İnsanda besinlerin sindirimi
Besinlerdeki büyük moleküllü maddelerin,sindirim enzimlerinin etkisi ve metabolik yollarla parçalanarak kendilerini meydana getiren küçük yapı taşlarına ayrılmasına kimyasal sindirim(hidroliz) denir.Su önemli bir görev alır.Kimyasal sindirim ile proteinler aminoasitlere ,karbonhidratlar monosakkaritlere,yağlar yağ asidi ve gliserole parçalanarak hücre zarından geçecek küçüklüğe getirilir.
İnsanlar ve hayvanlar vitamin üretemezler.Gerekli olan vitaminleri bitkilerden alırlar.B ve K gibi bazı vitaminler hayvanların ve insanların bağırsaklarında yaşayan mikroorganizmalar tarafından sentezlenebilir.Hayvanlar yedek besinlerini glikojen ve yağ şeklinde,bitkiler ise nişasta şeklinde depo eder.
1.Karbonhidratların sindirimi
Karbonhidratların kana geçebilmesi için sindirim organlarında en küçük yapı birimi olan glukoz,fruktoz,galaktoz,riboz ve deoksiriboz monomerlerine kadar parçalanmalıdır.Karbonhidratların sindirim ağızda başlar.Besin ağızda çiğnenirken tükrükteki amilaz(pityalin) enzimi, nişasta ve glikojen molekülündeki bağları koparır ve dekstrin ve maltoza ayırır.Pityalin bazik ortamlarda etkilidir.
Pityalin
Nişasta veya glikojen +su
Maltoz+Dekstrin
Yukarıdaki denklem nişastanın tümü için gecerli degildir.Ağızda fazla süre kalmazlar.Karbonhidratlar mideden hiçbir kimyasal değişiklige ugramadan 12 parmak bağırsağına gelir.Besin bağırsaga girdiginde,bağırsak hücrelerinden pankreası uyaran sekretin hormonu salınır.Sekretin pankreastan öz suların salgılanmasına sebep olur.
Pankreas öz sularındaki amilaz, ağızda tam olarak parcalanmadan 12 parmak bağırsagına gelen nişastayı ve dekstrini maltoz moleküllerine parcalar.
Amilaz
Nişasta ve dekstrin+su
Maltoz
İnce bağırsaklara kadar,yapı birimlerine ayrılmadan gelen karbonhidratlara,ince bağırsak bezlerinden salgılanan enzimler(karbonhidrazlar) etki eder. Maltaz
Maltoz(arpa şekeri)+su Glukoz+Glukoz
Sukraz
Sükroz(çay şekeri)+su Glukoz+fruktoz
Laktaz
Laktoz(süt şekeri)+su Glukoz+galaktoz
Bağırsak boşluğunda bulunan glukoz aktif taşıma ile epitelyum hücrelerine geçer.Epitel hücrelerinden kan dolaşımına düfüzyonla katılır.İnsan vücüdünda selüloz sindirici enzim bulunmadığı için,selüloz dışkı ile atılır.Bahçe salyangozu ,bazı bakteriler,bazı kın kanatlı böçekler selölaz enzimi salgılarlar.Hiçbir omurgalı selölüzun sindirimini yapamaz.
2.Proteinlerin sindirimi
Proteinlerin kimyasal sindirimi midede başlar; ince bağırsak da tamamlanır.Besin mideye geldiği zaman mide hücreleri Gastrin salgılar.Gastrin,mide bezlerinin hidro klorik asit(HCI) salgılamasını sağlar.
Pepsinojen (pasif enzim)+HCI Pepsin(aktif enzim)
Pepsin
Proteinler+su Polipeptidler(peptonlar)
Ayrıca süt çocuklarında, Lap(Renin) enzimi ile sütün kazeinini çökeltir.
Lap
Süt Kazein+su
Pepsin
Kazein+su Polipeptid+aminoasitler
Sindiriminde etkisiyle besinlerin midede bulamaç halina gelmiş şekline kimus adı verilir.Bazı vitaminler ve ilaçlar mideden emilir.Kimus 12 parmak bağırsağına geldiği zaman.
Enterokinaz
Tripsinojen(pasif) Tripsin(aktif)
Tripsin
Kİmotripsinojen(pasif) Kimotripsin(aktif)
Mideden polipeptid(pepton) halinde gelen proteinler tripsin ve kimotripsin enzimleri ile parçalanarak küçük yapı birimleri olan dipeptidlere ve aminoasitlere parçalanır.Enterokinaz ince bağırsak öz suyunda mevcutdur.Peptidler ince bağırsakların salgısındaki Erepsin enzimi ile etkileşerek aminoasitlere ayrılır.
Peptidler(dipeptidler)+su Erepsin Aminoasitler
Böylece,sindirim kanalına alınan proteinler Pepsin,Tripsin,Kimotripsin,Erepsin,karboksipeptidaz ve ince bağırsaktan salgılanan en az iki peptidaz enziminin müşterek faaliyetleri ile parcalanır.Bütün sindirim enzimleri protein yapıda olup,sağlıklı bir insan günde 100 gr enzim salgılar.Salgılanan enzimler ince bağırsağın son kısmında tekrar hidroliz edilerek emilir.
3.Yağların sindirimi
Yağların ince bağırsakdan emilebilmesi için yağ asitleri ve gliserine kadar parcalanması gerekir.Kimus içindeki yağlar,safra tuzlarının ve pankreasdan lipaz enziminin etkisiyle yağ asidi ve gliserole ayrılır.Safra tuzları,yağ damlalarının yüzeyini artırarak lipaz enziminin etkisini kolaylaştırır(mekanik etki).
Lipaz+S.tuzları
Yağlar+su
Yağ asitleri +Gliserol
Karbonhidrat,protein ve yağların kimyasal parçalanmasından sonra ince bağırsakta meydana gelen süte benzer sıvıya Kilus denir.Dışardan alınan besinlerin içinde fazla oranda nükleik asitde bulunur.Bunların sindirimini sağlayan ribonükleaz ve deoksiribonükleaz enzimleri pankreasdan ,fosfatazlar ise bağırsak mukozasından salgılanır.
C-Sindirilen maddelerin emilmesi
Besin maddelerinin aminoasit,yağ asiti ve glukoz gibi besleyici yapı birimlerine parçalanmasından sonra ,ince bağırsaktaki epitelyum hücreleri tarafından alınmasına Emilme denir.İnce bağırsağın iç yüzeyini kaplayan epitel doku ,emilme yüzeyini genişletmeye yarayan çok sayıda parmak şeklinde çıkıntılar yapar.Bu çıkıntılara Villus(Tümür) denir.
Bağırsak iç yüzeyindeki bu büyük çıkıntılardan başka,epitelyum hücrelerinin üst yüzeyindeki stoplazma katlanmaları da Mikrovillus denilen özel yapıları meydana getirir.İnce bağırsakta hem doku katlanmaları,hücre zarı katlanmaları görülür.Tümürler lenf damarı ile bunu bir ağ gibi saran kılçal damarlarını bulundurur.İnce bağısaktaki emilme,difüzyonla, ozmozla, aktif taşıma ile olur.
Glukoz ve aminoasitlerin hücre zarından gecişi aktif taşıma ile olur.İnce bağırsağın boydan boya her tarafında bulunan bu emme kabiliyeti her biri belli bir amino asit grubu için özel olan birkaç aktif taşıma mekanizması sayesinde gerçekleşir.Bazı kısa zinçirli yağ asitleri ise hücrelere difüzyonla girebilir.
Galaktoz glukozdan, glukozda fruktozdan daha kolay ve çabuk emilir.Yağların sindirilmesi ile oluşan gliserol ve yağ aitleri önce lenf kılçallarına,lenf düğümüne,peke sarnıcı,lenfa ğöğüs kanalı,sol köprüçük altı toplar damarı yolunu izleyerek kalbe ulaşır.
Beslenme sonucunda, normal bir insanda sindirim ürünlerinden, karbonhidratların hepsi, yağların %95 ve proteinlerin % 90 kadarı,ince bağırsaklardan geçerken emilir.
1.Kanla Taşınma yolu
Glikoz,galaktoz,fruktoz, aminoasit,minareler,su ve vitaminler ince bağırsak hücrelerinden düfüzyon ve aktif taşıma ile kan damarlarına geçer.
Besin maddeleri İnce bağırsak kılcalı Karaciğer kapı toplar damarı Karaçiğer Karaciğer üstü toplar damarı Alt ana toplar damarı Kalbin sağ kulakçığı.
2.Lenfle taşınma yolu
Sindirim sonucu oluşan gliserol ve yağ asitleri ince bağısak epitelyum hücreleri tarafından emilir ve yine hücrenin ihtiyacı olan trigliseritler ve fosfo gliseritler sentezlenir.Yeni sentezlenen lipid albuminle kaplanır ve Şilomikron küçük damlaçıklar halinde lenf damarlarına verilir.Yağda eriyen A,D,E ve K lenf sistemi ile taşınır.
Besin maddeleri Tümör Kilus borusu Peke sarnıcı Göğüs kanalı Sol köprüçük altı toplar damarı. Üst ana toplar damar Kalbin sağ kulakcığı.
Kanla taşınma hızlı ,lenfele taşınma yavaştır.
Kalın bağırsakta suyun emilmesi :Kilus,ince bağırsaktan geçerken besleyici maddelerle suyun büyük bir kısmı emilir.Hala sıvı haldeki kilus içerisindeki su ,pankreas özsuyu ve safra tuzları ile birlikte kalın bağırsağa geçer.Kalın bağırsakta bakteri faaliyetleri ile bazı vitaminler (K ve B vitaminleri) ve gazlarda meydana gelir.Sindirilemeyen artıklardaki suyun ve yaralı maddelerin bir kısmı tekrar tekrar kalın bağırsak tarafından emilir.
Dışkı içerisinde,sindirilemeyen selüloz,protein, yağ,epitelyum hücre döküntüleri,inorganik maddeler,sindirim salgıları artığı ve bakteriler vardır.Eğer kalın bağırsak iltihaplanır ve su emilimi tam yapılamazsa İshal olur.Fazla su emilirse kabızlık meydana gelir.
Genel Biyoloji
-
Protista Alemi ve Genel Özellikleri
-
Hücrelerdeki farklı ve benzer yapılar
-
Ses Nedir ? Ses Nasıl Oluşur?
-
Kültürü Yapılan Fitoplankton Türleri Nelerdir?
-
Apoptoz: Programlı Hücre Ölümü Nedir?
-
Ribozom ve Protein Sentezi
-
Mikrotübüller ve İplikçikler
-
Hücre Zarları
-
Lipid Çift-Katmanın Keşfi
-
Biyoreaktör
-
Telomerler ve İnsan Telomerinin Kristalik Yapısı
-
Hücre Biyolojisinin Tarihsel Gelişimi
-
Hücre biyolojisi nedir ?
-
Biyolojik Çeşitlilik Nedir ?
-
Sinir Sistemi Yapısında Bulunan Hücre Tipleri ve Özellikleri Nelerdir?