Sivrisinek Populasyonu Örneklemesi İçin Bazı Temel Metod ve Teknikler
Sivrisinek, örneklemesi, sivrisinek populasyonunun, habitatları içinde belirlenmiş bir zaman periyodunda toplanmış olan bir bölümüdür. Sivrisinek populasyonları, değişik fizyolojik statü ve çevresel faktörlerden dolayı birbirlerinden farklı temel özelliklere sahip olan bireylerden oluşmuştur ve populasyonu oluşturan bireylerin bir kısmının örneklemesi, çalışma alanı içindeki tüm populasyonun yoğunluk değişkenlikleri, davranışları, enfekte etme yetenekleri gibi bazı faktörleri belirlemeye yetmektedir.
Örnekleme tekniklerinin ana amacı, zaman ve para harcamaları için en yüksek bilginin sağlanmasıdır. İstatistiksel teorilere göre, sağlıklı gerçekleştirilen örneklemelerden elde edilen sonuçlara dayanılarak yapılan populasyon büyüklüğü tahminlerinin standart hatasının ±2 dolaylarında olduğunu göstermektedir. En düşük standart hata oranını elde etmek için, çok sayıda örnekleme yapmak gerekmektedir.
Entomolojik örnekleme teknikleri, yeterli personelin ve başarılı bir yönetimin olduğu projelerde tatminkâr sonuçlar vermektedir. Çevresel değişikliklerin etkisi altındaki örnekleme tekniklerinin etkililiğinde oluşan çeşitliliğin bir bölümü, bazı lojistik problemler ile personel ve yönetim kademelerinde oluşan bazı hatalardan kaynaklanmaktadır. Buna rağmen, örnekleme teknikleri ilaçlanmamış alanlarda uygulandığında ya da operasyondan sonra vektör yoğunluğunun ilk zamanki düzeyine geldiği zaman yapıldığında oldukça verimlidir.
Çeşitli örnekleme tekniklerine genel bakış
İç alan ergin yoğunluğunun örneklenmesi
İç alan ergin yoğunluğunun tahmin edilmesi metodu, genel olarak tüm sıtma vektörü mücadele programlarında kullanılır ve bunun yapılmasının en pratik yolu klasik ağız (Şekil 56) ve motorlu el aspiratörlerinin (Şekil 57), belirlenmiş bir zaman diliminde, personel sayısına göre her bir iç alan için (ev ya da ahır) 1-3 adam biriminin kullanılmasıdır.
Ağız ya da motorlu aspiratörler yardımıyla yapılan örneklemeler, temel olarak zor ve zahmetlidir. Genelde, ev ve ahır içlerinde 2 adam/10 dakika birimi kullanılarak gerçekleştirilir. Entomoloji ekibi içinden toplayıcı olarak seçilmiş iki kişi, alanda belirlenmiş ve numaralandırılmış olan örnekleme istasyonları içinde sivrisinek erginlerinin gündüz boyunca saklanabilecekleri yarı karanlık, nemli kısımlardan ve örümcek ağları üzerinden ağız aspiratörleri ile örnekleme yaparlar. Yakalanan örnekler, üzeri tülle örtülü ve tülün ortasında pamuk takılmış bir deliği olan toplama kaplarına (Şekil 58), laboratuvara götürmek ve ayrıntılı araştırmalarda kullanılmak üzere konur. Kaplara aktarma sırasında, erkek ve dişi sivrisineklerin kullanılan birim zaman içinde yakalanmış olanları sayılır ve eğer, personelin tecrübesi yeterli ise her bir dişinin abdomen fizyolojisi kayıt edilir. Toplama kapları laboratuvara götürülürken, sivrisinek erginlerinin ulaşım sırasında ölmelerini engellemek amacıyla iç sıcaklığı +4 C'ye düşürülmüş buzluklar içine yerleştirilmiştir. Buzluk sıcaklığını düşürebilmek için, her buzluk için 2 adet dondurulmuş hazır su şişesini havlular içine sarmak ve kapların üst kısmına yerleştirmek yeterlidir. Aslında, erginler üzerine yapılacak ayrıntılı işlemlerin toplandıkları yerde yapılıp, erginlerin habitatlarına geri salınması, populasyonu yapay olarak azaltmayı önlemek ve bir sonraki sayımda hata oranını azaltmak açısından önemlidir.
İkinci metod; yani, ilaçlanmış standart levhalar kullanmak daha kolay bir tekniktir. Bu tekniğin mantığı, ergin sivrisineklerin çekici olan kalıcı insektisitlere doğru yönelmesidir. Bu teknik, özellikle endofilik sivrisineklerin yakalanması için çok uygundur. İlaçlama periyodundan bir gece önceki sokma aktivitesinin oranını belirlemek için kullanılabilir ve 4-5 operatör yardımıyla, bir günde 20-25 iç alanda gerçekleştirilebilir.
Bu teknik için öncelikle, 2X2 ya da 2X1 m boyutlarında kesilmiş yatak çarşaflarına Piretrum solüsyonlarının (pyrethrin % 0.1-0.2 lik karosen içinde) emdirilmesi gerekmektedir. Emdirilmiş olan levhalar, örnekleme yapılacak ev ya da ahırların orta kısmına yayılır. Bu işlem sivrisinek erginlerinin bu levhalara yönelmesini ve levhalar üzerinde ölmesini sağlar. Ölü erginlerin sayımı ve abdomen fizyolojileri gibi ayrıntılı araştırmaları anında yapılır ve kaydedilir. Elde edilen sonuç, o zaman dilimindeki bir istasyonda bulunan sivrisinek ergin populasyonunun bir kısmını örnekler. Bu denemelerin, amaç ve duruma bağlı olarak sabahın erken saatlerinde başlaması (0630) ve saat 10°° 'a kadar bitirilmesinde yarar vardır. Böylece hesaplamalarda dikkate alınacak olan zaman birimi ise 3 saat 30 dakika olacaktır.
İç alan ergin toplama araştırmalarının ve uygulama gereksinimlerinin genel hatları aşağıdaki gibidir:
Düzenli gözlemlerde:
İç alan populasyon yoğunluğu, endofilik vektör populasyonunun bu fraksiyonu üzerine, kullanılan insektisitlerin etkisini görmek için bir rehber olarak kullanılır. Yukarıda belirtilen metodlar için alan yoğunluğu üzerinde tahminler için oldukça kullanışlıdır, bu yüzden başka bir metoda gerek görülmemektedir. Bununla birlikte, yardımcı bir metod olarak pencere çıkış tuzakları düşünülebilir. İlaçlanmış levha tekniğinde kullanılan insektisitler, iç alan populasyonu üzerine mücadele amaçlı kullanılan insektisitlerle birlikte bir baskı oluşturuyormuş gibi görünsede, zamanın kısalığı ve kullanılan tekniğin kontrollü olması böyle bir olanağı ortadan kaldırmaktadır.
Nokta kontrollerinde:
Operasyon altında olan bir alanda, endofilik vektörler için yapılan iç alan populasyon yoğunluğu ölçümleri, operasyonun etkilerinin denetimi anlamında kullanılabilir. Tüm alanda operasyon sonrasında yapılacak kontrol çalışmalarının yapılması ve iç alan populasyonunun denetlenmesi için basit bir metod vardır. Yüksek konsantrasyonda Pyrethrum (% 0.3) emdirilmiş levhalar, 2-3 kişiden oluşan bir ekiple örnekleme istasyonlarına yerleştirilir. Bu metod, literatürde şemsiye metodu olarak bilinmektedir (Logan, 1953). Bu metod, ilaçlanmış levhalarla yapılan asıl kontrol çalışmalarının yarısı kadar zaman almaktadır. Ayrıca masrafsızdır. Böylece mümkün olduğu kadar fazla sayıda iç alan örneklenmesine yardımcı olur.
Burada önemli olan husus, kullanılan insektisitlere karşı, sivrisinek populasyonlarının direnç düzeyidir. Bu yüzden, şemsiye metodu kullanılırken, uygulanmadan önce çalışılan bölgedeki sivrisinek türlerinin hassas oldukları kalıcı insektisitler seçilmelidir.
Yüksek konsantrasyona sahip olan kalıcı insektisit, iç alanın tavan kısmına yakın yerlerde dinlenme halinde olan sivrisinek erginleri için daha fazla çekicidir ve öldürücü etkisi oldukça hızlıdır. Bu mantıkla, ilaçlanmış levhanın ortasından şemsiyenin tutulacak kısmı şeklinde 1 m uzunluğunda bir çubuk geçirilir ve levha bu çubuğun üzerine rüzgârda ters dönmüş şemsiye gibi yerleştirilir. Ekip içinden bir kişi, bir örnekleme istasyonunda, erginlerin dinlendikleri yerlere yakın bir şekilde bu levhayı tutar. Böylece birim zaman İçerisinde yakalanan ergin sayısı, o zaman dilimindeki populasyon yoğunluğunu tahmin etmek için kullanılır.
Parazitoloji
-
Parazitizm tipleri nelerdir ?
-
Parazitlerin vücuda giriş yolları nelerdir?
-
Parazitlerin bulaşma yolları nelerdir ?
-
Parazitliğin (parasitismus’un) çeşitleri
-
TATARCIK MÜCADELESİ
-
Tatarcıkların Biyoekolojisi Üzerine Bilgiler
-
Tatarcıkların Genel Entomolojik Özellikleri
-
Türkiye'de Bulunan Tatarcık Türleri
-
Leishmania ve sağlık açısında önemi
-
TATARCIKLAR ÜZERİNE GENEL BİLGİLER
-
Parazit Vektör Ekolojisi ve İlişkili Faktörler
-
Türkiye'de sıtmanın durumu
-
Avrupa'da sıtmanın durumu
-
Sıtmanın biyolojisi ve epidemiyolojisi
-
Sivrisineklerin Sağlık Açısından Önemi