Mantarların işlev ve aktiviteleri

Mantarlar beslenme davranışları bakımından parazit ya da saprofit şeklinde, substrat üzerinde kolonizasyonları bakımından da primer ya da sekonder kolonizerler şeklinde gruplandırılabilir.

Bir kısmı hızlı ayrışan maddeleri (şeker), bir kısmı ayrışmaya dirençli maddeleri (selüloz, lignin, humus) parçalar.

Mantarlar klorofil içermediklerinden hücre sentezini gerçekleştirebilmek için C açıklarını organik moleküllerden sağlar. Kullandıkları karbon kaynakları şekerler, organik asitler, disakkaritler, nişasta, pektin, selüloz, yağ ve ligninlerdir. Bu maddelerin çoğu bakteriyel ayrışmaya kısmen dirençli bileşiklerdir. Bunlar mantarlar tarafından daha basit yapılı çeşitli bileşiklere ayrıştırılırlar.

Azot gereksinimi çoğunlukla amonyum ve nitrattan sağlanırsa da proteinler, nükleik asitler ya da diğer azotlu organik bileşikler azot kaynağı olarak kullanılır.

Mantarlar arasında predasyon olayı da görülür. Birçok mantar türleri protozoa ve nematod gibi toprak faunası ile beslenir ve bu organizmaların aktivite ve büyüklüğünü sınırlayarak topraktaki mikrobiyal dengeyi kısmen sağlarlar. Arthrobotyrs, Dactylaria, Dactylella ve Harposporium toprakta nematodları yakalama (nematofagus) özelliği geliştirmiş mantarlardır.

Humus oluşumunda mantarların rolü bakterilerden daha fazladır. Mantarlar biyokütlenin oluşturulmasında da bakterilerden daha ekonomik bir aktivite gösterirler. Çünkü mantarlar ayrıştırdıkları bileşiklerin C ve N’nun büyük bir kısmını kendi dokularının oluşturulmasında kullanırlar ve daha az miktarda CO2 ve amonyak gibi yan ürünler çıkarırlar. Küf mantarların ayrıştırdıkları organik maddenin %50’sini mantar dokusu şekline çevirdikleri saptanmıştır. Alternaria, Aspergillus, Cladosporium, Dematium, Gliocladium, Helminthosporium, Humicola, Metarrhizum gibi örnekler taze organik kalıntılardan humus oluşumunu sağlarlar.

Bazı mantar türleri de patojen özelliktedir. Bazıları bitkilerde hastalığa neden olur. Örn: Armillaria, Fusarium, Phytophotora, Phytum, Plasmodiophora, Rhizoctonia, Sclerotium, Verticillium.

Toprak kaynaklı mantarlar insan ve hayvanlarda da hastalığa neden olurlar. Bunların bazıları toprak yüzeyinden rüzgarla taşınarak solunum sistemine ulaşır. Bazıları ayak ya da vücudun diğer kısımlarındaki yaralara yerleşir. En çok bilineni Histoplasma capsulatum. Bu mikroorganizma kümes hayvanları dışkısıyla bulaşmış topraklarda koloni oluşturur, sonra hava hareketleri veya doğrudan temasla çevreye ve canlılara yayılır.

Mikorriza (Kök Mantarı)

Yüksek bitki kökleri ile simbiyotik beraberlik oluşturan mantarlardır. Bu mantarlar aslında toprak organizması olmayıp onun ekolojik nişi kök birliği oluşturmaktır. Bu gereksinim organizmanın kompleks bileşiklere duyduğu ihtiyaçtan kaynaklanmaktadır.
Mikorriza ektotrofik ve endotrofik olabilir. Ektotrofik mikorrizada mantar kökün dışında bir manto oluşturur ve hifler bitki hücreleri arasına girerek bir ağ oluşturur. Özellikle Pinaceae, Betulaceae, Fagaceae, Dipterocarpaceae familyalarında mikorrizal oluşumlar görülür. Mikorriza mantarı esas olarak yüksek basidiomycet’lerdir. Mikorrizalar genellikle kısa kökler üzerinde üzüm salkımı benzeri dallanmalar oluşturur. Kökü saran mantar örtüden kökün korteksine uzanan misel dokularının oluşturduğu yapıya HARTIG AĞI denir. Ektotrofik mikorrizalar ılıman bölge ormanlarında kahverengi ya da podzal topraklarda gelişen ormanlarda oluşmaktadır. Bu mantarlar mor humus olarak bilinen asit karakterli organik topraklarda alkali topraklardan daha fazla bulunur. Düşük nitrat içeren nötral topraklarda asit koşullardan daha iyi mikorriza oluşmaktadır. Yüksek nitrat ve kireç düzeyleri mikorriza enfeksiyonunu engellemektedir. Amantia, Tricholoma ve Boletus cinsi ektotrofik mikorriza oluşturan mantar örnekleridir.

Endotrofik mikorrihazlar misellerinin bölmeli veya bölmesiz oluşuna bağlı olarak iki gruba ayrılır. Miseller bölmesiz ise Phycomycet, bölmeli ise Ascomycet, Deuteromycet veya Basidiomycet olarak tanımlanır.

Phycomycet mikorriza (Vesiküler- arbusküler)

Mikorrizaların en yaygın olanıdır. Saçak köklerde görülen şekilsel olarak farklılık gösteren oluşumlar VA mikorriza olarak (VAM) tanımlanır (Vesiküler- Arbusküler Mikorriza). Enfekte olan dokularda bu ikinci tip organın varlığı (vesikül ve arbuskül) nedeniyle bu adla alınır. Enfekte olmuş hücreler arbuskül denen kompleks dallanmış bir hif sistemi içerirler. Vesiküller besin maddesi stoklayan organlar olarak bilinirler, önemli miktarlarda yağ içerirler. Güney yarım kürede bazı koniferlerde, Gramineae ve Rosaceae üyeleri gibi ekonomik öneme sahip bitki kökleri VAM içerirler.
Mikorrizal oluşumda mantar aktif rol oynamakta olup besin absorbsiyonunu artırmaktadır. Kendisi de bitki tarafından oluşturulan fotosentez ürünlerini kullanmaktadır. Aynı zamanda topraktaki çözünürlüğü güç elementlerinin çözünürlülüğünü artırmaktadır.

Gönderi; Zahide

#mantarların #işlev #aktiviteleri