Biyologlar - Biyolojiye Gerçekçi Yaklaşım

Türkiye ve Dünya İçin Yeni Bir Bitki Türü "İzmir Çanı" (Campanula leblebicii Yıldırım)

Ege Üniversitesi Biyoloji bölümü Botanik Bahçesi ve Herbaryum Uygulama ve Araştırma Merkezi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Hasan Yıldırım tarafından kaya üzerinde tespit edilen bitkiye "İzmir çanı" adını verildi. Fotoğraf Telif Hakları : Doç.Dr. Hasan YILDIRIM

Çan çiçekleri, dünyada 420 kadar türe sahiptir. Türkiye bu cinsin orjin merkezlerinden biri olup, yüksek bir endemizme sahiptir. Türkiye'de toplamda 128 Campanula türü mevcut olup, bunlardan 68 tanesi sadece ülkemizde bulunan, endemik türlerdir, endemizm oranı %53 tür.

Özellikle çiçek güzellikleri ile peyzaji boyutta büyük bir ticari potansiyel taşıyan Çan çiçekleri üzerine 2014-2018 yılları arasında Ege Üniversitesi Biyoloji Bölümü, Botanik Anabilim Dalı ve Botanik Bahçesi Herbaryum Araştırma ve Uygulama Merkezi öğretim Üyesi Doç. Dr. Hasan YILDIRIM ve ekibi, TÜBİTAK tarafından desteklenen projeleri kapsamında bu cinsle ilgili detaylı sistematik, moleküler ve anatomik çalışmalar yapmışlardır. Bu proje kapsamında 2014 yılının temmuz ayında Doç. Dr. Hasan YILDIRIM, İzmir ili Kemalpaşa ilçe sınırlarında yer alan Ovacık Köyü civarındaki Çaldede Dağı veya Çıplakdağ isimleri ile bilinen dağın zirvesinde, yaklaşık 1370 ile 1385 metre irtifada yer alan şist-fillit oluşumlu ana kayalar üzerinde, sadece bu ana kaya çatlaklarında yayılış gösteren bir çan çiçeği tespit etmiştir. Detaylı taksonomik ve moleküler çalışmalar sonucunda bu popülasyonun daha önce keşfedilmemiş bir yeni türe ait olduğu sonucuna varmış ve makalesini hazırlayıp "Phytotaxa" isimli bilimsel dergiye yayınlamak için göndermiştir.

Makalesi 16 Kasım 2018 tarihinde yayınlanarak bilim dünyasına tescillenen bu yeni tür, Doç Dr. Hasan Yıldırım tarafından Ege Üniversitesi Botanik Bahçesi ve Herbaryum Araştırma ve Uygulama Merkezinden 1996 yılında emekli olan, Taksonomik Botaniğe çok büyük katkılar veren, bugüne kadar 21 tane yeni bitki türünü bilim dünyasına tanıtan, Türkiye Florası yazarlarından biri olan , Öğretim Üyesi Erkuter Leblebici'ye atfen, bilimsel ismi "Campanula leblebicii Yıldırım" olarak isimlendirilmiştir. Bitkinin Türkçe bilimsel ismi olarak ise türün yayılış gösterdiği il olan İzmir'den yola çıkarak "İzmir Çanı" olarak isimlendirmiştir.
"İzmir Çanı" dünyada yalnızca İzmir ilindeki Çaldede Dağı'nda yayılış gösteren bir nokta endemiğidir. Sadece 0.043 km2'lik bir bölgede yayılış gösteren türün toplamda 900'e yakın bireyinin olduğunu vurgulayan Yıldırım, alanda hem piknik faaliyetlerinin oluşu hem de aşırı hayvan otlatmasının bulunmasının, bu bitkinin neslini çok ciddi bir şekilde tehdit ettiğini söyledi. Eğer alanda koruma çalışmaları başlatılmazsa, henüz keşfedilen bu türün yakın zamanda bilinçsiz bir şekilde neslinin tükenebileceğinin altını çizmiştir.

"Hocamızın, 2013 yılında yapmış olduğu ve 2014 yılında "Turkish Journal of Botany" derğisinde yayınlamış olduğu bir çalışmada da (Campanula alisan-kilincii (Campanulaceae), a new species from eastern Anatolia, Turkey)  tespit ettiğini duyurmuş ve bu türün adını da  "bu bitki popülasyonunun bulunmasına yardımcı olan ve 2012 yılında vahim bir trafik kazasında kaybettiği akrabasına atfen, "Campanula alisan-kilincii" koymuştur.

"Campanula alisan-kilincii  Türkiye'nin doğusundaki Malatya ilinden yeni bir tür olarak tanımlanmış ve resimlenmiştir.  Morfolojik olarak Campanula quercetorum ve C. strigillosa'ya benzemekle birlikte, tür tanımında sunulan morfolojik farklılıklara dayanarak açıkça diğer türlerden farklı bir tür olduğu ortaya konulmuştur."
 
Yine hocamızın Nisan 2018'de yaptığı bir çalışmada "Fethiye'de iki gezginin doğa yürüyüşü sırasında fark ettiği çiçekler üzerinde yürütülen bilimsel çalışma sonucu bunun halk arasında "ters lale" olarak da bilinen "fritillaria" cinsine ait yeni bir tür olduğu belirlendi - Literatüre keşifçilerin soyadları kullanılarak "Fritillaria ozdemir - elmasii" olarak kaydedilen bitkiye Türkçe olarak "haslale" ismini verdi."

"Bu bitki grubunun dünyada yayılışına baktığımız zaman 170'e yakın türle temsil edildiğini görmekteyiz. Ülkemizde ise keşfettiğimiz tür olan "Fritillaria ozdemir - elmasii"ye kadar 43 türün varlığı bilinmekteyken, bu türle sayı 44'e yükseldi. Bu 44 türün 21'i ülkemize has endemik bitkilerdir." dedi.

Doç.Dr. Hasan YILDIRIM hocamıza paylaşımlarından dolayı teşekkür eder. Bundan sonraki çalışmalarında başarılar dileriz.

Fotoğraf Telif Hakları : Doç.Dr. Hasan YILDIRIM