FLORA ve VEJETASYON
Ülkelerin tarihi ve kültürel zenginlikleri yanında biyolojik çeşitliliği de önemlidir. Türkiye, 11000 civarında eğrelti ve tohumlu bitki türü ve 3700 civarında ki endemik bitki taksonu ile dünyada oldukça zengin floraya sahip ülkelerden birisidir. Avrupa kıta florasının 12000 adet eğrelti ve tohumlu bitki ile 2750 adet endemik türe sahip ve Kıtanın ülkemizin yaklaşık 15 katı büyüklükte olduğu düşünülürse, yurdumuzun floristik zenginliği daha da belirginleşir (Ekim vd, 2000; Güner vd, 2000).
Türkiye; coğrafi konumu, topoğrafik yapısı, su kaynakları, mikroiklim bölge çeşitliliği, jeolojik yapısı, bitki coğrafyası bakımından farklı flora bölgelerinin bir birleşim yerinde bulunması, gen merkezi konumu ve endemizm oranının yüksekliği gibi nedenlerle bitkisel kaynaklar bakımından dünyanın en önemli ve zengin merkezlerindendir (Yaltırık, Efe, 1989).
Türkiye, Euro-Siberian, Mediterranean, Irano-Turanian olmak üzere 3 floristik bölgeye ayrılmaktadır. Euro-Siberian bölge, Türkiyenin tüm kuzey kesimlerini içermekte olup doğuda Kafkasya’nın büyük bir bölümü ile Kırım ve Dobrudja dağlarına kadar uzanmaktadır. Bu flora bölgesi, Trakya’nın iç kesimlerinde Balkan, Karadeniz Bölgesi’nde de Euxine (Karadeniz) provensi olarak ikiye ayrılır. Euxine provensin Melet Irmağı (Ordu)’nın doğusunda kalan kısım Kolşik (Colchic) kesim olarak isimlendirilmektedir (Davis, 1965; Anşin, Özkan, 1986).
Kolşik kesimin temel özellikleri: 1) Doğal yaşlı ormanlar, 2) Çok çeşitli ekosistem ve bitki toplumları kompozisyonu, 3)Zengin flora 4) Kolşik endemikler 5) Vahşi tabiat.
Camili bölgesi ortalama 400-3200 m yükseltiler arasında yer almaktadır. Bölgede, orman, bozuk orman, nemli dere, sucul ve bataklık, subalpin ve alpin vejetasyon tipleri görülmektedir.
Orman vejetasyonu; 400 m yükseltiden başlayıp 2100 m. yükseltiye kadar devam etmekte olup, çoğunlukla Euro-Siberian (Euxine+Colchis) ve Irano-Turanian elementlerden oluşan yapraklı ve iğne yapraklı ormanların egemen olduğu bir zonda yayılış göstermektedir. Bu zonun 400-1300-(1500) m. yükseltiler arasındaki kesiminde yapraklı türlerin karışıma fazla oranda katıldığı, 1300 m.'den yukarı kesimlere doğru çıkıldıkça ise iğne yapraklı türlerin karışıma daha fazla oranda katılmakta olduğu görülmüştür. 400-1300-(1500) m yükseltiler arasında yayılış gösteren iğne yapraklı ve yapraklı karışık ormanları ağaç türlerine göre sınırlandırmak çok zordur. Bu kesimde hem orman köyleri hem de geniş çayır alanları (dağ stepi) mevcuttur. Bu yükseltilerde Fagus orientalis Lipsky, Castanea sativa Mill., Picea orientalis (L.) Link. Abies nordmanniana (Stev.) Spach, Pinus sylvestris L., Quercus petraea (Mattuchka) Liebl. subsp. iberica (Stewen ex. Bieb.) Krassiln., Q. pontica C.Koch, Betula medwediewii Regel, Carpinus betulus L. gibi odunsu türler bulunmaktadır. Bu karışık iğne yapraklı ve yapraklı orman kuşağında higrofit ve mezofit özellikte zengin ormanaltı otsu flora yer almaktadır. 1300 (1500)-2000 m yükseltiler arasında ise Nemli-Yarınemli kışa dayanıklı iğne yapraklı saf veya karışık ormanlar yaygın durumdadır. Bunlar Picea orientalis (L.) Link, Abies nordmanniana (Stev.) Spach subsp. nordmanniana ve Pinus sylvestris L. karışık ve saf ormanlarıdır. Picea orientalis (L.) Link, 1300-1500 m yükseltiler arasında, podsolumsu toprakların yaygın olduğu, nemlilik koşullarının ön planda bulunduğu kuzey bakılarda saf meşcere halinde, doğu ve batı bakılarda Quercus petraea (Mattuchka) Liebl. subsp. iberica (Steven ex. Bieb.) Krassiln. ile karışık meşcere teşkil etmektedir. Daha yüksek kesimlerde Abies nordmanniana (Stev.) Spach. subsp. nordmanniana ve Pinus sylvestris L. ile karışık meşcereler halinde bulunur. Abies nordmanniana (Stev.) Spach subsp. nordmanniana, 1500-1900-(2000) m yükseltiler arasında, kuzeye bakan yamaçlarda Picea orientalis (L.) Link. ve Pinus sylvestris L ile., güneye bakan yamaçlarda Pinus sylvestris L. ile karışık ormanlar teşkil etmektedir. Orman üst sınırına doğru karışımdaki Picea orientalis (L.) Link. kaybolmakta, Abies nordmanniana (Stev.) Spach. subsp. nordmanniana ve Pinus sylvestris L. karışımı ormanlar hakim olmaktadır.
Camili bölgesinin birçok yerinde, biyotik faktörlerin etkisi ile özellikle orman köylerinin çevresinde, yer edinme ve mesken yapımı amacıyla orman vejetasyonu, tahrip sonucu bozuk orman alanı haline dönüşmüştür. Bozuk orman vejetasyonu içinde orman vejetasyonuna ait çoğu bitki türü bulunmaktadır.
1900-2600 m yükseltiler arasında, Picea orientalis (L.) Link., Abies nordmanniana (Stev.) Spach. subsp. nordmanniana ve Pinus sylvestris L. ormanlarının biyotik faktörlerin (insan, hayvan, bitki ve mikroorganizma) etkisiyle tahribi sonucunda orman üst sınırı ve antropojen ağaç sınırından itibaren oluşmuş, 100-150 m genişliğinde tek tek veya topluluklar halinde çalıların yoğun olarak bulunduğu çalılık ve genellikle yaylacılık faaliyetlerinin yoğun olarak yapıldığı, organik madde bakımından zengin, asit reaksiyonlu yüksek dağ çayır topraklarının hakim olduğu çayır görünümündeki subalpin ve alpin vejetasyon yer almaktadır. Bu vejetasyonda Betula recurvata (Ig. Vassil) V. Vassil, B. litwinowii Doluch., Rhododendron caucasicum Pallas, Juniperus communis subsp. saxatilis Pall., Vaccinium myrtillus L., Daphne glomerata Lam., Acer trautvetteri Medw., Sorbus aucuparia, Ribes biebersteinii Berl. ex DC., Rubus idaeus L., Sorbus umbellata (Desf.) Fritsch. var. cretica (Lindl.) Schneider, Lonicera caucasica Pallas subsp. caucasica, Salix caprea L. ve Viburnum lantana L. gibi odunsu taksonlar ile Caltha polypetala Hoschst. ex Lorent, Astragalus frickii Bunge, Silene alba subsp. divaricata (Reichb.) Walters, Delphinium flexuosum Bieb., Cardamine raphanifolia Pourr. subsp. acris (Gris.) O. E. Schultz, Rumex tuberosus L. subsp. horizontalis (C. Koch) Rech, Primula auriculata Lam., P. elatior (L.) Hill. subsp. pseudoelatior (Kusn.) W.W. Sm. & Forrest, Alchemilla sintenisii Rothm., Potentilla cappadocica Boiss., Gentiana septenfida Pallas, Scutellaria orientalis L. subsp. orientalis, Stachys macrantha (C.Koch) Stearn, Pedicularis atropurpurea Nordm., Rhynhocorys stricta (C.Koch) Albov, Veronica peduncularis Bieb., Inula helenium L. subsp. orgyalis (Boiss.) Grierson, ve Scilla siberica Haw. subsp. armena (Grossh.) Mordak gibi otsu taksonlar bulunmaktadır.
Dere kenarları ve taşkın sahalarında, Alnus glutinosa (L.) Gaertner subsp. barbata (C.A. Meyer) Yalt., ve Salix alba L.’nin baskın durumda olduğu nemli dere vejetasyonu bulunmaktadır.
Taban su seviyesinin yüzeye yakın veya yüzeyde olduğu, su derinliğinin 50-100 cm’yi bulduğu, Mentha longifolia subsp. longifolia, Lythrum salicaria L., Polygonum amphibium L. Myriophyllum spicatum L., Alisma plantago-aquatica L., Veronica anagalis-aquatica L. ve Equisetum ramosissimum Desf. taksonlarının yoğun olduğu alanlarda sucul (göl) ve bataklık vejetasyonu yer almaktadır.
Colchic kesimde orman vejetasyonuna ait sosyolojik birimlerin bütünü QUERCO-FAGEA üst sınıfı ile QUERCETEA PUBESCENTIS ve QUERCO-FAGETEA sınıflarına dahil edilirler. Bu üst sınıf başlıca Akdeniz bölgesinin üst Akdeniz ve Avrupa-Sibirya bölgesinin az dağlık ve dağ katındaki yaprağını döken ormanlarının, ayrıca özellikle Avrupa-Sibirya bölgesi ile Akdeniz bölgesinin dağ katındaki bazı iğne yapraklı ormanlarının karakteristik bitki sosyolojisi birimlerini içine alır.
Kuzey Anadolu orman vejetasyonuna ait birlikler QUERCETEA PUBESCENTIS sınıfının QUERCO-CARPINETALIA ORIENTALIS takımının Carpino-Acerion alyansına, QUERCO-FAGETEA sınıfının RHODODENDRO-FAGETALIA ORIENTALIS takımının Crataego-Fagion, Castaneo-Carpinion ve Alnion barbatae alyanslarına, PINO-PICEETALIA ORIENTALIS takımının Veronica-Fagion ve Geranio-Pinion alyanslarına ilişkindir.
Subalpin ve alpin vejetasyonuna ilişkin birlikler ise ALCHEMILLO RETINERVIS-SIBBALDIETEA PARVIFLORAE sınıfının ALCHEMILLO RETINERVIS-SIBBALDIETALIA PARVIFLORAE takımının Agrostio lazicae-Sibbaldion parviflorae, Lilio pontici-Anemonion narcissiflorae, Centaureo appendicigerae- Senecion taraxacifolii ve Vaccinio myrtilli-Rhododendretum caucasici alyanslarına ve SWERTIO IBERICAE-NARDETALIA STRICTAE takımının Swertio ibericae-Nardion strictae alyansına ilişkindirler (Akman vd., 1980; Vural, 1996; Eminağaoğlu, 2002).
1.1. Camili Bölgesinde Bulunması Muhtemel Vejetasyon Tipleri ve Bitki Birlikleri Sintaksonomisi
QUERCO-FAGEA Fukarek-Fabijanik 1968
QUERCETEA PUBESCENTIS (Ober, 1948) Doing Kraft. 1955
QUERCO-CARPINETALIA ORIENTALIS Akman et al. 1980
CARPINO-ACERION Quezel et al. 1980
Bozuk orman vejetasyonu
1. Paliuro spinae-christi-Astragaletum sommieri Eminağaoğlu 2002
Orman vejetasyonu
2. Carpino betulus-Quercetum petraea Yurdakulol 1992
3. Querco petraea-Piceetum orientalis Eminağaoğlu et Anşin 2002
4. Junpero oxycedri- Pinetum sylvestris Eminağaoğlu et Anşin 2002
QUERCO-FAGETEA (Braun-Blanquet et Vliegler 1937) Fukarek-Fabijanik 1968
PINO-PICEETALIA ORIENTALIS, Quezel et al. 1980
VERONICA-FAGION Quezel et al. 1980
5. Fago orientalis-Abietum nordmannianae Eminağaoğlu et Anşin 2002
GERANIO-PINION Quezel et al. 1980
6. Pino sylvestris-Piceetum orientalis Eminağaoğlu et Anşin 2002
7. Abieti nordmannianae-Piceetum orientalis Eminağaoğlu et Anşin 2002
8. Abieti nordmannianae-Pinetum sylvestris Eminağaoğlu et Anşin 2002
9. Vicio croceo-Piceetum orientalis Eminağaoğlu et Anşin 2002
10. Junipero communi-Pinetum sylvestris Eminağaoğlu et Anşin 2002
11. Sedo stoloniferi-Piceetum orientalis Vural 1987
RHODODENDRO-FAGETALIA ORIENTALIS, Quezel et al. 1980
ALNION BARBATAE Quezel et al. 1980
Nemli dere vejetasyonu
12. Tamarici tetrandro-Salicetum albae Eminağaoğlu 2002
13. Thelipteri limbospermae-Alnetum barbato Quezel et al. 1980
14. Oplismeno undulatifolii-Alnetum glutinosae Vural 1987
CASTANEO-CARPINION Quezel et al. 1980
15. Fago orientalis-Castaneetum sativae Vural 1987
16. Vaccinio arctostaphyli-Rhododendretum pontici Vural 1987
POTAMETEA R.Tx. & Preising 1942
PHRAGMITIO-MAGNOCARICETEA Klika in Klika & Novak 1941
MOLINIO-ARHENETHERETEA Tüxen 1937
Sucul (Göl) ve Bataklık Vejetasyonu
17. Equiseto ramosissimo-Polygonetum amphibii Eminağaoğlu 2002
18. Mentho longifoliae-Lythretum salicariae Eminağaoğlu 2002
DAPHNO-FESTUCETALES Quezel,1972
ASTRAGALO MICROCEPHALI-BROMETEA TOMENTELLI Quezel, 1973
ONOBRYCHIDO ARMENI-THYMETALIA LEUCOSTOMI Akman et al. 1985
Dağ Step Vejetasyonu
19. Potentillo micrantho-Rhinantho angustifolii Eminağaoğlu 2002
Subalpin ve Alpin Vejetasyon
ALCHEMILLO RETINERVIS-SIBBALDIETEA PARVIFLORAE Vural 1987
ALCHEMILLO RETINERVIS-SIBBALDIETALIA PARVIFLORAE Vural 1987
AGROSTIO LAZICAE-SIBBALDION PARVIFLORAE Vural 1987
20. Alchemillo caucasico-Sibbaldietum parviflorae Eminağaoğlu 2002
21. Agrostio lazicae-Sibbaldietum parviflorae Vural 1987
LILIO PONTICI-ANEMONION NARCISSIFLORAE Vural 1987
22. Lilio kesselringianum-Betuletum recurvato Eminağaoğlu 2002
23. Stachyo macranthae-Polygonetum carnei Vural 1987
CENTAUREO APPENDICIGERAE-SENECION TARAXACIFOLII Vural 1987
24. Anthemido creticae-Centaureetum appendicigerae Vural et Ekim 1987
25. Saxifrago mollis-Lamietum albi Vural 1987
26. Festucetum lazistanica-woronowii Vural 1987
VACCINIO MYRTILLI-RHODODENDRION CAUCASICI Vural 1987
27. Vaccinio myrtilli-Rhododendretum caucasici Vural et Güner 1987
28. Daphno glomerata- Juniperetum communi Eminağaoğlu 2002
SWERTIO IBERICAE-NARDETALIA STRICTAE Vural 1987
SWERTIO IBERICAE-NARDION STRICTAE Vural 1987
29. Gentiano pyrenaicae-Nardetum strictae Vural 1987
30. Ranunculo kotschyi-Cynosuretum cristati Vural 1987
1.2. Camili Bölgesi Colchic Bitki Taksonları
Colchic kesimin floristik yapısı Kafkas florası ile büyük bir özdeşlik göstermektedir. Camili bölgesinde Kolşik florayı temsil eden başlıca taksonlar aşağıdaki gibidir:
GYMNOSPERMAE
PINACEAE Abies nordmanniana Stev (Spach) subsp. nordmanniana, Picea orientalis L. (Link.)
ANGIOSPERMAE
MAGNOLIATAE
ACERACEAE, Acer trautvetteri Medw.,
AQUIFOLIACEAE, Ilex colchica Pojk.
ARALIACEAE, Hedera colchica (C.Koch) C.Koch,
ARISTOLOCHIACEAE, Aristolochia iberica Fisch.& Mey. ex. Boiss.,
BERBERIDACEAE, Epimedium pinnatum Fischer.
BETULACEAE, Betula litwinowii Doluch, B. medwediewii Regel, B. recurvata (Ig. Vassil) V. Vassil
CORYLACEAE, Corylus avellana L. var. pontica (C.Koch.) Winkler,
CRASSULACEAE, Sedum transcaucasicum Muirhead.,
CRUCIFERAE, Alyssum murale Waldst.& Kit. var. alpinum Boiss.ex Nyar, Cardamine lazica Boiss.& Bal., Draba bruniifolia Stev. subsp. bruniifolia, D. bruniifolia Stev. subsp. olympica (Sibth ex DC.) Coode & Cullen, D. hispida Willd., D. rigida Willd. var. bryoides (DC.) Boiss., Hesperis matronalis L. subsp. adzharica (Tzvelev) Cullen, H. transcaucasica Tzevelev., Pachyphragma macrophyllum (Hoffm.) Busch, Sameraria glastifolia (Fisch.& Mey) Boiss., Thlaspi huetii Boiss.
ERICACEAE, Pyrola chlorantha Swartz., Vaccinium vitis-ideae L.
FAGACEAE, Quercus pontica C.Koch.,
FUMARIACEAE, Fumaria microcarpa Boiss. ex Hausskn.
GENTIANACEAE, Swertia iberica Fischer ex. C.A.Meyer
GERANIACEAE, Geranium psilostemon Ledeb.,
HYDRANGEACEAE, Philadelphus caucasicus Koehne,
LABIATAE, Origanum rotundifolium Boiss., Scutelleria albida L. subsp. colchica (Rech.) Edmond., S. pontica C.Koch., Teucrium chamaedrys L. subsp. trapezunticum Rech., Thymus pseudopulegioides Klokov & Des.-Shout,
LEGUMINOSAE, Astragalus adzharicus Popov., A. caucasicus Pall., A. calycinus Bieb., A. fraxinifolius DC., A. falcatus Lam., A. frickii Bunge, A. glaucophyllus Bunge, A. humilis Bieb., A. incertus Ledep., A. lasioglottis Stev., A. microcephalus Willd., A. sommieri Freyn., A. sosnowskyi Grossh., A. trichocalyx Trautv., Caragana grandiflora (Bieb.) DC., Colutea armena Boiss.& Huet, Hedysarum huetii Boiss., H. sericeum Bieb., Oxytropis albana Stev., Psorolea acaulis Stev., Trifolium polyphyllum C.A. Meyer, Vicia balansae Boiss.,
OLEACEAE, Osmanthus decorus (Boiss & Bal.) Kasaplıgil,
ONAGRACEAE, Epilobium colchicum Albov
PAPAVERACEAE, Corydalis alpestris C.A.Mey., C. caucasica DC., C. conorhiza Ledeb., Papaver orientale L. var. parviflora Busch, P. paucifoliatum (Trautv.) Fedde,
POLYGALACEAE, Polygala transcaucasica Tamamschiana
POLYGONACEAE, Polygonum bistorta L. subsp. carneum C.(Koch) Coode & Cullen, Rumex caucasicus Rech.
PRIMULACEAE, Primula elatior (L.) Hill. subsp. meyeri (Rupr.) Valentine & Lamond, P. megaseifolia Boiss & Bal. ex. Boiss,
RANUNCULACEAE, Aconitum nasutum Fisch. ex Reichb, A. orientale Miller, Anemone caucasica Willd ex Rupr., Delphinium flexuosum Bieb., Ranunculus caucasicus Bieb. subsp. subleiocarpus (Som.& Lev.) Davis,
RHAMNACEAE, Rhamnus depressus Grub., R. imeretinus Booth, R. microcarpus Boiss.,
ROSACEAE, Alchemilla caucasica Buser, A. grossheimii Juz., A. minusculiflora Buser., A. orthotricha Rothm., A. porrectidens Juz., A. retinervis Buser., A. stricta Rothm., A. transcaucasica Rothm., A. valdehirsuta Buser, Cotoneaster morulus Pojark., Potentilla elatior Willd.ex. Schlecht., P. orbiculata Th. Wolf., P. oweriniana Rupr. ex. Boiss., Pyrus communis L. subsp. caucasica (Fed.) Browicz., Rosa hirtissima Lonacz., Rubus caucasicus Focke,
RUBIACEAE, Asperula pontica Boiss., Crucianella gilanica Trin. subsp. pontica (Ehrend.) Ehrend, Galium articulatum Lam.
SALICACEAE, Salix caucasica Anderson,
SCROPHULARIACEAE, Digitalis ferruginea L. subsp. schischkinii (Ivan) Wemer, Euphrasia amblyodonta Juz., E. lebardensis Kem.-Nath, Linaria armeniaca Chev., Peducularis caucasica Bieb., P. nordmanniana Bunge, P. pontica Boiss., Rhamphicarpa medwedewii Albov., Rhynchocarys orientalis (L.) Bentham, R. stricta (C.Koch) Albov., Scrophularia cholorantha Kotschy & Boiss., S. cinarescens Boiss., S. kotschyana Bentham, S. sosnowskyi Kem.-Nath., Verbascum varians Freyn & Smt var. varians, V. alpigenum C.Koch., Veronica magna M.A. Fischer, V. monticola Trautv., V. peduncularis Bieb.,
THYMELACEAE, Daphne glomerata Lam.
UMBELLIFERAE, Carum meifolium (Bieb.) Boiss., Heracleum apiifolium Boiss., H. sosnowskyi Manden,
VIOLACEAE, Viola altaica Ker.-Gaul. subsp. oreades (Bieb.) Becker
LILIATAE
CYPERACEAE, Carex orbiculatus Boott. subp. kotschyana (Boiss& Hohem) var. caucasica Ö.Nilsson, C. pallescens L. var. chalcodeta (V.Krecz) Ö.Nilsson, C. pontica Albov.,
GRAMINEA, Agrostis lazica Bal., Briza marcowiczii Woronow., Catabrosella variegata (Boiss) Tzelev var. leiantha (Hackel) Alexeev ex R.Mill., Festuca artvinensis Markgr.-Dannenb., F. woronowii Hackel subsp. caucasica (St-Yves) Markgr.-Dannenb., Helictotrichon armeniacum (Schischkin) Grossh., Melica penicillaris Boiss & Bal., Poa caucasica Trin., Puccinellia grossheimiana (V.Krecz) V.Krecz., Trisetum turcicum Chitek.,
IRIDACEAE, Iris caucasica Hoffm. subsp. caucasica, I. lazica Albov., Crocus scharojanii Rupr., C. vallicola Herbert., Dactyhilorhiza euxina (Nevski) H. Baumann & Kumkele var. euxina, Orchis stevenii Reichb.
JUNCACEAE, Juncus alpigenus C.Koch.,
LILIACEAE, Allium artvinense Miscz., A. charaulicum Fomin., A. ponticum Miscz ex Grossh, A. rollovii Grossh, Lilium carniolicum Bernh. ex. W.Koch. subsp. ponticum (C.Koch) Davis & Henderson var. ponticum, L. kesselringianum Miscz., Narthecium balansae Briq., Paris incompleta Bieb., Polygonatum glaberrimum C.Koch., Ruscus colchicus P.F.Yeo,
1.2. Camili Bölgesi Endemik ve Endemik Olmayan Nadir Bitki Taksonları
Camili Proje alanında çok sayıda endemik bitki taksonunun yayılış gösterdiği düşünülmektedir. Alanda yayılış gösteren endemik bitki türler hakında ilerleyen günlerde sitemizde daha ayrıntılı bilgiler bulacaksınız.
2. KAYNAKLAR
Akman, Y., 1995. Türkiye Orman Vejetasyonu, Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Botanik Ana Bilim Dalı, Ankara, 450 s.
Anşin, R., 1980. Doğu Karadeniz Bölgesi Florası ve Asal Vejetasyon Tiplerinin Floristik İçerikleri, KTÜ Orman Fakültesi, Doçentlik Tezi, Trabzon.
Anşin, R. ve Özkan, Z. C., 1986. Bitki Coğrafyası ve Bitki Sosyolojisine İlişkin Bazı Temel Bilgiler, (Some Basıc Knowledges In Plant Geography and Socıology), KTÜ Orman Fakültesi Dergisi, 9, 1-2, 43-65.,
Anşin, R., Özkan, Z. C., Eminağaoğlu, Ö., 2002. Doğu Karadeniz Bölgesi Endemik Taksonları, II. Ulusal Karadeniz Ormancılık Kongresi, Bildiriler Kitabı, II. Cilt, 15-18 Mayıs 2002, Artvin.
Brummitt RK & Powell CE (eds), 1992. Authors of Plant Names. Kew: Royal Botanic Gardens, Kew.
Davis, P.H., 1965-85, Flora of Turkey and the East Aegean Islands, Vol. I-IX, at the University Press, Edinburgh.
Davis, P. H., Mill, R. R., Tan, K., 1988, Flora of Turkey and the East Aegean Islands, Vol. X, Supplement, at the University Press, Edinburgh.
Ekim, T., Koyuncu M., Vural M., Duman H., Aytaç Z., Adıgüzel N., 2000. Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı, Eğrelti ve Tohumlu Bitkiler (Red Data Book of Turkish Plants, Pteridophyta and Spermatophyta), Barışcan Ofset, Ankara, Pp:246.
Eminağaoğlu, Ö., 2002. Şavşat İlçesi Sahara-Karagöl Milli Parkı ve Yakın Çevresinin Flora ve Vejetasyonu, KTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Trabzon, 283 s.
Eminağaoğlu, Ö., Anşin, R., 2002. The Flora of Hatila Valley National Park and its Close Environs (Artvin), Turk J Bot, 27: 1-27.
Güner, A., Özhatay, N., Ekim, T., Başer, K.H.C., 2000. Flora of Turkey and the East Aegean Islands, Vol. XI, Supplement-II, at the University Press, Edinburgh.
Vural, M., 1996. Rize’nin Yüksek Dağ Vejetasyonu. Turk J Bot, 20: 83-102.
Yaltırık, F., Efe, A., 1996. Otsu Bitkiler Sistematiği Ders Kitabı, İÜ Basımevi, İstanbul, p 518.
Ekoloji
-
Ekosistem hizmetleri
-
Biyoremediasyon Nedir ? Biyoremediasyon Teknikleri Nelerdir ?
-
Enerji Bağımsızlığı Nedir ?
-
İklim Araştırmaları
-
Sera Etkisi - Atmosferdeki karbondioksitin sera gazı etkisindeki yeri nedir?
-
CO2 Salımları
-
İklim Bilimi - İklimi Nasıl Değiştiriyoruz
-
Ağır Metallerin Sağlık Üzerine Etkileri
-
Küresel Isınmanın Sonuçları
-
Asit Yağmurlarının Çevre Üzerine Etkileri
-
Tür Çeşitliliğinin Korunması
-
Biyolojik Mücadele Kavramı
-
Atık Suların Kullanım Alanları
-
Sera gazı ile küresel ısınma arasında nasıl bir ilişki vardır? Kaynak: Sera gazı ile küresel ısınma arasında nasıl bir ilişki vardır?
-
Canlı Türlerinin Yok Olmasının Doğal Dengeye Etkisi