Biyologlar - Biyolojiye Gerçekçi Yaklaşım

İkili Adlandırma

---

Binominal Nomenklatür, doğada halen yaşayan, ya da nesli tükenmiş olan organizmaların bilimsel isimlendirme sistemidir. Hayvanların isimlendirilmesi zoolojik nomenklatür, bitkiler botanik nomenklatürü, bakteriler ise bakteriyolojik nomenklatür sistemine göre isimlendirilir. Her nomenklatür sistemi diğerinden bağımsızdır. Zoolojik isimlendirme sisteminin başlangıç tarihi 01.01.1758 dir. Bundan önceki tarihlerde yapılmış tanım ve isimlendirmelerin hepsi, bugün geçerli değildir.


1707-1778 yılları arasında yaşamış İsveçli bilim adamı Carl Linnaeus, tabii sınıflandırmayı Systema Naturae adlı eserinde en iyi ifade etmiştir. Bu eserin 1. baskısında (1753) bitkiler ilk defa ikili isimlendirme sistemine göre binominal nomenklatür ele alınmıştır. 1758 yılında yayınlanan aynı eserin 10. baskısında ise hayvanlar, ikili isimlendirme sistemine göre değerlendirilmiştir. Bu tarihler bitki ve hayvan sistematiğinin bilimsel olarak başlangıcını oluşturur.

Linnaeus tarafından türlere iki parçalı adlar verilmesi, günümüzde kullanılan adlandırma sistemlerinin başlangıcı olarak kabul edilmekle birlikte, zaman içinde ayrıntılarda meydana gelen farklılıkları ortadan kaldırmak, karışıklıkları engellemek ve bilimsel adların uluslararası kabul görmüş kurallarını oluşturmak için 19.yy'ın ortalarından itibaren çeşitli kurumlar tarafından yönergeler hazırlanmıştır.
    

Günümüzdeki yönergeleri sıralarsak;

Botanik için 'Uluslararası Su yosunları, Mantarlar ve Bitkiler Adlandırma Yasası' (International Code of Nomenclature for algae, fungi, and plants – ICN), Temmuz 2011'de kabul edilerek daha önceki 'Uluslararası Botanik Adlandırma Yasası'nın (International Code of Botanical Nomenclature, ICBN) ve daha da eski Uluslararası Botanik Adlandırma Kuralları'nın (International Rules of Botanical Nomenclature) yerini almıştır.

Binominal nomenklatür, ikili isimlendirme sistemidir. Yani bir tür en az iki isimden oluşturulur. Birinci isim cins, ikinci ise tür kategorisindeki taksonu yani epiteti ifade eder. Binominal isimlendirme Linnaeus ile 1758 tarihlerinde başlatılmış olup, önceki tarihlerde isimler ya tek (uninominal), ya da çok isimli (plurinominal) idi. Şimdiki sistemde sadece cins ve familya kategorilerindeki taksonlar adlandırılırken tek isim kullanılır. Bilimsel isimler latince veya latinceleştirilmiş kelimeler olup en az iki harften meydana gelir ve daima latin harfleriyle yazılır. Şu harfler bilimsel isimlerde kullanılamaz: ä,é,è,â,ö,ü,ç,ş,ı,ê,ß gibi.

Cins ve familya kategorisindeki isimler daima büyük harfle, buna karşılık tür ve alttür isimleri küçük harfle başlar. Üç isimli ise üçüncüsü alttüre aittir. Isimlerin sağında yer alan şahıs soyadları, o taksonun bilimsel isminin yazarını işaret eder. Soyadın sağında yer alan tarih ise ismin yayınlandığı yılı gösterir. Soyad ie tarih arasında daima virgül bulunur. Bir taksonun bilimsel adı bazen birden fazla sayıda yazar tarafından ortak olarak teklif edilmiş olabilir. Bu durumda, taksonun sağında iki, üç veya daha fazla sayıda yazar soyadı bulunabilir.

Örnek: Polyommatus daphnis Denis & Schiffermüller,1775.

Takım ve familya isimleri çoğuldurlar. Familya adı belli bir cins adına dayandırılarak türetilmelidir. Ranunculaceae familyası Ranunculus, Pinaceae familyası Pinus cinsine dayalı olarak kurulur. Bir takım ismi herhangi bir familya veya cinse dayalı olmayabilir.

Familya Grubu Kategorileri, Taksonları ve İsimlendirilmesi:

Familya kategorisi zooloji ve botanikte farklı biçimde ve çeşitli alt kategorilere ayrılır. Bunların bilimsel isimleri nominatif (yalın) ve plural (çoğul) olup, birbirlerinden ayırdedilebilmeleri ancak taşıdıkları son ekleri dikkate alınarak mümkündür. Bu kategoride bilimsel isimler daima büyük harfle başlar.

Cins Kategorileri, Taksonları ve Isimlendirilmesi:

Familya grubu isimlerinden nominatif (yalın) ve singular (tekil) olmalarıyla ve özel bir son-ek taşımamalarıyla ayıredilirler. Bu kategori içerisine cins ve altcins isimleri girer. Bu isimler daima büyük harfle başlar ve en az iki harften oluşur. Altcins, ait olduğu cinsin bazı temel özelliklerini taşır ise de, kendini ayırteden karakterlere de sahiptir. Altcins ismi yazılırken ( ) içerisinde ve cins ile tür adı arasında yer alır. Bir cins, sınıflandırma sonucu çok sayıda altcinse ayrılmış olabilir. İsimlendirmede, sınıflandırma gereği ayrıca seksiyon gibi alt bölümler de cins kategorisi içerisinde yer alabilir.

Cins isimlerinin birer gramer eşeyi vardır. Yani, erkek, dişi veya nötr olabilirler. Bu durum, ya cinsin son eki, ya da kelimenin orijininden belirlenebilir. Örneğin; eğer bilimsel isim latince veya yunanca kökenli ise eşeyi o dildeki normal eşeyi ile aynıdır.

-ornis (erkek); -caris (dişi); -gaster (dişi); -lepis (dişi); -opsis (dişi).

Sonu -us ile biten bazı latince kelimeler dişidir (-acus, -alvus, -domus, -fraus, -humus, -laus, -tellus, -vannus).

-gramma, -soma,-stigma, -stoma kelimeleri ise nötr’dür. Sonu -us ile biten bazı kelimeler erkek eşeylidir. Örnek: -cephalus, -cheilus, -chilus, -crinus, -echinus, -gnathus, -rhamphus, -rhynchus,-somus,-stethus,-stomus.

Şu son ekler dişidir: -cera, -metopa.

cola ile sonlanan bileşik latince kelimeler erkek sayılır: Sylvicola, Monticola, v.s.

ops ile sonlanan bütün kelimeler kökü ne olursa olsun erkektir.

Sıfat kökenli erkek kelimelerin son ekleri şöyledir: -ides, istes, -ites, odes, -oides.

Cins grubu isimlerinin eşeylerine bağlı olarak tür grubu isimlerinin eşeyleri düzenlenmek zorundadır. Yani bir tür ismi, birlikte yazıldığı cins isminin eşeyi ile aynı olmalıdır.

Tür Grubu Kategorileri, Taksonları ve Isimlendirilmesi:

Bu grupta tür, alttür ve varyasyonlar bulunur. isimlendirme kurallarına göre alttürden daha aşağıdaki bir basamak olan varyasyonlar.

---