KITALARIN VE KARA PARÇALARININ KONUMLANMASI İLE İLGİLİ GÖRÜŞ VE KURAMLAR
Mevcut hayvan yayılışının açıklanmasında Kararlılık, Köprüler ve Kıtaların kayma kuramı olmak üzere üç temel kuramdan yararlanılmıştır. Bunlar:
1. Kararlılık (Permanenz) Kuramı
Dünyadaki kıtaların ve bununla ilgili olarak ana karaların ve deniz tabanlarının oluşumundan beri ufak abzı değişiklilikerin dışında durumunu ve konumunu koruduğu ve değişmediğini varsayılmıştır. Bu kuramın en önemli savunucularından olan Wallace (1876) zoocoğrafik yayılışın, göçler ve bugünkü kara ve su bağlantıları ile açıklamaya çalışır. Bu kurama destek veren Darlington (1957) geç ortaya çıkmış olan memeli hayvanların günümüzde bu yoları etkin biçimde kullandıklarını öne sürmüştür.
2. Kara Köprüleri Kuramı
Bir çok canlı grubunun yayılışını bugünkü kıta konumlanması ile açıklamak oldukça zordur. Bu nedenle 1800 yılların başından itibaren kara köprülerinin kabul edilmesi eğilimi ortaya çıktı. Bu kurama göre; Dünyadaki büyük kıta ve kara parçaları arasındaki hayvan geçişinin dar bağlantılar, suların buz ve kar halinde yüksek dağ başlarına veya kutuplarda tutulması sonucunda deniz seviyesinin düşmesiyle oluşan kara köprüleri aracılığı ile gerçekleşmiş olduğunu ileri sürmektedir. Wallace bu kurama da destek vermiştir. Farbes (1846) İngiltere’nin ana kıta ile olan bir karasal bağlantı yoluyla faunalarının bezerliğini açıklamıştır. Hooker (1847) Avustralya ve Güney Amerika kıtaları arasındaki bağlantıyı, bir zamanlar var olduğu öne sürdüğü “ Transokyanusya” kara parçasına bağlamaktadır. Bununla ilgili çok sayıda kara köprüleri ile ilgili kuramlar ortaya konulmuştur. Çoğu bilim adamının vardığı önemli kurama göre, büyük kıtalar arasındaki geçiş, ya dar bağlantılarla ya da suların buz ve kar halinde yüksek dağların başına ve kutuplara yığılması sonucunda denizlerdeki su seviyesinin düşmesi ile oluşan kara köprüleri aracılığı ile sağlanmıştır.
( örneğin Bering boğazının Asya ile Kuzey Amerika arasındaki geçişi sağlaması gibi). Kara köprüleri ile İngiltere ile Avrupa, Asya ile Japonya arasındaki geçişler açıklanmıştır. Afrika ile Güney Amerika arasındaki köprü (Atlantis) bir varsayımdan öte geçmemiştir. Ana kıtalara yakın ve sığ sularda bulunan adalara geçişler, bu yaklaşımlarla kolay açıklanabilmektedir. Uçamayan kuşların kıtalardaki dağılımı kara köprüleri kuramlarına göre de tam açıklanamıyordu. Günümüzde yaşayan deve kuşlarının yapısal özellikleri, hepsinin ortak bir atadan türediğini göstermektedir. Bu kanatsız kuşların okyanuslardaki büyük mesafeleri aşması olanaksız görülmektedir. Kıtaların kayma kuramı bu soruna açıklık getirmiştir. Kara köprüleri kuramı bir açıdan da geçerli bir kuramdır.
2.1. Buzullaşmalar ve Kara Köprülerinin Oluşumu
Buzul dönemlerinde, bugünkü buz birikiminin yaklaşık 3 katı daha fazla buz birikimi olmuştur. Buzla kaplı alanların miktarı, Antartika hariç, bugünkünün 13 katı daha fazlaydı. Buzulların ortalama kalınlığı yaklaşık 2 km civarındaydı. Kuzey yarımküre’deki buz miktarı , Güney Yarımküre’den kabaca iki kat fazlaydı Güneyde, buzullar Antartika kıtasının dışına taşmamıştı. Buna karşın Kuzey Amerika ve Avrasya’da, buzlar karalara büyük ölçüde yayılmıştı. İskandinavya’daki buzullar 48o enleme kadar inmişti. Kuzey Amerika’daki nemli iklim ve büyük miktardaki kar yağışı ise 37 o enleme kadar inmişti.
Son buzul dönemindeki, buzulların yayılışı, hareketi ve konumlanması ayrıntılı olarak haritalanmıştır. Avrasyadaki buzlar bir çok yeri tamamen örtmüştü (İngiltere, Benelüks ve İskandinavya ülkeleri Almanya’nın önemli bir bölümü ve Sibirya gibi yerler buzlar altında kalmıştı).
Buzulların yığılmasıyla birlikte, altlarında bulunan taşküre, dengeyi sağlayabilmek için, magmaya gömülmeye başlar ve buzul arası dönemlerde de tersi ortaya çıkar. Böylece kara parçaları bir duba gibi yükselir ve alçalır.
Buzulların erimesiyle karaların yükselmesi yaklaşık 15 000 yıldan beri sürmektedir.
Suların buz halinde kıtalara yığılması deniz seviyesinin düşmesine, erimesi ise yükselmesine neden olmuştur. Denizlerde yaşayan kabuklu hayvanların fosillerini kıyılardaki katmanlarda saptamak ve izlemek yoluyla su seviyesindeki değişmeler gözlemlenebilir. Genel bir kabul, buzul devirlerde, deniz düzeyinin bugünkünden 100-150 m’den daha fazla düştüğü yönündedir. Buzullar arası dönemlerde ise deniz düzeyi bugünkünden yaklaşık 20 m. daha fazla yükseldiği kabul edilmektedir. Böylece kara ve su köprülerinin oluşmasının yanı sıra, keza bitki ve hayvanlar için yaşam alanlarının genişlemesi veya kısıtlaması durumu ortaya çıkmıştır.
Hem buzul arası dönemin sürmesi, hem de CO2 birikimi ile dünya atmosferinin normal seyrinden daha fazla ısınması, dünyadaki buzların erime sürecini hızlandırmıştır. Antartika ve Grönland’daki buzların erimesi, dünya denizlerinin 6 m. yükselmesine, bu da bir çok kıyı şeridi ile birlikte bugünkü liman şehirlerinin bir çoğunun su altında kalmasına neden olacaktır.
Buzullaşma dönemine girseydik, deniz düzeyi en an 100 m düşeceği için, kıyılarda bir çok yeni toprak elde edilecekti. Buzul dönemlerinde bölgeler arasındaki sıcaklık farkları çok daha fazla olduğundan, meydana gelen rüzgarların miktarı, şiddeti ve yönleri bugünkülerden farklıydı.
Pleistosen’de (kuaterner’in ilk dönemi, 1 milyon 800 bin yıl önce başlamış, 10 bin yıl öncesine kadar devam etmiş olan jeolojik bölüm) ortaya çıkan buzullaşmalar zoocoğrafya açısından oldukça önemlidir. Pleistosen’de belirgin olarak 4 buzul dönemi saptanmıştır.
Her buzul döneminin arasında, sıcaklığın bugünkü gibi yüksek olduğu bir dönem vardır. Tropiklerde ve subtropiklerde kurak (arid) ve yağışlı (pluvial) iklimler birbirini izlemiştir. Zamanımız buzularası (interglasiyal) evredir. Pleistsende meydana gelen buzul dönemleri, dünyanın tümünü etkilemiştir. Tundra yapısında olan Holarktik bir çok canlı için yaşanamaz duruma gelmiştir. Tersiyer türlerinin bir kısmı tamamen ortadan kalkmış, bir kısmı güneye sığınmıştır. Doğu-Batı yönünde uzanan sıradağlar (Alpler, Toroslar, v.s), güneye olan göçü büyük ölçüde önlemiştir. Sonuç olarak Tersiyer’in tür zenginliği ortadan kalkmıştır. Bir çok tür refigiyum (=sığınak) denen uygun ortamlara sığınarak, tür ve alttür oluşumuna zemin hazırlamış ve buzularası dönemde bu refigiyumlar yeniden bir yayılma ya da gen merkezi olarak görev yapmıştır. Anadolu önemli bir refigiyum olarak buzul dönemleri sırasında hizmet vermiştir. Bu dönemde Avrupa’da Alp dağları ve diğer dağlar arasına sığınmış türlere arktik-alpin türler denir.
Deniz canlıları da buzullardan etkilenmiştir (suların soğumasından dolayı). Akdeniz, bu dönemde sıcak seven türlerinin hemen hepsini yitirmiştir.
Suların buz halinde karalara yığılası ile birbirine 100-150 m sığlıktaki denizlerle bağlanmış kara parçaları arasında kara köprüleri kurulmuş; kara canlıları için yeni yayılma yolları açılmış; fakat daha önce yalıtılmış olan bazı adalarda oluşmuş birçok tür de, ana kıtadan gelen yeni türlerle ortadan kaldırılmıştır. İç sular arasında da buzulların etkisiyle su köprüleri kurulmuştur.
Buzul dönemlerinde güneye göç edenlerin bir kısmı, buzul arası dönemlerde tekrar kuzeye gelirken , bir kısmı da yüksek dağların başına çekilerek soğuk yerler aramıştır. Böylece yüksek dağların belirli yüksekliklerinde Arktik Relikt adı verilen bir çok canlı yerleşmiştir. Darwin bu konuda da araştırma yapmıştır.
2.2. Kara Köprüleri
Canlıların yayılmasında önemli rol oynayan kara köprüleri iki şekilde oluşmuştur. Birincisi tektonik nedenlerle, yani kara parçalarının yükselmesi ile "Isostatic"; diğeri ise buzul devirlerde deniz düzeyinin düşmesi ile (bu sonuncular "Eustatic" diye adlandırılır) ortaya çıkar.
BERİNG KANALI VE KÖPRÜSÜ
Senozoyik'in sonlarına doğru Kuzey Amerika ile Avrasya arasında oluşmuş geniş bir kara köprüsüydü. Deniz seviyesinin 100 m. düşmesiyle yaklaşık Alaska'nın genişliğinde bir köprü oluşmuştur (HOPKİNS, 1967). İlave olarak iki kıta arasında Senozoyik boyunca, Miyosen'den sonra, kısa aralıklarla da olsa zaman zaman açılıp kapanan kıstaklar "İsthmus" oluşmuştu. Bu kıstaklar. Kuzey Yarımküre'de, geniş ölçüde buz kütlesi oluşmadan önce, büyük bir olasılıkla, yer hareketiyle oluşmuştu. Fakat esas fauna ve flora alışverişinin olduğu dönem, deniz düzeyinin, östatik (= eustatic= buzullaşma) nedenlerle düşmesi sonucu gerçekleşmiştir. Bu kara köprüsü yaklaşık 12.000 yıl açık kalmıştır.
Bering Köprüsü, en azından Geç Pleistosen'de, boreal ormanlardan arınmış, yağış miktarı oransal olarak az olan, tundra ve çayırlık özelliğinde bir köprüydü. Böyle bir bitki örtüsü, ancak, steplerde ve tundralarda yaşamaya uyum yapmış memelilerin göçlerine olanak sağlamıştı. Bununla birlikte, birçok dönemde, iklim, büyük bir olasılıkla, bugünkü boreal iklimden fazla farklı değildi; çünkü Kuzey Pasifik akıntısı kısmen buraları ısıtıyordu. Buradaki iklim ve bitki örtüsü, her defasında, bir süzgeç gibi görev yaparak, ancak, bazı farklı hayvan türlerinin geçmesine izin vermiştir. Bu da Amerika ya da Asya kıtasında bulunan her hayvanın neden diğer kıtaya göç edemediğinin açık kanıtıdır. Bu geçişten en çok yararlananlar, boreal sıcaklıkta, birincil olarak otlayan (çayır, mera ve otlağa bağlı) hayvanlardır.
İNGİLİZ KANALI
Avrupa Kıtası'nı, Britanya Adaları'na bağlamıştır. Tabanı, Kuzey Denizi ile bağlantılıdır. Buzullaşma olduğu; fakat bizzat bu bölgeler buzullarla örtülmediği zaman, su düzeyinin düşmesiyle kara köprüsü oluşmuştur. İngiliz Kanalı, en azından onun dar bir kısmı. Pleistosen boyunca ya da büyük bir kısmında, hatta deniz düzeyinin yükseldiği buzularası dönemin bir kısmında, kıstak (köprü) özelliğini korumuştur. Bu değişim sırasında, birçok türün yanısıra, fil, gergedan, geyik ve su aygırınm geçtiğini kanıtlayan fosiller bulunmuştur. Bu kıstağın tamamen kapanması, M.Ö. 8000 yıllarında gerçekleşmiştir.
İRLANDA KANALI
Buzul dönemleri sırasında Weichsel Buzullaşması'na kadar, köprü özelliğini korumuştur. Memelilere dayalı kanıtlar bunu göstermektedir. Örneğin Weichsel Buzullaşması'yla ilişkili (ve daha sonraki dönemler için) hiçbir karasal memeli fosili İrlanda'da henüz bulunmamıştır. İngiltere ve İrlanda arasındaki dar köprü, M.Ö. 8000 yıllarında deniz düzeyinin yükselmesi ile (Flandrian Yükselmesi) kesilmiştir.
Biyocoğrafya
-
Arazi Biyomları: Tundralar
-
Ülkemizde Görülen İklim Tipleri Nelerdir ?
-
Marmara Bölgesi İklimi Hakkında Bilgi
-
Ülkemizdeki Kıvrım Dağlar Nelerdir?
-
İklimi etkileyen faktörler nedir
-
Akdeniz İklimi Hakkında Bilgi
-
HAYVAN COĞRAFYASI İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER.
-
Yurdumuzda dağılış gösteren bazı omurgalı hayvan cinsleri
-
Hayvanların Anadolu'ya Giriş Kapıları (Harita)
-
Ülkemizde Hayvanların Yayılışlarını Önleyen Önemli Bariyerler
-
HAYVANLARIN YAYILIŞI VE İNSAN
-
3- Zoocoğrafyanın Yönlendirilmesinde İnsan Etkisi
-
YURDUMUZA FAUNA GİRİŞ KAPILARI İLE GEÇİŞLERİ ÖNLEYEN ÖNEMLİ BARİYERLER
-
DENİZLERİN ZOOCOĞRAFYASI
-
HAYVAN GÖÇLERİ