Sap Gözlü Sinek

9 Eylül 2001. Bazı karşılaşmalar vardır, her hatırlayışınızda tüm ayrıntısıyla gözünüzün önündedir. Sap gözlü sinek ile olan tanışmam tam da böyledir. Doktora projem doğrultusunda Kosta Rika’nın La Selva biyoloji istasyonunda arazi çalışmaları yürütmekteydim. Türlü terslikler sonucu araziye geç çıkmam nedeniyle orman içinde yosun tutmuş ince beton yolda alet edevat yüklü bir bisiklet üstünde son hız giderken, yolumun iri bir ağacın devrilmesiyle kapanmış olduğunu gördüm. Sonuna kadar asılmama karşın ıslak tekerleklerin kayarak binbir feryat ile frenlerin güç bela tutmasıyla ağaca toslamadan en nihayetinde durabildim. Ağaç, ebegümecigiller ailesinden Hampea appendiculata (Malvaceae) adı verilen bir türdendi. Ilıman iklim bölgesinde otsu bitkiler olarak tanıdığımız bu ailenin, tropikal kuşakta insana şapka çıkartacak büyüklükteki ağaçlar olması etkileyici bir durum. Yaprak kesici karıncalar, ağızlarına taze marul dayanmış aç bir keçi gibi gözü dönmüş biçimde yuvalarının hemen üstünde, kelimenin tam anlamıyla ayaklarına kadar gelen ağacın yapraklarına “düşene bir tekme de sen vuracaksın” dercesine sardırmışlardı.

Ağacın neresinden dolaşsam diye etrafıma bakınırken 6-7 metre ötemde gördüm onu… Evrim biyolojisi ders kitaplarında eşeysel seçilimin baş kahramanı, sap gözlü sineğin ta kendisi karşımdaydı! Hemen davranmazsam kaçacağını ve bunun sonucunda ömrüm boyunca kendime kızacağımı biliyordum. Hipnotize halde gözlerim üzerine kilitlenmiş olarak sırt çantamdan kamerayı bin bir sakarlıkla çıkardım ve ağustos böceklerinin tiz sesleri eşliğinde görüntülemeye başladım. Sinek, saat yönünün tersine doğru dönüş yaparak bana neredeyse tüm beden ayrıntısını gösterdi. Kanatlarının hemen ardında oynattığı ters ışık altında parlayan halter denilen minik uzantılar çok belirgindi. Kınkanatlı böceklerin dört kanatlı atalarından evrimsel bir miras olan halterler, jiroskop görevi görerek uçuş sırasında olağanüstü bir kontrol sağlarlar. Arkada “Piip–püv–püv” (ve hatta bir kere fazladan heceli “Piip–püv–püv–püv”) diye şarkı söyleyen kara suratlı karınca ardıcı (Formicarius analis) eşliğindeki karşılaşmamız, sineğin olay yerini terk etmesiyle sona erdi. Bu deneyimi sizlerle paylaşabilmek güzel bir duygu.

#gözlü #sinek