Berberis crataegina - KARAMUK, KADINTUZLUĞU - Bitki Türleri

Berberis crataegina - KARAMUK, KADINTUZLUĞU

Fotoğraf: Prof.Dr. Ahmet KARATAŞ

Berberis crataegina - KARAMUK, KADINTUZLUĞU NİĞDE: Aladağlar Milli Parkı, Narpuz Vadisi girişi; 19.05.2010

Yukarıda yazdığım ikisinden başka Sarı Çalı'dan tutun Ekşimen'e kadar daha bir sürü yöresel adı olan bu bitki, çok yıllık bir çalıdır. Sarı çiçeklerini Mayıs-Haziran aylarında açar. Ülkemizde Ege'nin iç kesimleri, Batı Akdeniz, İç Anadolu, Doğu Anadolu ve Batı Karadeniz'in iç kesimleri yanında Ş.Urfa taraflarında 800-1500 m arasındaki yüksekliklerdeki yamaçlarda yetişir.
Üzerindeki güzele gelince; TAŞBÜLBÜLÜ (Irania gutturalis)'nün erkeğidir. Sinekkapangiller (Muscicapidae) ailesinden olan bu tür, Karamuk gibi çalılıklarda yuvalanır. Böcekçil olup; ülkemizde yaz (üreme) göçmenidir.

Başta Asya olmak üzere dünyanın daha çok kuzey ılıman bölgelerinde yetişen ve 450'yi aşkın türü olan çalımsı bitkilere kadıntuzluğu denir. Berberis cinsini oluşturan bu türlerin bazıları herdemyeşil, bazıları ise kışın yaprağını döken dikenli çalılardır. Son derece batıcı ve sert olan bu dikenler genellikle dalların üzerinde demetler oluşturan oval yaprakların sap tabanından çıkar. Kadıntuzluklarının çiçekleri gibi odunu da sarı renklidir. Bir ya da daha çok sayıda çekirdek içeren etli meyveler bazı türlerde tek tek bulunur, bazılarında üzüm gibi salkımlar oluşturur. İşte bu yüzden kadıntuzluklarına "dikenüzümü" adı da verilir.

Avrupa, Asya ve Kuzey Amerika'nın birçok yerinde, ülkemizde de Kuzey Anadolu Bölgesi'nde kendiliğinden yetişen adi kadıntuzluğu (Berberis vulgaris) en çok 2 metreye kadar boylanabilen ve kışın yapraklarını döken bir çalıdır. Üçlü gruplar halinde bulunan dikenleri ve parlak kırmızı renkli meyveleri vardır. Halk arasında iştah açıcı, kuvvet verici ve ateş düşürücü olarak kullanılan kökleri genellikle "amberparis kökü" adıyla satışa sunulur. Öbür bazı kadıntuzluğu türleri gibi bu tür de başta buğday olmak üzere tahıllarda kara pas hastalığına yol açan pas mantarına barınak oluşturur. Bu nedenle ABD'nin birçok bölgesinde yetiştirilmesi yasaklanmıştır.
Türkiye'ye ve İran'a özgü olan başka bir kadıntuzluğu türü de "karamukdikeni" (Berberis crataegina) adıyla bilinir. Bu bitki adi kadıntuzluğuyla hemen hemen aynı boydadır. Ama sonbaharda kararan meyveleri ve üçlü değil tek tek bulunan dikenlerinin yardımıyla kolayca ayırt edilir. C vitaminince zengin meyveleri özellikle Sivas yöresinde hoşaf ve şurup yapılarak değerlendirilir.
Kadıntuzluklarının çoğu türü albenili çiçekleri ve meyvelerinden ötürü süs bitkisi olarak yetiştirilir. Çoğu türün meyveleri kuşlar için değerli bir besin kaynağıdır. Bazen meyvelerden reçel ve marmelat da yapılır. Bazı türlerin köklerinden sarı boya çıkarılır, sarı renkli odunları da çeşitli ahşap eşyaların yapımında kullanılır.

Alem: Plantae (Bitkiler)

Bölüm: Magnoliophyta (Kapalı tohumlular)
- Sınıf: Magnoliopsida (İki çenekliler)
  - Takım: Ranunculales
    - Familya: Berberidaceae (Kadıntuzluğugiller)
      - Cins: Berberis
      - Tür: Berberis crataegina

#berberis #crataegina #karamuk #kadintuzluĞu