmak ve temizlemek için negatif- basınçlı hava düzeneği bulunmalıdır. Dekontaminasyon genellikle kontaminasyon hattının dışında, fazla miktarda su ile, örneğin itfaiye hortumu ile ve giysiler çıkarılarak yapılır. Ancak bunun, kışın, yaralı için başka sorunlar da yaratacağı dikkate alınmalıdır. Yıkama işlemine bol sıvı sabun kullanılarak devam edilmeli ve sonra tekrar suyla durulanmalıdır. Su, çoğu toksik kimyasal maddeleri seyreltir ve yıkayarak uzaklaştırır. Ancak bazı ajanlar için "Hipoklorit" gibi bir alkali materyal ile dekompozisyon sağlanması daha yararlı, hatta gereklidir. Bu amaçla %0.5’lik hipoklorit çözeltisi kullanılabilir. Bu çözelti hastanın cildine dikkatle uygulanır ve bol suyla durulanır. Sinir gazları, kan gazları ve fosgenin dekontaminasyonunda bu uygulama etkilidir.
Yıkama İşlemleri Esnasında, Yaralı Cildi Ovmak Toksik Ajanın Absorpsiyonunu Artırır.
Göz Dekontaminasyonu: Genel olarak sadece bol akarsu ile veya serum fizyolojik (%0.9’lık tuzlu su) ile yapılması önerilir. Ancak hardal gazına maruz kalındığında %2.5’lik sodyum tiyosülfat çözeltisi ile yıkama önerilmektedir.
Sinir Gazları 1) Zehirlenen hastalar bol su altında yıkanarak soyulmalı, takiben sabunlu suyla yıkanıp durulanmalıdır. %0.5’lik sodyum hipoklorit çözeltisi de kullanılabilir. 2) Gözlerin dekontaminasyonu suyla durulayıp %2’lik borik acid veya %0.5’lik NaHCO3 çözeltisi ile de yapılabilir. 3) Kontamine hastayla temas edecek tıbbi personelin butil kauçuk eldiven ve önlük giymesi ve hatta respiratör kullanılması gerekir. 4) Geçirgen olmayan plastikle veya kauçukla tamamen kaplı olmayan deri eldiven ve diğer materyal güvenilir değildir. 5) Tıbbi personelin ellerinin dekontaminasyonunda "su- sabun- %95’lik alkol - sabun- su" sırası ile yapılan yıkama işlemi en etkin yöntemdir. 6) Hastanın giysileri sodyum hipoklorit (çamaşır suyu) veya klorlu kireç dökülerek imha edilmeli ve gömülmelidir.
Yakıcı Gazlar (Hardal Gazı): Tedavi’de esas, hızla dekontaminasyon ve semptomatik tedavidir. Cilt, Göz ve İnhalasyon yolu ile temasta dekontaminasyon ajanı olarak %2.5’luk sodyum tiyosülfat kullanılır. 1) Cilt veya gözler önce bol su ile yıkanır, sonra %2.5’luk sodyum tiyosülfat ile yıkanarak nötralizasyon sağlanır. 2) İnhalasyon yoluyla temasta dekontaminasyon için ilk 15 dakika içinde %2.5’luk sodyum tiyosülfat buğusu yararlıdır. 3) Hardal gazının giyeceklerden ve deri eşyadan penetre olduğu unutulmamalıdır. 4) Kauçuk (butil) eldivenler ve giysile birkaç saat süreyle koruyucudur. 5) Hastada tam bir dekontaminasyon sağlanana kadar tıbbi personelin gaz maskesi veya respiratör kullanması ve koruyucu giysi giymesi gerekir.
Fosgen Ve Siyanür ekontaminasyon bol su ve sabunla yapılır.
ÖZETLE 1- Gerek hasta gerekse tıbbi personelin dekontaminasyonunda bol su ve sabun kullanımı en basit fakat temel yöntemdir. Yaralıların hastaneye girişinde basınçlı bol su altında yıkanarak soyulduktan ve tüm giyecekleri ve yıkama sularının etrafı ve kişileri kontamine etmesi önlendikten sonra servislere taşınması gerekir. Ancak unutulmaması gereken bir husus, bu ajanların hidrolitik dekompozisyonlarının ekzotermik reaksiyonlar olduğudur.
2- Kontaminasyonun ve etkilenmenin söz konusu olduğu hallerde, yukarıda söz edilen dekontaminasyon kitleri veya diğer "alkali- adsorban"ların ilk önlem olarak bulundurulması gerekir.
3- Alan temizliği için kireç, kireç kaymağı, sodyum hipoklorit (çamaşır suyu), kalsiyum hipoklorit (klorlu kireç), sodyum karbonat (çamaşır sodası), bol sabun ve deterjan bulundurulmalıdır.
4- Sinir gazları ile olan ağır zehirlenmelerde tıbbi personelin respiratör kullanması ve geçirgen olmayan butil kauçuğu eldiven kullanması gerekir.
5- Deri materyalin dekontaminasyonu son derece güç olduğundan imha edilmeli- yakılmalıdır.
Kombine Yaralanmalar: Konvansiyonel ve kimyasal silahların birlikte kullanılması halinde meydana gelen kombine yaralanmalar ilave teşhisi ve tedaviyi gerektirir. İki kimyasal savaş ajanının birlikte kullanımının da söz konusu olduğu dikkate alınmalıdır. Çocuklar, yaşlılar, hasta ve hamileler yüksek risk altındadır.
TEDAVİ :Sadece birkaç kimyasal savaş ajanının ÖZGÜL ANTİDOT’u vardır.
Uluslararası Yasal Düzenlemeler:Kimyasal silahların tarihsel gelişim süreci içerisinde kimyasal silahları üreten, zaman zaman kullanan devletler bir taraftan da Kitle İmha Silahlarını (KİS) sınırlamaya yönelik çok taraflı silah kontrol rejimlerini yürürlüğe sokmuştur. Bunlar;
1925 tarihli Cenova Protokolü,
1968 Nükleer Silahsızlanma Anlaşması (Nuclear Non-Proliferation Treaty, NPT),
1972 Biyolojik Silahlar Konvansiyonu (BWC-Biological Weapons Convention),
1987 Füze Teknolojileri Kontrol Rejimi (MTCR-Missle Technology Control Regime),
1993 Kimyasal Silahlar Konvansiyonu (CWC- Chemical Weapon Convention) ‘dur.
Cenova protokolü ile savaşta kimyasal harp maddelerinin kullanılması yasaklanmıştır. Gerçi ABD de dahil olmak üzere pek çok ülke sadece ilk kullanan ülke olmayacakları,ancak kendilerine karşı kimyasal silah kullanıldığı takdirde aynı cinsten misilleme yapma hakkını saklı tuttuklarını belirterek çekince koymuşlardır. ABD 1975 yılına kadar bu protokolü onaylamamıştır.
Dünya Tabipler Birliği 1990 yılında, 42. oturumunda Kimyasal ve Biyolojik Silahlar Konulu Bildirgeyi kabul etmiş , Tokyo bildirgesiyle de sağlık hizmeti vermesi beklenen hekimlerin , kimyasal ve biyolojik silahların araştırılmasına katılmasını , kişisel ve bilimsel bilgilerini bu silahların keşfi ve üretiminde kullanmalarının etik olmadığını bildirmiştir.
NOT:Kimyasal Silahlarla ilgili bilgi için Tıklayınız.
Kaynak:
Adli Tıp ve Adli Bilimler Prof.Dr. İ. Hamit Hancı
Ankara, 2002 , © Seçkin Yayıncılık
Genel Biyoloji
-
Protista Alemi ve Genel Özellikleri
-
Hücrelerdeki farklı ve benzer yapılar
-
Ses Nedir ? Ses Nasıl Oluşur?
-
Kültürü Yapılan Fitoplankton Türleri Nelerdir?
-
Apoptoz: Programlı Hücre Ölümü Nedir?
-
Ribozom ve Protein Sentezi
-
Mikrotübüller ve İplikçikler
-
Hücre Zarları
-
Lipid Çift-Katmanın Keşfi
-
Biyoreaktör
-
Telomerler ve İnsan Telomerinin Kristalik Yapısı
-
Hücre Biyolojisinin Tarihsel Gelişimi
-
Hücre biyolojisi nedir ?
-
Biyolojik Çeşitlilik Nedir ?
-
Sinir Sistemi Yapısında Bulunan Hücre Tipleri ve Özellikleri Nelerdir?