Araknoloji nedir? Araknoloji Ekipmanları Nelerdir
Araknoloji gibi genel bir başlık kullandım ancak bahsetmek istediklerim örümcek toplamak için araziye çıkıldığında bir biyoloğa-araknoloğa gerekli olacak (olabilecek) bir kaç temel ekipman üzerine. Her ne kadar değineceğim alet-edevatla örümceğimsilerin bir çok takımını örneklemek mümkün olsa da akrepler (Scorpiones), böğüler (Solifugae) gibi bazı grupları araziden toplamak hem deneyim istemekte hem de ilave bazı cihaz ya da aletlere ihtiyaç duyulmakta. Bu konu bir başka yazının içeriği olabilir.
Atrap
Biz hocalarımızdan bu isimle öğrendik, tanıdık: Atrap. Yabancılar genellikle Sweep Net olarak adlandırıyorlar. Türkçesi sanırım süpürme ağı. Vejetasyon üstündeki örümcekleri atrapla topluyoruz. Metal bir çember (çerçeve), kabaca tahta bir sopa (sap) ve çembere giydirilmiş ağ (külah). Hani çizgi filmlerde kelebek peşinden koşan çılgın entomologların ellerindekilerin aynısı. Yalnız burada hemen şunu vurgulamak istiyorum; entomologlar genelde böcekleri ya havada uçarken yakalarlar ya da yakalarken olabildiğince nazik davranırlar. Araknologlar ise örümcekleri vejetasyon üstünde göremediklerinden atrabı çoğunlukla rastgele sallarlar. Bu yüzden atrapta ince bir tül, dayanıksız bir kumaş kullanmak araknologlar için akıllıca olmaz zira tül hemen yırtılıverir. Şayet atrabımızı hazır almayıp kendimiz yapacaksak (-ki hazır almayı düşünenler için bir firma tavsiye edeceğim); ~5 mm kalınlığındaki çelik telden ~35 cm çapında dairesel bir çerçeve elde edip buna kaliteli Amerikan bezinden dikilmiş 50-60 cm uzunluğunda külah giydirmek ve sonrasında bunu sapa sağlam bir şekilde oturtmak (yukarıdaki resim) işimizi görecektir. Atraplarının külahında Amerikan bezi kullananlar arazi çantaları içerisinde dikiş iğnesi ve iplik taşımayı asla unutmasınlar.
Peki atrabın sapının boyu ne uzunlukta olmalı? Bu elbette çalışılan ya da toplanmak istenen örümcek grubu ile de alakalı. Örneğin vejetasyonun yüksek olduğu sulak alanlarda Araneidae, Tetragnathidae vs. gibi örümcek familyalarını örneklemek istiyorsanız atrabınızın sapının oldukça uzun olmasında fayda var. Benzer şekilde orman içi canopy çalışmalarında da aynısı geçerli. Bunun için hazır bulabileceğiniz teleskobik sapları kullanabilirsiniz. Benim kendi atrabımın sap uzunluğu 50 cm. Genelde 50-75 cm arası ideal zaten. Unutmayın sap boyu uzadıkça doğal olarak atrabın vejetasyona çarpma hızı düşecek ve daha kısa zamanda yorulmanız söz konusu olabilecektir. Theridiidae mensupları gibi küçük boylu ve vejetasyona sağlam biçimde tutunan örümceklerin örneklenmesinde atrabın vejetasyona çarpma hızı bence çok önemli. Yazdıklarım bir yana özel şartlar haricinde atrabınızın sap uzunluğu zamanla ve deneme yanılma ile ideal ölçüsünü bulacaktır.
Peki atrabınızın sapı çerçevesine sabit mi olmalı yoksa sökülüp takılabilmeli mi? Bence olası aksiliklere meydan vermemek için sabit olmalı. Elbette bu tercihte lojistik imkanlarınız da önemli. Örneğin teziniz için arazi çalışmalarınızı şehirlerarası otobüsler, köy minibüsleri ve hatta otostopla sürdürmeye çalışan bir yüksek lisans ya da doktora öğrencisi iseniz taşıma kolaylığı bakımından sökülüp takılabilmesi önemli. Bununla beraber şahsi arabanız ya da proje destekli araç kiralama imkanınız varsa sabit bir sap her halükarda daha sağlam olacağı için tavsiye edilir.
Her araknolog, insanların gündelik yaşantıları içerisinde görebildiği örümceklerin esasında sadece bir kaç familya ve o familyaların belirli cinslerine ait türlerden oluştuğunu bilir. Elbette burada genelleme yapıyorum ve tesadüfi karşılaşmaları hiçe sayıyorum. Elek (sifter ya da litter reducer), ağırlıkla orman altı yaprak döküntüleri ve toprak içerisinde yaşayan örümcek gruplarını örneklemek için kullandığımız olmazsa olmaz bir alet. Ne yazık ki Türkiye’de satılmıyor; peki yaptırılabilir mi? Elbette ama bunu denemiş bir insan olarak inanın bana astarı yüzünden pahalıya gelir. Yukarıdaki ve hemen aşağıdaki resimlerden anlaşılacağı üzere bize özel (-ki Staphylinidae gibi böcek gruplarını çalışan entomologlarda sıkça kullanıyorlar) eleğimiz iki bez hazneden oluşuyor. İki hazneyi ayıran ise, metal tellerden imal edilmiş ve genelde 6×6 ya da 10×10 mm göz açıklığına sahip elemeden sorumlu asıl kısım. Biz aletin tamamına elek diyoruz ama anlaşılacağı üzere elemeden sorumlu asıl kısım bu metal aksam.
Çapa ya da el tırmığı vasıtasıyla zeminden alınan yaprak döküntüleri ve toprak üst haznede eleniyor. Bize gerekli olan biyolojik materyal elbette diğer çer-çöp, toprak vs. gibi kalıntılarla beraber ağzı sıkıca bağlanan alt haznede birikiyor. Alt hazne yeteri miktarda dolduğunda (kol kaslarınız zorlanmaya başlar; yorulursunuz) içerik beyaz bir örtü üzerine dökülüp örümcekler aspiratör vasıtasıyla toplanıyor.
Örümceklerin toplanma süreci bilhassa arazide yalnız çalışıyorsanız sabır ve dikkat istiyor. Şahsi tecrübem birikinti içerisindeki örümceklerin büyük bir kısmını ilk bir kaç dakikada hemen yakalıyorsunuz. Zaten Gnaphosidae, Lycosidae, Liocranidae gibi familya mensupları anında sağa sola kaçışıveriyorlar. Şayet hedef familyanız bu saydıklarımdansa aman dikkat. Sürat önemli. Geri kalanları bulabilmek içinse beyaz örtü üstündeki birikintiyi dakikalarca karıştırmanız gerekiyor. Burada örtünün serili olduğu zemine mümkün olduğunca yakın olmanız önemli zira boyu milimetreler seviyesinde olan örümcekleri onca döküntü içerisinde başka türlü görüp seçebilmeniz çok zor. Hatta orman altında çalışanların gündüz bile olsa ayıklama esnasında tepe lambası kullanmalarını şiddetle tavsiye ederim. Buna rağmen göremeyip, denk gelemedikleriniz mutlaka olacaktır. Bu durumda özellikle Oonopidae, Erigoninae (Linyphiidae) gibi çok küçük boylu örümceklerin sistematiğini çalışan meslektaşlarımın eleme neticesinde elde ettikleri ve ön incelemeye tabi tuttukları birikintiyi Winkler Extractor ya da Berlese Hunisi ile ikinci bir kez işlemden geçirmeleri gerekebilir. Bu son saydığım aletlerin kullanımı hususunda akarologlardan bilgi ve tavsiye alabilirsiniz.
Araknologlar için 6×6 mm göz açıklığına sahip elek bence en kullanışlısı. Bununla beraber şayet Batı ve Doğu Karadeniz gibi bol yağmur alan bölgelerde çalışıyorsanız arazi çantanızda bir tanede 10×10 mm göz açıklığına sahip olanından bulunmasında fayda var. Zira ıslanmış yapraklar, döküntüler ve toprak 6×6 mm’lik eleği bazen tıkayabiliyor.
Birikintiyi inceleyip, örümcekleri topladıktan sonra geri kalan artıkları lütfen eleme materyalini topladığınız alana nazikçe serpiştirin. Asla güneş altında açık araziye terketmeyin. Zira şahit olduğunuz üzere geriye kalan artıklar hala Diplopoda, Myriapoda, Collembola, Thysanura vs. gibi bir çok eklem bacaklı grubundan canlıyı barındırıyor. Karıncalar, kınkanatlılar belki başlarının çaresine bakabilirler ama ya diğerleri? Günahtır, kıymayın.
Arazi çantanızda mutlaka üç-beş tane ince brandadan dikilmiş torba bulunsun. Aniden bastırıveren sağanaklar ya da vakit darlıklarında arazide eleyip biriktirdiğiniz materyali evinizde ya da laboratuvarınızda ayıklayabilirsiniz. Geri kalanları uygun bir yere terk etmek kaydıyla.
Kurak mevsimlerde yapılan elemeler esnasında doğal olarak ortaya yoğun miktarda toz çıkabiliyor. Astım ve benzeri sorunları olan meslektaşlarıma eleme esnasında ameliyat maskesi tarzında bir koruyucu kullanmalarını tavsiye ederim. Yine eleme yapmak yukarıda da değindiğim üzere yoğun fiziki çaba gerektiren bir toplama yöntemi. Uzun aralıklarla araziye çıkıyorsanız şayet kabaca hamlamanız ve neticesinde adale ağrıları çekmeniz kuvvetle muhtemeldir. Elleriniz su toplayabilir. Keyifli bir arazi çalışması için lütfen önlemlerinizi alınız.
Yüzey aktivitesi, monitoring vs. tarzı ekolojik çalışmalar yapacak olanlara sözüm yok lakin sırf faunistik amaçla eleme yapıyorsanız lütfen erginaltı örümcekleri toplamaktan kaçının. Salticidae, Thomisidae gibi bazı familyaların mensupları erginleşinceye kadar zeminde yaprak döküntülerinin içinde bulunabiliyorlar. Erginaltı bireylerden tür teşhisi yapılamayacağı için yavruları boşuna telef etmeye gerek yok.
Ayrıca zaman zaman birikintileri ayıklama esnasında davetsiz bazı misafirlerle karşılaşabilirsiniz. Bencileyin korkmayın. Buradan…
Aspiratör
Gerek araknologların gerekse entomologların olmazsa olmaz örümcek-böcek toplama aletlerinden bir tanesi. Kabaca insan nefesinin dar bir hortuma uyguladığı emme kuvvetinin dışarıdaki örümceği bir hazneye çekmesi ile çalışıyor diyebiliriz. Çok farklı tipte olanları var. Size en uygun olanının hangisi olduğuna zamanla kendiniz karar veriyorsunuz. Şahsen üstteki model benim tercihim. Ağda araştırmanız halinde “insect aspirator anahtar kelimesiyle” farklı tipte aspiratörlerin nasıl yapılabileceğine dair çeşitli belgelere ulaşabilirsiniz.
Araknologların arazi çalışması esnasında dikkat etmesi gereken husus topladıkları örümcekleri aspiratörlerinin biriktirme haznesinde uzun süreli tutmamaları zira örümcekler bir süre sonra birbirlerini yemeye başlıyorlar. Bu yüzden topladıklarınızı sık sık alkole almanızda fayda var. Peki entomologlar gibi biriktirme haznesine kurutma kağıdı koysak, örümcekler birbirlerini görmese, bulamasalar olmaz mı? Olmaz. Pek akıllara gelmeyen lakin arazide bir ihtimal keyifleri bozabilecek ekstra bir başka husustan bahsetmek istiyorum. Dikkatli olmakta fayda var. Aspiratörler kişisel aletlerdir. Her insan kendi ağzının değdiği bir nesneye başkalarınınkinin değmesini istemeyebilir. Kendinizin yoksa ya da o an ulaşamıyorsanız mümkün olduğunca bir başkasının aspiratörünü kullanmaya kalkışmayın. Huzursuzluk yaratabilir.
Her ihtimale karşı uzun süreli arazi çalışmalarında yanınızda mutlaka yedek bir hatta iki aspiratör daha bulunsun.
Arazide dağınık çalışan biriyseniz kaybetmelere karşı uygun bir yerinden aspiratörünüzü boynunuza asabilirsiniz (buradan). Hatta bunun için fosforlu ayakkabı bağcıklarını kullanabilirsiniz. Bu aspiratörünüzün kaybolması halinde kolaylıkla bulabilmenize de yarayacaktır.
Şayet aspiratörünüzü yurtdışından getirtecekseniz arz-talep etkeninden dolayı tüm aspiratörlerin entomologların kullanımına uygun olarak imal edildiğini unutmayın. Ben şu ana kadar doğrudan araknologlar için üretim yapan bir firmaya denk gelmedim. Peki burada dikkatli olmamız gereken nedir? Böcekler örümceklere oranla daha sağlam bir dış iskelete sahipler dolayısıyla bazı aspiratörler (entomologlar için üretildiler) emme eylemini oldukça güçlü gerçekleştirdikleri için bilhassa ilk denemelerde aspiratörle çekeceğiniz örümceğin pelteye dönüşme ihtimali yüksek (hazneye hızlı çarpabilirler). Dikkatli olun! Bunun önüne aspiratörün biriktirme haznesinin tabanını silikonla kaplayıp, yumuşatarak geçebilirsiniz.
Amacım “Japon Şemsiyesi” ve bazı bir kaç ilave alettende de bahsetmekti ama çok uzadı. Bu yazının ikincisi sanırım gerekecek. Son olarak internet üzerinden alışveriş yapabileceğiniz güvenilir bir firma tavsiyesinde bulunmak istiyorum; Paradox Company. Elbette benzer ürünleri satan daha pek çok firma mevcut ancak biz bunu denedik ve ürünlerini halen kullanmaktayız. Fiyatlar makul, ürünler orta kaliteli.
www.dogatarihi.net/araknoloji-ekipmanlari/
Zooloji
-
Ataks tavuk yetiştiriciliği ve Ataks tavuk özellikleri nelerdir?
-
Omurgalılara Genel Bir Bakış
-
Memelileri diğer canlı türlerinden ayıran bazı özellikler
-
Göz dizilişlerine bakarak örümceklerde familya tespiti
-
Önositoid nedir? Önositoidler nasıl bir yapıya sahiptir ?
-
Adipohemosit nedir?
-
Sferül hücre nedir?
-
Koagülosit nedir?
-
İntegrin nedir? Görevleri nelerdir?
-
Organogenez nedir ? Hangi canlılarda görülür ?
-
Hayvanlarda boşaltım sistemi elemanları nelerdir?
-
Nöral Kristadan Gelişen Yapılar
-
Omurgasızlarda kan hücreleri
-
Deneylerde Neden Fare Kullanılır?
-
İstilacı Türlerin Yayılma Yolları Nelerdir ?