Zar Kanatlı Dinozor: Yi Ki
Uzamış parmak kemiklerinin arasında havada süzülmesini sağlayan zarsı bir yapı olduğu tahmin edilen sıradışı dinozora, Mandarin Çincesinde "Garip kanatlı" anlamına gelen "Yi ki" adı verildi... Görsel Telif: Julio Lacerda
2007 yılında Wang Jianrong adında bir çiftçi, Çin’in Hebei bölgesinde bulunan Mutoudeng köyü yakınlarındaki bir taş ocağında sıradışı bir fosil buldu ve Shandong Tianyu Doğa Müzesi’ne sattı. Müze teknisyenlerinden Ding Xiaoqing ve arkadaşları, derhal yeni gelen örnek üzerinde çalışmalara başladı. Çok geçmeden, 160 milyon yıllık olduğu belirlenen bu Jurasik dönem fosilinin, daha önce karşılaşılan dinozor fosillerinden önemli farklarla ayrıldığı anlaşıldı.
Hayvanın ön uzuvlarında, daha önce hiçbir kuşta, dinozorda ya da arkozorda görülmemiş ama uçan sincaplardakine benzer bir kemik vardı. Kemiğe “iğnemsi eleman” (İng. styliform element) adı verildi. Bir ucu döner kemikte (radius), bir ucu ise dirsekteydi (ulna). İlk başta bu iğnemsi elemanın hayvanın kemiği olmayıp, bir dal parçası olabileceği bile düşünüldü. Ama kimyasal çözümlemeler, iğnemsi elemanın kemik olduğunu doğruladı.
Yaklaşık olarak tavuk büyüklüğünde olan bu tüylü hayvan üzerinde incelemelerini sürdüren ve elde ettikleri bulguları 2015 yılında Nature dergisinde yayımlayan ekip tarafından, dinozora Mandarin Çincesinde “garip kanatlı” anlamına gelen “Yi ki” (İng. Yi qi) adı verildi.
Yi-ki’nin bilek yapısı, biraz yarasayı biraz da uçan sincapı andırıyordu. Aşırı ölçüde uzamış parmak kemiklerine bakıldığında, bu parmakların arasında, havada süzülmeye veya belki de uçmaya yarayan bir zarın olabileceği akla geliyordu. Görünüşe bakılırsa bu dinozor, parmak arası zarları ile süzülen veya uçan memeli ya da sürüngen (pterozor) türlerinden apayrı bir evrimsel yol izleyerek onlarla aynı noktaya varmış olması dolayısıyla, “yakınsak evrim“e güzel bir örnek teşkil ediyordu.
Yi-ki, pterozorlara benziyordu ama bir dinozordu. Kafatası yapısı ve ön uzuv anatomisi, onun kesinlikle bir pterozor değil, dinozor olduğunu ortaya koyuyordu. Yi-ki, Scansoriopterygidae familyası altında sınıflandırıldı. Bu tırmanıcı ailenin üyeleri ağaçlarda yaşamaya uyumlanmış ufak hayvanlardır. Yi-ki ve diğer yakın akrabalarının modern kuşlar gibi karmaşık ve uzun tüyleri yoktu. Muhtemelen kuşlar ve pterozorların yapabildiği gibi uçamıyordu da, ama tırmanarak çıktığı ağaç dalları arasında ya da yere inişte, uçan sincaplara benzer bir süzülüşten yararlanabiliyordu.
Yi-ki fosili. (Telif: Zang Hailong/IVPP )
Bilimciler öteden beri omurgalıların havada kalabilmesi için iki seçenekleri olduğunu söylerdi: Ya dinozor (yani kuş) gibi tüy kullanmak ya da uçan memeli yarasa ile uçan sürüngen pterozor gibi zar kullanmak. Yi-ki ise zar kullanan bir dinozor olması dolayısıyla ilginç bir karışımdır; çünkü günümüzde zarlı kanata sahip hiç kuş yok. Fakat Yi-ki’nin hem ilkel kuş tüyleri var, hem de zarı var. Bu da bize uçuşun ya da en azından süzülüşün, birkaç farklı çeşitte ama pek çok farklı zamanda tekrar tekrar evrildiğini gösteriyor. Anlaşılan o ki, dinozorlar uçmaya çabalarken farklı yöntemler denediler ve sonunda onlar için en işe yarar formül “iki adet tüylü kanat” oldu.
Ne yazık ki şu ana dek bulunabilmiş tek bir Yi-ki örneği var. Tahminlere göre yaklaşık 380 gr ağırlığındaydı ve kanat açıklığı 60 cm kadardı. Ait olduğu familyanın diğer iki üyesinin de sadece birer bireylerinin fosilleri elde edilmiş durumda. Bu nedenle, grup hakkında bilinmeyen çok fazla şey var. Eldeki Yi-ki örneğinden öğrenilebilen bir diğer ayrıntı ise hayvanın tüy rengi. Yi-ki fosilinde bulunan tüylerin pigment üreten “melanozom” adlı mikroskopik hücreleri inceleyen bilimciler, hücrelerin yapısına bakarak Yi-ki’nin tüylerinin büyük ölçüde siyah olup, kanatlarında ve kafasında kızılımsı ve sarımsı bölgeler olduğunu saptadı. Ayrıca Yi-ki’nin melanozomlarının, şimdiye dek rastlanan en büyük melanozom hücreleri olduğu dikkat çekti.
Son bir not olarak şunu da ekleyelim: Yi-ki’nin zarlı kanatları 2015 yılında büyük bir şaşkınlık yaratmış olmasına rağmen, Scientific American yazarlarından Darren Naish, böyle bir dinozorun (Scansoriopterygidae familyası üyesinin) varlığının 2008 yılında öngörüldüğünü hatırlatıyor. Naish, tam olarak böyle bir canlının var olabileceğinin, Epidexipteryx (Zhang et al. 2008) makalesinin yayımlanmasının ardından, meslektaşı Andrea Cau tarafından Ekim 2008’de tahmin edilip, Lukas Pankarin tarafından çizildiğini belirtiyor. Yanı sıra, fosilden elde edilen verilere dayanarak Yi-ki hakkında yapılan çıkarımlar konusunda aceleci olunmaması gerektiğini ekliyor.
- Reptile Evolution, "Scansoriopterygidae" http://www.reptileevolution.com/scansoriopterygidae2.htm
- The Conversation, "A bizarre new flying dinosaur, with bat-like wings and feathers" http://theconversation.com/a-bizarre-new-flying-dinosaur-with-bat-like-wings-and-feathers-40366
- Xing Xu et al. A bizarre Jurassic maniraptoran theropod with preserved evidence of membranous wings. Nature, published online April 29, 2015; doi: 10.1038/nature14423
- NatGeo, "Chinese Dinosaur Had Bat-Like Wings and Feathers" http://phenomena.nationalgeographic.com/2015/04/29/chinese-dinosaur-had-bat-like-wings-and-feathers/
- Scientific American, "Yi qi Is Neat but Might Not Have Been the Black Screaming Dino-Dragon of Death" https://blogs.scientificamerican.com/tetrapod-zoology/yi-qi-is-neat-but-might-not-have-been-the-black-screaming-dino-dragon-of-death/
- Scitable, "A Dinosaur That Flew on Bat-like Wings" https://www.nature.com/scitable/blog/accumulating-glitches/a_dinosaur_that_flew_on
- Earth Archives, "Meet Yi qi, the dinosaur with bat-like wings and feathers" http://www.eartharchives.org/articles/meet-yi-qi-the-dinosaur-with-bat-like-wings-and-feathers/
BilimFili.com: "Zar Kanatlı Dinozor: Yi Ki"
Paleontoloji / Antropoloji / Evrim Haberleri
-
Avustralya'da Ediacaran Nematod Benzeri Solucan Fosilleri Bulundu
-
Perulu bilim insanları 12 milyon yıllık timsah fosili keşfetti
-
Son Neandertaller
-
Evrimsel süreçte türleşme nedir?
-
Triyas Dönemine Ait Yeni Bir Deniz Sürüngeni Türü Keşfedildi
-
Trilobit Vücut Bölümlerinin Rol Değişimi
-
Antarktika'da İlk Kez Keşfedilen Kehribar
-
Paleontologlar Yeni Bir Ankylosaurid Dinozor Türü Keşfetti
-
Cro-Magnon İnsanları Kimdi? Yaşam Tarzları ve Bilinen Tüm Özellikleri
-
Kehribar oluşumu ve Kehribarın fosiller üzerine etkileri
-
Son Neandertal Kimdi?
-
Alerji, Yünlü Mamutların Yok Oluşunda Rol Oynadı
-
Sibirya’da 32.000 Yıl Önce Donmuş Yünlü Gergedan Bulundu
-
Şimdiye Kadar Keşfedilen En Küçük Penguenlerden Biri ile Tanışın
-
Bir Arada Ölmüş Yılanların 38 Milyon Yıllık Nadir Fosilleri Bulundu