Biyologlar - Biyolojiye Gerçekçi Yaklaşım

Sinir Sistemi Fizyolojisi Refleks ve Reaksiyon süresi

---

Hücre, doku ve organlarda, çeşitli fonksiyonların sağlıklı bir şekilde yapılabilmesi için, bu yapıların gerek kendi aralarında gerekse çevrelerinden gelen uyaranları değerlendirmeleri gerekmektedir. Sinir sistemi, bir canlının gerek vücudu içinden, gerekse çevresinden gelen uyartıları almaçları ile (Reseptörler) alıp, bu verilere dayanarak çeşitli organlarını (Effektör organlar) harekete geçirmesini sağlayan bir sistemdir.

Hayvanlar aleminde sinir sisteminin gelişimi hayvanın hareketine bağlı olarak en basitten en komplekse doğru bir gelişme gösterir. En ilkel sinirsel yapı tek hücrelilerin hücre yüzeyinde bulunan protein yapısındaki reseptörlerden alınan uyarının sillere iletilmesi ve tepkinin meydana gelmesi şeklinde iken, omurgalılardaki sinir sistemi, farklı bölgelere ayrılmış, karmaşık görevlere sahip kompleks bir organ şeklinde görülmektedir.

Omurgalılarda sinir sistemi merkezi ve periferik sinir sistemi olmak üzere 2’ye ayrılır.

Periferik sinir sistemi duyu ve motor sinirlerden oluşur. Motor sinirleri içeren sistemde; düz kas, kalp kası ve bezleri uyaran otonomik sinir sistemi ile iskelet kaslarını uyaran somatik sinir sistemi olmak üzere ikiye ayrılır. Otonomik sinir sistemi kendi içinde sempatik ve parasempatik sistem olarak ta ikiye ayrılmaktadır.

Merkezi sinir sistemi beyin ve omurilikten oluşur. Omurgalılarda balıktan insana kadar beyin tek bir yapısal plana sahiptir. Embriyonik neural tüp oluştuğunda anteriör ucu genişler ve 3 temel beyin vesikülü olan ön beyin (Prosensefalon), orta beyin (Mesensefalon) ve arka beyin (Rhombensefalon) halinde farklılaşır.

Ön beyin koku alma, tad alma, görme gibi merkezlerin bulunduğu beyin bölgesidir. Orta beyin küçülmüştür ve göz kaslarının hareketinden ve optik kiazmanın meydana geldiği merkezdir. Arka beyin iskelet kaslarının kontrolünü sağlar, zar labirentten gelen bilgiyi alır. Ayrıca kaslar, eklentiler ve tendonlardaki proprioreseptif reseptörler’le geri besleme yapar. Kas kasılmasıyla sonuçlanan motor impulslar gönderir. Balıktan insana kadar tüm omurgalılarda vücudun duruşunu düzenler.

Merkezi sinir sisteminin bir diğer elemanı olan omurilik, omurganın içinde vücut boyunca uzanan ve ortasında yine boydan boya bir kanal içeren yapıdır. Omuriliğin görevi vücudun periferinden gelen sinyalleri beyne ya da ters yönde, beyinden gelen sinyalleri vücuda ileten bir kanal sistemidir. Bu bölgenin diğer bir görevi de gövde ve ekstremitelerin kaslarını kontrol eden bir refleks merkezi olarak çalışması ve bu refleks merkezleri ile beyin arasında bağlantı kurmasıdır.

Refleks, reseptörlerin uyarılması ile effektör organlarda (kas, bez) yaratılan istek dışı hareketlerdir.

Omuriliğe gelen duyu nöronlarının hücre gövdeleri omurilik dışındadır. Duyu fibrilleri ise omuriliğin dorsal bölgesine girer. Burada internöronlar ya da motor nöronlar ile sinaps yaparlar. Motor nöronun hücre gövdesi omuriliğin ventral kısmındadır. Duyu nöronu tarafından alınan uyaran omuriliğe getirilir. Burada ya bir motor nöronla ya da bir veya birkaç motor nöronla sinaps yapar. Uyarana karşı verilecek cevap impulsu da motor nöron tafarından effektör organa (kasa) götürülür. Böylece refleks yayı (Şekil 1) tamamlanmış olur.



O halde bir refleksin meydana gelebilmesi için 5 şart gereklidir.

1. Uyarıyı alacak reseptör (derideki duyu hücresi)

2. Uyarıyı iletecek olan afferent yol (duyu nöronu)

3. Uyarıya cevap hazırlayan merkez (omurilik)

4. Cevabı iletecek olan efferent yol (motor nöron)

5. Uyarıya cevap verecek olan effektör organ (kaslar)


Bu şartlardan herhangi birinin olmaması durumunda refleks meydana gelmez.

---